• Friday, 29 March 2024
logo

msirur barizanî le berîtaniyawe be cîhanî rageyand gelanî 'êraq şaysteyi mafî çarenûs û sîstmî konfîdrrallîn

msirur barizanî le berîtaniyawe be cîhanî rageyand gelanî 'êraq şaysteyi mafî çarenûs û sîstmî konfîdrrallîn

 

serdanî emcareyi berrêz msirur barizanî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan û şandî yawerî bo şanşînî berîtaniyayi mezn, wek werçerxanêkî giring leser astî peywendîyekanî herêmî kurdistan û şanşînî berîtaniya le qellem dedrêt û, eweyi cêgeyi bayexe lem serdaneda teniya kobûneweyi ‌msirur barizanî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan legell borîs conison serok wezîranî berîtaniya le «tên dawn stirît» nîye, bellku sertaserî ew serdane çend rojîye serdanêkî cêgeyi bayexin û serokî ḧkumetî herêmî kurdistan û şandî yawerî legell beşêkî zorî wezaretekanî ḧkumetî berîtaniya kobûnewe ke brîtî bûn le:

1. amanda mêgl wezîrî dewlletî berîtaniya bo karubarî asiya û rojhellatî nawerrast.

2. kwasî karîng wezîrî karubarî wzeyi ḧkumetî berîtaniya.

3. nedîm zehawî wezîrî perwerdeyi ḧkumetî berîtaniya.

4. lîz tires wezîrî dereweyi ḧkumetî berîtaniya.

5. cêremî kwîn wezîrî dewllet bo karubarî bergrîyi ḧkumetî berîtaniya.

6. prîtî panêll wezîrî nawxoyi ḧkumetî berîtaniya.

her le miyaneyi em serdane giringeda, serokî ḧkumetî herêmî kurdistan le şwênî ḧewaneyi le lenden pêşwazî krd le:

con mêcer serok wezîranî berîtaniya le sallanî (1990 – 1997) û le dwayi raperîn û korrewî beharî 1991. con mêcer rollêkî gewreyi bînî bo pşitgîrîyi xellkî kurdistan û derçûnî birriyarî 688î encumenî asayşî nêwdewlletî û damezirandinî newayi aram le kurdistanda.

tonî bilêr serok wezîranî berîtaniya le sallanî (1997-2007) ke yekêk bû le hawpeymane nzîkekanî wîlayete yekgrtuwekanî emirîka bo rûxandinî rjêmî pêşuwî 'êraq le sallî 2003 .

serdanî emcareyi serokî ḧkumetî kurdistan her teniya leser astî ḧkûmî û siyasîyi şanşînî yekgrtuwî berîtaniya cêgeyi bayex û giringîpêdan nebû, bellku leser astî nawende fîkrî û stiratîjîyekanîş cêgeyi bayex bû û, roşnbîran û destebijêrî fîkrî û siyasîyi berîtaniya mebestiyan bû le nzîkewe gwêyan le fîkr û boçûnekanî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan bêt, bo emeş peymangayi benawbangî şahane «çatam haws» penêllêkî giringî leser ayindeyi sîstmî ḧukmirranî le 'êraqda bo rêkxist, lew penêlleda ciya leweyi msirur barizanî yekemîn bîrokeyi «gorrînî sîstmî fîdrrallîyi 'êraq bo konfîdrrallî» xisterrû, le hemanikatda wellamî prsiyarî amadebuwanîşî dayewe.

le naw sinûre destkrdekanî rojhellatî nawerrastda dewlletî nîşitmanîyi hawçerx drust nabêt

