• Friday, 29 March 2024
logo

Diktor nacî 'elî berrêweberî bekarxistin le wezaretî kar û karubarî komellayetî bo gullan: yasayi nwêyi karî herêmî kurdistan komellêk prenisîp û mafî serekîyi krêkar zamin dekat

Gulan Media August 8, 2022 Raport
Diktor nacî 'elî berrêweberî bekarxistin le wezaretî kar û karubarî komellayetî bo gullan: yasayi nwêyi karî herêmî kurdistan komellêk prenisîp û mafî serekîyi krêkar zamin dekat

Diktor nacî 'elî berrêweberî bekarxistin le wezaretî kar û karubarî komellayetî bo gullan: yasayi nwêyi karî herêmî kurdistan komellêk prenisîp û mafî serekîyi krêkar zamin dekat

 

dozîneweyi helî kar û dûbare hemwarkrdineweyi yasayi karî herêmî kurdistan be yekêk le pêdawîstîyekanî em qonaẍe dadenrêt, betaybetî legell bûnî jmareyekî zorî krêkarî biyanî, ḧkumetî herêmî kurdistan lem pênaweda çend yasa û rênmayiyekî derkrduwe, bo qsekrdin leser em prse, çend prsiyarêkman arasteyi dktor nacî 'elî berrêweberî bekarxistin le wezaretî kar û karubarî komellayetî krd û bemcore wellamî prsiyarekanî gullanî dayewe.

 

* hemwarkrdineweyi yasayi kar û guncandinî legell waqî'î kar le herêmî kurdistanda, be yekêk le pêdawîstîyekanî em qonaẍe dadenrêt, lem pênaweşda wezaretî kar û karubarî komellayetî maweyekî zore serqallî hemwarkrdineweyi yasa konekeyi karin, aya dekrêt wrdekarîyekanî em yasaye û amancekanîman bo bas bikeyt?

- le herêmî kurdistan her yasa konekeyi karî jmare (71)î sallî (1987) berkare û, ḧkumetî 'êraq le sallî 2015we karî pê nakat, boye amadekrdinî reşnûsî yasayi karî taybet be herêmî kurdistan, karêkî zor pêwîst bû, çunike yasayi karî pêşû zor kone û, le ruwî ziyadkrdinî madide yasakan û parastinî mafekanî krêkaran û rêkxistineweyi jîngeyi kar le nêwan krêkar û xawen karda, pêwîstî be gorranikarî hebû, zor karîş le êstada peyda buwe ke pêşitir nebuwe, weku: krêkarî biyanîyi nawmall û prrojekan, le sallî 2012 legell rêkxirawî karî nêwdewlletî dwayi çendîn work şop û sîminar û kobûnewe, geyşitîne em qonaẍe û, le sallî 2019 birriyarî derkrdinî reşnûsî projeyasayekî nwê hawşêweyi beẍda kra û, be hawbeşî legell layenî 'êraq hemû pêşniyar û boçûnekan kra be yek bakêç, bellam layenî beẍda ta êsta negeyşituwete birriyarî kotayî, herçî êmeye le êstada yasa nwêyeke amadeye û bo perlemanî beriz dekeyinewe, legell pesendkrdinîda debîne xawenî (yasayekî karî kurdistan)î nwê, lem yasayeda komellêk prenisîp û mafî serekî zamin dekat lewane:

1- azadîyi karkrdin bo hemuwane weku yek.

2- azadîyi sendîkakan û parastinî mafî rêkxistin û rêkkewtinî komellî.

3- nehêşitinî karkrdinî mindallan.

4- nehêşitinî karkrdinî be zoremilê‌ be hemû şêwekanî.

5- yeksanî le nêwan krêkarî afret û piyaw.

6- qedeẍekrdinî gêçellî sêksî be hemû şêwekanî.

7- xizimetî krêkarî desteber be xizimetî fî'lî hejmar dekrêt le katî diyarîkrdinî mûçe û xanenşîn le damezirandin le kertî gşitî.

lem yasayeda le her parêzgayek dadgayi kar diyarî krawe bo yeklakrdineweyi gşit ew skalla û nakokîyaneyi ke le nêwan krêkar û xawen karda rû dedat û, le rêgayi em dadgayewe çareser dekrêt.

* aya le wezaretî kar û karubarî komellayetî ta çend hewllekantan begerr xistuwe bo dozîneweyi helî kar û damezirandinî nûsîngekanî bekarxistin, ke zor pêwîstin bo dozîneweyi helî kar le kertî taybet?

