Gendellîyi siyasî drustkrdinî kosp û asteng le berdem proseyi ḧukmirranîyi başda

 

«gendellîyi siyasî lew nexoşîye tirsinake deçêt ke zor dreng nîşane metirsîdarekanî derdekewn û katêkîş nîşanekanî derdekewn, çareserkrdinî zor asan nabêt».

 

zorbeyi ew toêjeraneyi le bwarî twêjînewe leser diyardeyi gendellî twêjîneweyan krduwe, gendellîyi siyasî beser çwar arasteyi diyarîkrawda dabeş deken û, hemû kar û reftarêkî siyasî be gendellî siyasî hejmar dekrêt, eger yekêk lem çwar arasteye xoyi berceste bikat:

1. arasteyi yasayî: hemû karêkî siyasî be gendellîyi siyasî hejmar dekrêt, eger beşêk le binema fermîyekan, yan ew dîsplînane pêşêl bikat ke sîstmî siyasî le ser fermanbere gşitîyekanî sepandûyetî.

2. arasteyi berjewendîyi gşitî: hemû reftarêkî siyasî be gendellîyi siyasî hejmar dekrêt, ke bibête herreşe bo ser berjewendîyi gşitîyi xellk, yan hewllêk bêt bo lebarbrdinî sîstme siyasîyeke le jîngeyekî diyarîkrawda.

3. arasteyi karî fermanberî: reftarî her berprsêkî gşitî be gendellîyi siyasî hejmar dekrêt, eger‌ karî fermanberîyi xoyi bo berjewendîyi kesîyi xoyi û ḧzbekeyi qorx bikat.

4. arasteyi rayi gşitî: hemû karêkî siyasî be gendellîyi siyasî hejmar dekrêt, eger layi zorbeyi rayi gşitî be gendell le qellem bidrêt.

toêjeran geyşitûnete ew qena'eteyi ke ew temumj û allozîyeyi leser çemkî gendellîyi siyasî heye û, têkellaw dekrêt legell corekanî dîkeyi gendellî, bo dû prsî serekî degerrêtewe, yekemiyan eweye ke gendellîyi siyasî be leberçawnegirtinî eweyi çi layek (tak, damezirawe, grûp û ḧzbî siyasî) encamî dedat, peywendîdare be torrêkî zor alloz le berjewendî û kompromayz ke deyanewêt em gendellîye be yasayî biken, bo eweyi piyadeyi biken, tenanet gendellkare siyasîyekeş ew kare wek yasa û aydiyolojiya piyade dekat, prsî duwemîş ke her le prsî yekemewe helldehêncrêt, amanc le gendellîyi siyasî eweye ke temumj leser xudî çemkî siyaset drust bikat, nek ew gendellîye siyasîyeyi layek encamî dedat.

d. wesîm ebu faşe

twêjîneweyi «twêjînewe leser çemkî gendellîyi siyasî: îşkalîyete siyasîyekey» le sallî 2021 pêşkeşî zanikoyi bîrîzît krawe.

 

 

 

gendellîyi siyasî

hewllêk bo be yasayîkrdin û şer'îyet pêdanî gendellî

yekêk lew diyardaneyi (gendellîyi siyasî) le corekanî gendellîyi dîkeyi pê ciya dekrêtewe, eweye ke gendellîyi siyasî berhemî reftar û krdarî grûpêk, yan layenêkî siyasîye, ke deyewêt hendêk le binema fermîyekan, yan ew dîsplînane pêşêl bikat, ke netewe deyewêt rengdaneweyi ew sîstme siyasîye bêt, ke wllat û dewlletî pê berrêwe debrêt. em desttêwerdan û pêşêlkarîye bo binema serekîyekan û dîsplînekanî sîstmî siyasî debête ew petayeyi wek ersto tallîs dellêt: «gendellîyi siyasî hokarî serekîye bo gendellkrdinî (dewllete şar) û tewawî heykelî ḧukmirranî w‌, serencam debête hokarî leberyekhellweşan û nemanî seqamgîrî û drustibûnî paşagerdanîyi tewaw le naw sîstme siyasiyekeda», her emeş wayi krduwe ke ew toêjer û psporaneyi twêjînewe leser (petayi gendellî) deken, leser diyarde û çemkî (gendellîyi siyasî) hellwesteyi cdidî biken û be metirsîtirîn diyardeyi gendellî le naw sîstmî ḧukmirranîda le qellemî biden.