şerrî rûsiya û okraniya ke le dwayi şerrî duwemî cîhanîyewe gewretirîn «şere» leser xakî ewrupa rûdedat û, serinc û bayexî tewawî cîhanî be layi xoyda rakêşawe û, tenanet kêşe û teḧedîye gewrekanî wek «gorrînî keşuhewar û metirsîyekanî pêşkewtinî xêrayi tekinelojiya û tîror û billawbûneweyi çekî niyukliyarî»îşî le serdêrrî hewalle germekan hênawete xwarewe û şerrî rûsiya û okraniya cêgeyanî grtuwetewe û, lenaw germeyi em şerr û allozîyeyi ke êsta le ewrupa bûnî heye, msirur barizanî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan le wtarekeyda ke le amojgayi şahaneyi «çatam haws» pêşkeşî krd, amajeyi bewe krd: «legell hellgîrsanî şerrî rûsiya û okraniya le nawerrastî ewrupada, nîşaneyi dûbare polênikrdineweyekî cîhanî destî pê krduwe, bellam kêşe û tengjekanî rojhellatî nawerrast peywendî bew rûdawanewe nîye ke le şwênekanî dîkeyi cîhan rû deden. rojhellatî nawerrast pêwîstî be bayexdanî giring heye û nabêt em bayexdaneş gorranikarî beserda bêt».

serokî ḧkumet ke em xalle giringeyi krde destpêkî wtarekey, mebestî ewe bû, lew platiformewe be cîhan rabigeyenêt, rojhellatî nawerrast nek her teniya xoyi wek nawçeyek serçaweyi ajawe û naseqamgîrîye, bellku bzwênerêkî mezndenekrawîşe wek pşkoyekî agr bo hellaysanî rûdawekan le şwênekanî dîkeyi em cîhane û ew rûdaw û prsaneyi ke derhawîşitekanî şerrî êstayi okraniya bêt, buwete herreşe leser asayşî wzeyi cîhan, yan peywendî be gorranikarîyekanî germbûnî keşuhewa, yan tîror û billawbûneweyi çekî etomî, peywendîyi rastewxoyi bew ajawe û paşagerdanîyewe heye ke êsta le rojhellatî nawerrast bûnî heye, hokarî serekîyş bo çareserinebûnî kêşekanî rojhellatî nawerrast degerrêtewe bo prsêkî serekî her le seretayi damezirandineweyi rojhellatî nawerrast le dwayi peymaninameyi sayks pîko û dwayi şerrî duwemî cîhan, leser em hawkêşeyeş serokî ḧkumet amajeyi bem xallane krd:

1. ew sinûraneyi le dwayi şerrî yekemî cîhanî bo dewlletanî em nawçeye kêşrawn, sinûrêkî zallmaneye û îradeyi gelekaniyan le ber çaw negîrawe.

2. ew sinûrane rêgirin le berdem proseyi perepêdan lew wllataneda.

3. nebûnî perepêdan buwete hoyi serhelldanî «hejarî, nadadperwerî û gendellî», her yek lem derhawîşite xirapaneş le naw em dewlletaneda regî dakutawe, her emaneş bûnete petayek bo drustibûnî naseqamgîrî û serhelldanî tîrorîstan.

4. bîrkrdinewe leweyi dewlletanî rojhellatî nawerrast bibine dewlletêkî serkewtû û xawen abûrîyekî behêz û komellgeyekî geşesendû ke bitwanin be aşitî legell drawsêkaniyan bijîn û le çwarçêweyi sinûrekaniyan ew twanayeyan hebêt, bergrî le sinûrekanî xoyan biken, eme karêkî degmene û zor qurse dewlletanî rojhellatî nawerrast be mefhûmî dewlletî neteweyî hawçerx pênase bikrên.