- pêşkeşkrdinî xizimetguzarîyi dozîneweyi helî kar û bekarxistinî ew krêkaraneyi bedwayi karda degerrên, be yekêk le karinamekanî kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan dadenrêt û, karî cdidîman leser krduwe, her xoyi le xoyda (yasayi karî kurdistan) ke legell merc û rênmayî karî nêwdewlletî yek degrêtewe, destkewtêkî gewreye, krdineweyi nûsîngeyi bekarxistinî taybet lelayen wezaretî kar bo dozîneweyi helî kar bo bêkaran lem çwarçêweyeda dêt, ême le parêzgakanî kurdistan dû beşî karxistinî ḧkûmî û taybetîman heye, eweyi ḧkumet, bêkar nawî tomardekrêt û le katî peywendîkrdin karî bo dedozirêtewe, herçî krêkarî biyanîye, debêt ew kompaniya û kargeyeyi ke krêkarî biyanîyi pêwîste, ta maweyi 21 roj le rojiname ew kare û krêkeyi billawbikatewe, eger krêkarî xoman nebêt, ew kat rêgayi pê dedrêt krêkarî biyanî bihênêt, emeş bo parastinî helî kare bo krêkaranî nêwxoyî.

* grftî serekîyi bazarrî kar le herêmî kurdistan bûnî krêkarî biyanî, yan krêkarî parêzgakanî dîkeyi 'êraqe, ke wayi krduwe gencî xoman be asanî helî kariyan dest nekewêt, prsiyar lêreda eweye, aya çon yasakanî kar le nêwan krêkarî xomallî û krêkarî biyanîda rêk dexenewe?

- ziyatir le 10 mange le lêjineyekî encumenî wezîran be serokayetîyi wezîrî plandanan, serqallî rêkxistineweyi mercekanî hênanî krêkarî biyanîn, fşarêkî zorman krduwete ser kompaniyakan bo kemkrdineweyi krêkarî biyanî û rsumatî zorman danawe, maweyi dû salle jmareyi hatinî krêkar û karmendî biyanî zor kem buwetewe, eweyi heye krêkaranî kurdistanî rojhellat û rojawa û bakûrin, ke be qaçax hatûn, yan fîzeyan wergrtuwe be nawî geşitiyarî û serdan, bellam lew maweyeda kar deken, emeş ziyatir le bwarî bînasazîdaye, eme cge le krêkarî parêzgakanî nawerrast û xwaruwî 'êraq, ke le ruwî destûrî û yasayiyewe natwanîn rêgrîyan lê bikeyin, emeş hokarêke ke le ber herizanîyi krê û nrxî karkrdinyan, bazarrî kar ziyatir pşit beman debestêt, xellkî xoman zor pabendî bone û katî kar û rojanî heyinî û pşû û seyran û miywandarêtî û tenanet keltûrîn, ke le hendêk bwarda grftêkî gewreye, bo nmûne: le bwarî pakkrdineweyi şar û xizimetguzarîyekanewe amadeyî krêkarî xoman bo em kare zor keme, zorbeyi xawenikarekan gleyiyan le westa û krêkarî xoman heye, amadenebûnî karkrdin lêre zore, legell eweyi rêjeyi bêkarî le herêmî kurdistan le seruwî 13%ـe, lelayekî dîkewe grftêkî dîke le naw gencanda heye, ew genceyi bawkî îmkanatî heye, fêrî tembellî buwe û amade nîye hemû karêk bikat. le yasa nwêyekeda çendîn madideyi yasayî ziyad krawe bo parastinî mafî krêkarî biyanî, ke le yasayi pêşûda teniya yek madide basî krêkarî biyanî krduwe, ême hendêk rênmayîman behêztir krduwe û buwete yasa.

* giringtirîn rêgeçare bo parastinî mafî krêkar û zaminikrdinî dwarrojî krêkar û karmendanî kertî taybet desteberkrdinî kare, aya ta çend twanrawe mafî krêkaran û karmendanî kertî taybet desteber bikrên?

- ême dû yasaman heye, yasayi (kar) û yasayi (xanenşînî desteberî komellayetî) ke dû yasayi ciyawazn, caran xawen kar krêkar û karmendekanî le wezaretî kar û karubarî komellayetî desteber dekrd, bellam le yasa nwêyekeda krêkar û karmendanî kertî taybet xoyan detwanin desteberî biken, le herêmî kurdistan jmareyekî zorî kompaniya û karge hen, keçî jmareyekî zor kem kompaniya desteber krawe û jmareyi pşkinerekanîşman keme, min le nawçekeda zor sersamm be yasayi karî wllatî urdin, ke be rastî le ruwî desteberî komellayetîyewe twaniyuyetî bibête wezaretêkî xizimetguzar û xawen dahat.