metirsîyi gewreyi «gendellîyi siyasî» lewedaye ke ew taqm û layene siyasîyeyi le pşit encamdanî ew gendellîyewen û drêjeyi pê deden, çwarçêweyekî yasayî bo encamdanî ew gendellîye drust deken û şer'îyet be drîjepêdanî deden, emeş wayi krduwe ke pênaseyi «gendellîyi siyasî» leser astî zanistî û ekadîmî corêk le temumj û allozî bexoyewe bigirêt û be asanî netwanrêt sîma diyarekanî destinîşan bikrêt, yan wek babetêkî zanistîyi abûrî û siyasî wek eweyi heye pênase bikrêt.

ewca lêrewe katêk hewlldan bo pênasekrdin û diyarîkrdinî diyardeyi «gendellî siyasî» debête proseyekî yasayî û perlemanî ew wllate yasa bo ew gendellîye siyasîye derdekat û sîstmî siyasîyi wllat leser binemayi ew gendellîye siyasîye rêk dexatewe, ewa lem ḧalleteda berjewendîyi teskî ḧzbayetî berjewendîyi ballayi netewe perdepoş dekat û, xwastî amancî teskî ḧzbayetî cêgeyi berjewendîye ballakanî netewe û nîşitman degrêtewe, bemeş wek nîkola maykiyavîlî zor cwan desinîşanî krduwe û dellêt: «gendellîyi siyasî petayeke cesteyi sîstmî siyasî leberyek helldeweşênêt û corêk le nebûnî seqamgîrî û dabeşbûnî siyasî bo berjewendîyi ḧzb û grûpekan drust dekat», kewate eweyi maykiyavîlî lêyi detirsêt petayeke ke be asanî destinîşan nakrêt, her boye be asanîyş çareserî bo nadozirêtewe.

leser em binemaye eger bunyadinanî sîstmî siyasîyi kurdistan (ezimûnî herêmî kurdistan) le dwayi sallî 1992be nmûne werbigirîn, ewa em nmûneye lewaneye başitirîn nmûne bêt bo têkellaebûnî diyardeyi «gendellî siyasî» her le seretayi bunyadinanî sîstme siyasîyekewe ke lêreda be çend xallêk amajeyi pê dekeyin:

1. le sallî 1991 û dwayi raperrîne mêjuwîyekeyi gelî kurdistan û paşanîş derçûnî birriyarî 688î encumenî asayşî nêwdewlletî bo damezirandinî «newayi aram» le herêmî kurdistan û, dwayi eweyi ḧkumetî be's birriyarî da hemû damudezga îdarîyekanî le herêmî kurdistan bikşênêtewe, serok ms'ud barizanî ke ewkat serokî bereyi kurdistanî bû le naweweyi wllat, dwayi krd bo prrkrdineweyi boşayî îdarî le herêmî kurdistanda bereyi kurdistanî birriyarî encamdanî hellbijardin bidat û bo eweyi gelî kurdistan le rêgeyi sinduqekanî dengdanewe damezirawe şer'îyekanî xoyi bunyad binêtewe û xoyi ḧukmirranîyi xoyi bikat, bellam eweyi dwayi encamdanî hellbijardinî 19î ayarî 1992 bînîman, ew xozge û umêde nebû ke serok barizanî umêdî bo dexwast, bellku kewtîne dûrrêyanêkewe û yekêtî nîşitmanî kurdistan akamî hellbijardinekanî ret krdewe û îmzayi nekrd û mercî dana beweyi «yan debêt partî û yekêtî wek yek bin, yan nabêt em ezimûne tazeye le kurstanda dabmezirêt».