5. nabêt hîç lewe bsllemînewe ke billêyin «'êraq»îş yekêke lew dewlletane û, her le meẍulewe ta degate padşayetî û komarî û êsta ke ḧkumetî hellbijêrdrawe, qurse bo ḧukmirranî û maweyi şeş mang ziyatire le 'êraqda hellbijardin encam drawe, bellam heta êsta encumenî nwêneranî 'êraq neytwaniywe serok û serok wezîran bo wllatekeyi destinîşan bikat.

eger serinc lew xalle gewherîyane bideyin ke serokî ḧkumet bo şêwazî destinîşanikrdinî regî kêşekanî rojhellatî nawerrast û 'êraq diyarî krdûn, degeyine ew derencameyi ke cextkrdineweyi komellgeyi nêwdewlletî leser eweyi 'êraq bibête dewlletêkî nîşitmanîyi hawçerx û xawen abûrîyekî behêz, bêcge le wehim û xeyallêkî siyasî şitêkî dî nîye, hokarî emeş leber eweye her le binaẍewe kêşeke eweye ew dewlletane be seqetî drust krawn û wek îdawrd dîmîng xawenî ktêbî «derçûn le tengje» cextî leser dekatewe, le çwarçêweyi «sûrbûn leser bîrkrdineweyi kon û helle», hîç kêşeyek derwazeyi çareserî bo nadozirêtewe.

lem rwangeyewe û bo dozîneweyi derwazeyek bo çareserkrdinî kêşeyi gelanî 'êraq, msirur barizanî pêşniyarî xoyi dexaterrû û dellêt: «katî ewe hatuwe, diyalogêkî tewaw raşkawane leser ayindeyi 'êraq bikeyin».

dabeşkrdinî desellat

be asanî le 'êraqda nayetedî

le dwayi rûxanî rjêmî sedam ḧusên û paşanîş nûsînewe û pesendkrdinî destûrî sallî 2005, hewllekan bew arasteye bûn ke be rêgeyi sîstmî «dabeşkrdinî desellat» 'êraqî nwê bunyad binrêtewe, bellam em tecrebeye kewa nzîkeyi dû deyeyi be serda têdeperrêt, hest dekrêt ke nek her cêbecê nekrawe, bellku 'êraqî krduwe be dewlletêkî şkstxwardû û, prose siyasîyekeşî le qonaẍî çeqbestindaye, ewca bo eweyi derwazeyek bo çareserî kêşekanî bidozirêtewe, serokî ḧkumetî herêmî kurdistan raşkawane raygeyand: «namanewêt rastîyekan bşarînewe, dabeşkrdinî desellatekan le naw dewlletî 'êraqda be asanî nayetedî. rêkkewtin leser her prsêk bikrêt, rûberruwî teḧedidîyi têrrwanînî teskbînane debêtewe, emeş legell proseyi bunyadinanî dewllet yek nagrêtewe. ême le herêmî kurdistan le zor ḧalletda hokarêk nabîn bmangeyenête qena'et ke beẍda başitirîn berjewendîyi êmeye, emeş leber eweye her rêkkewtinêk legell fraksiyonekanî naw perlemanî 'êraq dekeyin, debêt zor be wrdî çawdêrî bikeyin, le ber eweyi dllinya nîn ke be rêkkewtineke pabend debin, tenanet bo nardinî şayste darayiyekanî herêmî kurdistan zor car nîyet û îradeyi baş nabînîn, bo eweyi ew şaysteyiyaneman pê bigat, her le sallî 2004ـewe heta êsta nemanbîniywe teniya yek mang le katî xoyda û be tewawetî pşkî xoman bo binêrin, bepêçewane çendîn mang têperriywe, be rehayî hîç şaysteyiyekî darayiyan bo nenarduwîn, emsallîş le mangî şubat, eweyi le beẍda pêyi dellên «dadgayi fîdrrallî», birriyarêkî le dijî herêmî kurdistan derkrd û deyewêt lew mafeyi xoman bêbeşman bikat ke demanewêt pere be pîşesazîyi wze «newt û gaz»î xoman bideyin, serçaweyi em birriyareş ke «tewaw tewaw birriyarêkî siyasîye», lewewe serçaweyi grtuwe. sebaret bew hellwîsteyi ême wermangrtuwe bo pêkhênanî ḧkumet le 'êraqda, zor başîş lew faktere îqlîmîyane têdegeyin ke le 'êraqda roll degêrrin, emeş amajeyekî rûne bo eweyi billêyin: proseyi drustkrdinî birriyar le 'êraqda serbexo nîye.