* zor yasa û rênmayî heye ke le ruwî praktîkîyewe cêbecêkrdinî zeḧmete, aya le kurdistan çon beser ew asteng û berbestaneda zall debin, ke dête berdem cêbecêkrdinî yasakanî kar?

- be şêweyekî gşitî ême grftman le cêbecêkrdinî yasakanî karda heye, egerina le herêmî kurdistan zorbeyi mafekanî krêkar û karmend be yasa û rênmayî zamin krawe, her le rêkxistineweyi grêbestî karkrdin le nêwan krêkar û xawen kar, ta diyarkrdinî mafekan, gşit maf û erkî herdû layen û, diyarîkrdinî katî kotayîhênan be grêbest û parastinî mafî krêkar le katî tûşbûn be pêkan, yan mirdinî krêkar be hoyi karekeyewe, herweha parastinî mafî xawenikar le katî rûdanî her karêkî neşiyaw le layen krêkareke le katî karkrdinda, herweha diyarîkrdinî ew ḧalletaneyi debête hoyi kotayîhênanî grêbest û ew ḧalletaneyi ke nabêt grêbest kotayî pê bihênrêt, tenanet ew ḧalletaneyi ke krêyi krêkar debirrdrêt le katî pabendinebûnî be mercekanî karkrdin, le yasa nwêyeke diyarî krawe, eme wêrrayi diyarîkrdinî katî karkrdin ke heşit katjmêr debêt le rojêkda û (48) katjmêr debêt le hefteyekda, herweha diyarîkrdinî ew karaneyi ke pêwîstî be katjmêrî karkrdinî ziyatir, yan kemtir heye, herweha diyarîkrdinî karî şewane û rojane û dananî mercekanî, herweha diyarîkrdinî molletekanî krêkar le katî bonekan û pşuwe fermîyekan, ke her krêkarêk le hefteyeda yek roj pşuwî heye û le sallêk (21) rojî heye, herweha krêkar mafî heye molletî nexoşî werbigirêt bo maweyi (30) roj le sallêkda bepêyi raportî pzîşkî, herweha molletî taybet danrawe bo bone kesîyekan wek: jinhênan, mirdinî kesêk le xêzan, becêhênanî ferîzeyi ḧec, pşkinînî kar. lem yasayeda gşit ew şwênane ke karî lê dekrêt, dekewête jêr çawdêrîyi pşkinerî kar, be mebesî parastinî mafekanî krêkar û xawenikar û cêbecêkrdinî madidekanî em yasayiye .

* bêkarî le nêw afretanda zor ziyatire berawrd be piyawan, emeş be hoyi çendîn hokar, aya ta çend le wezaretî kar û karubarî komellayetî reçawî mafekanî afretanî krêkar krawe û, lem bareyewe çî krawe?

- be hoyi çendîn hokarî keltûrî û ciyakarî û cesteyiyewe, rêjeyi bêkarî le nêw afretanda zor ziyatire, herboye reçawkrdinî ziyatir le yasayi nwêda hatuwe, bo nmûne krêkarî afret le bwarî pşuwî ziyatir le katî karkrdin û pêdanî molletî taybet bo dûgiyanî û mindall bûn bo maweyi (14) hefteye le sallêkda, eme be yekêk lew xallane dadenrêt ke giringîman pê dawe, sebaret be mafekanîşiyan ewa xawenikarman pabend krduwe be amadekrdinî şwênîkî taybet bo afretanî krêkar, be krdineweyi dayinge le şwênî kar le katî pêwîstda û szayi pêjardin danrawe le katî serpêçîkrdinî em babetaneyi serewe, herweha le bwarî gêçellî sêksîda szayi tundî xawen karman danawe.

* ta çend kartan krduwe bo eweyi jmareyi ew krêkar û karmendaneyi le ruwî tendrustî û selametî pîşeyiyewe ziyaniyan berdekewêt, mafekaniyan parêziraw bêt?

- le wezaretî kar û karubarî komellayetî berdewam cext leser ew mercane dekeyinewe ke le yasada danrawe û, debêt le şwênî karkrdin hebêt, eme cge le dabînikrdinî gşit ew kelupelaneyi ke debêt bo krêkar amade bikrêt, bo parastinî le ruwî tendrustî û selametî pîşeyî û, szayi tund danrawe le katî serpêçîkrdinî xawen kar.

 

Top