beher ḧall le pênawî damezirandinî damezirawe şer'îyekanî herêmî kurdistan (perleman wḧkumet) partî dîmukratî kurdistan legell yekêtî nîşitmanî rêkkewt ke «akamî dengdan wek îradeyi xellk wek xoyi beyan bikrêt û ḧkumet û perleman be - penca be penca» bo maweyekî katî pêk bihênrêt.

eger leser em prse hellwesteyekî cdidî bikeyin, ewa debînîn ew hewlleyi yekêtî bo welananî akamekanî hellbijardin û dahênanî şêwazêkî helleyi ḧukmirranî wek «ssîtmî penca penca», tewaw tewaw pêşêlkrdinî binema fermîyekan û dîsplînekanî ew sîstme siyasiyeye ke pêyi degutirêt «sîstmî dîmukratî», paşanîş eme buwe nawêk bo sîstmî siyasîyi kurdistan ke be «ezimûnî dîmukratîyi herêmî kurdistan» nasira.

kewate serhelldanî diyardeyi gendellîyi siyasî‌ her le seretawe wayi krd ke ezimûnî dîmukratîyi herêmî kurdistan be «nakamillî» ledayk bêt, lemeş xiraptir « gendellîyi siyasîyi sîstmî penca be penca» buwete 'urf, yan ta radideyekî zor deyanewêt bîkene yasa bo ḧukmirranî le herêmî kurdistanda û heta êstaşî legell bêt, makekanî em peta siyasîye tirsinake be ser serî ḧukmirranîyi herêmî kurdistanewe desûrrêtewe û her katêk hewllêk bixirête gerr bo eweyi em petaye rîşekêş bikrêt, wek çendîn car gwêman lê buwe, layenî beranber be «hellgîrsandinî şerrî nawxo» wellamî partî dîmukratî kurdistanî dawetewe.

2. dwayi ziyatir le 10 sall dabirran (1994-2005) û hellgîrsanî şerrî nawxo û paşanîş drustibûnî dû îdareyî «hewlêr û slêmanî», le dwayi rûxanî rjêmî be's le 2003 hewllekan bo dûbare yekgirtineweyi herdû îdareyi «hewlêr û slêmanî» xiranegerr û lemeş ziyatir zemîneyek bo grêdanî rêkkewtinî stiratîjî le nêwan partî û yekêtî xoş kra, bellam wêrrayi hemû hewllekan û nawbijiywanîyi dostanî nawxoyî û derekî, netwanra ke proseyi ḧukmirranîyi herêmî kurdistan le bazneyi «gendellîyi siyasîyi sîstmî penca be penca» rizgar bikrêt û jêrxanêkî taze bo proseyi ḧukmirranî le herêmî kurdistanda bihênrêtewe arawe, bepêçewane le sallî 2005 û le proseyi pêkhênanî kabîneyi pêncemî ḧkumetî herêmî kurdistan wek çwarçêweyek bo yekgirtineweyi herdû îdareyi «slêmanî û hewlêr», sîstmî helleyi «penca be penca» nek her kall nekrayewe, bellku dû ḧkumetîş le çwarçêweyi kabinyeyi pêncemda têkellaw kra, bemeş jmareyi wezîr û wezaretekanî ḧkumetî kabîneyi pêncem geyşite «42» wezîr û wezaret.