em waqî'e talleyi êstayi 'êraq ke serokî ḧkumetî herêmî kurdistan amajeyi pê krd, bew core basî krd: «ême le dwayi sallî 2003we be umêdî ewe buwîn ayindeyekî başitir bibînîn, bellam barudoxeke emeye ke êsta deybînîn û nabêt çîdîke bew şêweye berdewam bêt û, debêt beşî ewende bwêrîman hebêt, didan bew rastîyeda binêyin û be dwayi çareserêkî tazeda bigerrêyin».

eweyi cêgeyi hellweste û serince leser peyamekeyi serokî ḧkumetî kurdistan, eweye katêk serinc le taybetmendî û ew xalle behêzane dedeyin û debînîn, le 'êraqda komellêk fakterî zor behêz hen, bo eweyi gelanî 'êraq be aşitî pêkewe bijîn û astî guzeranîşiyan beriz bêt, bellam eweyi debînîn, eءeye ke em hemû faktere behêzane pek xirawn û, emeş wayi krduwe eweyi leser kaẍez û le naw desturekeda nûsirawe, derkewtuwe le praktîkda şkstî hênawe. 'êraq xawenî yedegêkî hêcgar zorî newte, keçî debînîn hawullatiyanî le sadetirîn xizimetguzarîyi serekî bêbeşn, em waqî'e talle pêwîstî be bîrkrdineweyi taze heye, ew bîrkrdinewe tazeyeş debêt bête ser sekoyi diyalogî nêwan gelanî 'êraq û têgeyşitinêkî hawbeş bo 'êraq drust bikrêt. serokî ḧkumet lem xallewe bangeşe bo pêkhatekanî 'êraq dekat û dawayan lê dekat: «êsta katî eweye wtuwêjêkî raşkawane bikeyin sebaret beweyi le ayinde debê çî bikeyin. eger bmanewêt wek hawbeş pêkewe bijîn, pêwîstman beweye karîgerîyi zorman leser karubarekanî xoman hebêt, cextîş leser çarenûsî xoman bikeyinewe. ême le ḧkumetî herêmî kurdistan demanewêt hawbeşêkî nîşitmanîyi behêz bîn, têdekoşîn le pênawî bedîhênanî mafî gelekeman, bellam le heman katda pşitiywanîn bo eweyi hemû gelanî 'êraq jiyaniyan başitir bêt le çwarçêweyi sinûrî 'êraqda».

ew waqî'eyi êsta ke proseyi siyasîyi 'êraqî pêda têdeperrêt, jîngeyekî wayi drust krduwe, ke netwanrêt mtmane le nêwan pêkhatekan drust bêt, ew damezirawaneşî leser binemayi em prose siyasîye hatûnete bûn, bûnete rêgr le pêşkewtin û weberhênan û, çemkî rasteqîneyi hawullatîbûnî bêmana krduwe, em ḧalleteş geyşituwete astêk ke debêt le şwênêkda rabigîrêt û, bîr le derwazeyekî dîke bikrêtewe.