3. le kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistanda ke le temuzî 2019 lelayen perlemanî kurdistanewe mtmaneyi pê dra û ta êsta le karekanî berdewame, hewllêkî zor xiraye gerr bo eweyi proseyi ḧukmirranî le bazneyi bedinawî «sîstmî penca be penca « bihênrête derewe û, lanîkem eger layenekanî beşdar le hawpeymanîyi pêkhênanî kabînekeda pşkî ziyatiryan le şaysteyi hellbijardin le naw postekanî ḧkumet pê bidrêt, bellam kotayî bem diyarde xirapeyi «sîstmî penca be penca» bihênrêt, ewca legell eweyi her sê layenî serekî (partî, yekêtî, gorran) wek sê layenî serekîyi hawpeymanîyeke bo pêkhênanî kabîneyi noyem ew binema fermî û dîsplînaneyan îmza krduwe ke kabîneyi noyemî leser pêkhatuwe, bellam wek deybînîn, heta êsta rojane hemû hewllekanî yekêtî nîşitmanî kurdistan le pênawî eweye ew binema fermîyane û ew dîsplînane pêşêl bikat ke kabîneyi noyemî leser damezirawe, lemeşda her hengawêk bo çaksazî û rîform le çwarçêweyi berinameyi kabîneyi noyemî kurdistan hengawî bo helldegîrêt, bo eweye çîdîke gendellîyi siyasî berdewam nebêt, bellam ewa wek eweyi le rageyandinekanewe wezîrekanî ḧkumet amajeyi bo deken, yekêtî nîşitmanî be penabrdin bo hellgîrsandinî şerrî nawxo wellamî hengawekanî kabîneyi noyemî bo çaksazî û rîform dawetewe.

psporranî zanistî siyaset û abûrî wek ew akamaneyi le miyaneyi twêjînewekaniyan pêyi geyşitûn, amaje bewe deken eger îradeyekî siyasîyi dewlletmedarane rûberruwî reg û rîşeyi gendellîyi siyasî nebêtewe, ewa gendellîyi siyasî le çwarçêweyi yasayîda heykelî sîstme siyasîyeke leberyek helldeweşênêt.

 

gendellîyi siyasî

perdepoşkrdinî berjewendîyi gşitî bo berjewendîyi ḧzb

yekêk le derhawîşite metirsîdar û tirsinakekanî petayi «gendellîyi siyasî» ke be şêwazî corawcor le henawî komellgeda derdekewn, prsî «perdepoşkrdinî berjewendîyi gşitîyi xellke bo berjewendîyi ḧzbî siyasî», lemeş xiraptir eweye be nawî «parastin û bergrîkrdin le berjewendîyi gşitî xellk» dakokî û pêdagrî leser ew reftare siyasîyaneyi layenêkî siyasî bikrêtewe, ke xoyi fakterî siyasîye bo diyardeyi gendellîyi siyasî, leser em prse eger teniya waqî'î êstayi ḧukmirranî le kurdistan werbigirîn, bese bo eweyi le metirsîyi em ḧallete têbigeyin.

zorbeyi psporranî zanistî siyaset û abûrî, hoşdarî eweman pê deden ke tirsinaktirîn ḧalletî «gendellîyi siyasî» eweye ke nezanrêt «kame pêyi degutirêt berjewendîyi gşitî û kameye pêyi degutirêt berjewendîyi taybetîyi taqmêk, yan layenêkî siyasî», ke em ḧallete le naw komellge drust bû û hawllatî asayî neyzanî lew wllate çî rûdedat û behayi berjewendîye gşitîyekan çîn, ewa gendellîyi siyasî debête hokarî eweyi ke hawullatiyan mtmaneyan be ḧkumetî xoyan nemênêt û şer'îyetî ḧukmirranîyi dewllet bikewête jêr prsiyarewe.

layenêkî dîkeyi metirsîdar ke dîsan psporran û twêjeranî zanistî siyaset û abûrî sebaret be «gendellîyi siyasî» hoşdarîman pê deden, eweye katêk gendellîyi siyasî le her komellgeyek, yan lenaw her sîstmêkî siyasî serhelldedat, ewca ew komellgeye «komellgeyekî pêşkewtû bêt, yan taze pêgeyşitû, yan xwar taze pêgeyşitû», ewa derhawîşite xirapekanî «gendellîyi siyasî» hawşêweye û karîgerîyi em derhawîşite xirapane degate ew asteyi wek franisîs fokoyama le ktêbî «nasiname» amajeyi pê krduwe, çîdî damezirawe siyasîyekanî dewllet natwanêt parêzgarî le şkoyi hawullatiyan bikat û le beramberîşda hawullatiyan degene ew ḧalletî hellçûneyi ke zor estme be asanî ew hellçûne dabmirkêtewe.