serokî ḧkumetî kurdistan ke pêşniyarêk bo krdineweyi ew derwazeye pêşkeş dekat, cext lewe dekatewe: «le kam xallewe debêt be dwayi çareserda bigerrêyin, bêguman xallî sereta debêt gerran bêt bo modêlêkî ciyawazî ḧukmirranî le 'êraqda û, debêt heykelî em modêle ciyawaz bêt, debêt hewllekan bew arasteye bin, çon 'êraq le dewlletî serkutkarî û tîrorewe debête nîşitmanêk bo hemuwan le jîr yek allada. demewêt hemuwan lem holle, lewe agadar bikemewe katêk bangeşe bo em modêle tazeye dekem, manayi ewe nîye hemû‌ desellatekan le beẍda dabmalldrên, yan sinûrî nîşitmanî feramoş bikrên, bellku dîsentirrallîzimêkî mtmanedar bo drustkrdinî birriyar şayenî eweye hemûman bîrî cdidî lê bikeyinewe, bwar rexisandin bo birriyardanî çarenûs bew rêgeyi min mezndeyi dekem, debête rêgeyekî rasteqîne bo bunyadinanî dewllet, debêt ewende bwêrîman hebêt ke billêyin kam şêwazî bunyadinanî dewllet debêt bigirîneber bo eweyi bibête modêlêk bo gelanî 'êraq, bo eweyi 'êraq bikate komellgeyekî geşesendû le jêr yek allada. nmûneyi serketuwî konfîdrrallî le zor şwênî dîkeyi em cîhane heye û komellgekeşiyan zor baş geşeyi krduwe, herweha twaniyuyane pêdawîstîyi serekîyi xoyan dabîn biken û, hemû pêkhate ciyawazekanîş le jêr yek allada şanazîyan bew yekêtîyewe krduwe ke pêkewe drustiyan krduwe.

sebaret beweyi aya em modêle tazeyeyi serokî ḧkumetî herêmî kurdistan bo ḧukmirranî ayindeyi 'êraq basî dekat, aya le naw kam çwarçêwe û destûr debêt cêyi bikrêtewe, yan aya destûrî êstayi 'êraq ew bware dedat bîr lem modêle tazeye bikrêtewe? serokî ḧkumet le wtarekeyda wellamî em prsiyareyi feramoş nekrduwe û be amadebuwanî rageyand: «destûrî êsta wesfî 'êraq dekat wek dewlletêkî fîdrrallî, bellam le waqî'da jmareyek le birrgekanî konfîdrrallîn, ew birrgane rêgeman pê dedat, bo eweyi bîkeyine praktîk, nek tengje û, kiyanêk biyewît ewî dîke naçar bikat. boye ba bibîne hawbeşî yeksan û le naw damezirawe hawbeşekanmanewe çareserî ew prsane bikeyin, ke giringîyi hawbeşî bo hemûman heye, her le «barizganî, jînge, asayş», pêkewe ba hengaw berew ew modêle hellbigirîn, ke bwarî ewe nedat dostekanman le rojawa naçar bin pşitgîrîyi layek biken. dûbareyi dekemewe ew modêleyi bangeşeyi bo dekem, hîç herreşeyek bo sinûrî nîşitmanî drust nakat, bellku didanpdananêkî drengwexte sebaret beweyi pêşitir ruwî dawe û başitirîn rêgeye bo gorrînî ew doxe nexwazirawe. boye katî ewe hatuwe çîdî rastîyekan neşarînewe û, pêwîstman beweye bwêrane rûberruwî kemukurtîyekanî xoman bibînewe».

legell eweyi herêmî kurdistan rîfrandomî encam da bo eweyi gelî kurdistan mafî birriyardanî çarenûsî xoyi hebêt û, emeş mêjûyekî nîşitmanî û cêgeyi şanazîyi her kurdistanîyeke, bellam eme yekemîn care «le dereweyi nawendekanî fîkr û twêjînewe» û leser astî tewawî dewlletmedar û siyasetmedaranî 'êraq, dawayi mafî çarenûs û pêdanî desellat be hemû pêkhatekanî 'êraq «kurd û sunine û şî'e» bikrêt bo eweyi kotayî be nehametîyekanî 'êraq bêt û, le naw çwarçêweyi yek sinûr û le jêr sayeyi yek allada gelanî 'êraq le çwarçêweyi sîstmêkî konfîdrrallî pêkewe bijîn.

 

Top