bo berperçdaneweyi em ḧallete tirsinake ke le komellge ciyawazekanda rû deden û debine fakterêkî metirsî bo ser koyi sîstme siyasîyeke, rojinamenûsî nawdarî emirîkî «tomas frîdman» le ktêbî «supas bo dwakewtint», zor be raşkawî leser em metirsîye radewestêt û dellêt: «gewretirîn metirsî leser sîstme siyasî û dîmukratekeman le rojawa, ew kate drust debêt ke hawullatiyan nezanin lem wllate çî rû dedat û sîstme siyasîyeke çon ḧukmirranî dekat, emeş debête hokarî eweyi hawllatiyan mtmaneyan be sîstme siyasîyeke nemênêt û nezanin leser sinduqî hellbijardin çi bijareyekiyan hebêt û deng be kam berinameyi siyasî biden». kewate eweyi frîdman be dermanî çareserî gendellî siyasî le qellemî dawe, eweye ke debêt hawullatî bzanêt le wllat çî rû dedat û sîstme siyasîyeke çon ḧukmirranî dekat, emeş le pênawî eweye ke gendellkaranî siyasî ew amanceyan neyetedî ke çewaşekrdinî xellk û leberyekhellweşanî sîstme siyasîyekeye.

leser em binemaye eger teniya maweyi ḧukmirranîyi kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan werbigirîn, ke berinamekeyi leser binemayi «kurdistanêkî behêz û ḧukmirranîyekî baş» bo xellkî kurdistan darrşituwe û, berinameyi rîform û çaksazî krduwete yasa û hemû hewllî xoyi bo cêbecêkrdinî yasake terxan krduwe, ewa debînîn le dwayi eweyi perlemanî kurdistan yasayi çaksazî pesend krd û ḧkumet hengawî bo cêbecêkrdinî hellgrtuwe, wek le waqî'da debînrêt, hemû hewllekanî layenîkî siyasîyi diyarîkraw bew arasteyeye ke berjwendîyi gşitîyi xellkî kurdistan be berjwendîyi teskî ḧzbayetî perdepoş bikat, lêreda be çend xallêk amajeyi pê dekeyin:

1. legell destpêkî kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan û bo rêgirtin le cêbecêkrdinî beriname çaksazîyekey, dest be hellmetêkî çirrî çewaşekarî kra, beweyi deyanewêt slêmanî bikene «herêmêkî serbexo» û xoyan berrêweyi berin. parêzgayi slêmanî hênde serçaweyi dahatî heye ke be başî xoyi berrêwe berêt, her leser em binemaye kewtine dijayetîkrdinî ew rêwşwênaneyi kabîneyi noyem bo petayi kovîd 19 le sallî 2020 grtiyeber.

bo derxistinî rastîyekan û dûbare ciyakrdineweyi berjewendîyi gşitî le berjewendîyi layenêkî siyasî, ḧkumetî herêmî kurdistan «nanawendêtî parîzgakanî kurdistan»î cêbecê krd, ke em hengawe yekêk bû le karekanî berinameyi kabîneyi noyem bo eweyi desellatekan şorr bikrêtewe bo xwarewe û diyardeyi rotîn kem bikrêtewe.

2. her legell destpêkrdinî yasayi çaksazî û hewllekan bo rêkxistineweyi dahatekan û ziyadkrdinî serçaweyi dahat û freçeşnikrdinî serçaweyi dahat le kurdistanda, dîsan hellmetêkî dîkeyi çewaşekarî bo perdepoşkrdinî berjewendîyi gşitî bo berjewendîyi ḧzbî destî pê krd û ḧkumetî herêmî kurdistan çendîn tometî bê binemayi araste kra.

bo pûçellkrdineweyi em çewaşekarîyeş serokî ḧkumetî herêmî kurdistan herdû wezîrî nawxo û pêşmergeyi raspard ke pêkewe hêzêkî hawbeş le wezaretî nawxo û pêşmerge drust biken, bo eweyi ew hêze kontirrollî tewawî tewawî xalle sinûrîyekan bikat û seretaş ba le xallî sinûrî «ḧacî omeran û îbrahîm xelîl»ـewe dest pê biken, bellam wek wezîrî nawxoyi ḧkumetî herêmî kurdistan raygeyand, eger ew hêze xalle sinûrîyekan kontirroll bikat, ewa şerrî nawxo le kurdistan drust debêt.

3. legell eweyi ḧkumetî fîdrrallî pabend nebû bew birre pareyeyi ke debû bînêrêt bo herêmî kurdistan, bellam le seretayi sallî 2021 û dwayi kembûneweyi metirsîyekanî petayi kovîd 19 ḧkumetî herêmî kurdistan birriyarî da bew dahat û îmkaniyeteyi leber destî ḧkumet heye, her 30 roj carêk mûçeyi fermanberan bidrêt, em mûçeyeş merc nîye 100% bêt, bellku be xoguncandin legell dahatî berdestî ḧkumet û, pareyi dahatî froşitinî newt çend bêt, terxan bikrêt bo mûçe û eweyi demêntewe le dahatî nawxo tewaw bikrêt, leser em prse le herdû parêzgayi hewlêr û dhok her 30 roj carêk mûçeyi fermanberan dabeş dekra, bellam le her dû parêzgayi «slêmanî û hellebice» nek her mûçe dwadekewt, bellku be şêweyekî gşitî xizimetguzarîyekanîş pekiyan kewt û, bo perdepoşkrdinî em gendellîye siyasîyeş kewtine çewaşekarîyi eweyi ke ḧkumet gemaroyi xistuwete ser slêmanî û hellebice.

bo pûçellkrdineweyi em çewaşekarîyaneş, msirur barizanî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan dawayi krd, legell her dû parêzgarî hellebice û slêmanî û herdû serokî îdareyi germiyan û raperrîn be amadebûnî cêgrî serokî ḧkumet kobibinewe bo eweyi bzanrêt boçî lew devere dahat wek pêwîst konakrêtewe û lemeş ziyatir desellat draye cêgrî serokî ḧkumet bo eweyi hemû ew kemukurtîyane çareser bikat ke le heykelî îdarîyi ew zone hen û rêgirin le berdem kokrdineweyi dahatda, bellam le brî eweyi cêgrî serokî ḧkumet be erkî serşanî xoyi hestêt û bo berjewendîyi xellkî parêzgakanî slêmanî û hellebice û herdû îdareyi raperîn û germiyan, kemukurtîye kargêrrîyekan çareser bikat, ewa wek êsta debînîn, rojêk hêzêkî komando helldekutête ser serokayetîyi şarewanî slêmanî û rojêkî dîke (drust wek hefteyi rabrdû bînîman) hêzêkî demamkdar helldekutête ser berrêweberayetîyi tomarî xanûbere le çemçemall û dosêyi xanû û zewyuzarekanî ew devere derrfênin.

em hewllane le çwarçêweyi berdewamîdan be «gendellîyi siyasî» lelayen layenêkî siyasîyi diyarî wek yekêtî nîşitmanî kurdistan ke xoyi beşêke le ḧkumet, bêcge le hewlldan bo nehêşitinî mtmaneyi nêwan hawullatiyan û ḧkumet û şardineweyi gendellî siyasîyi ḧzbekeyi şitêkî dîkeyi lê sewz nabêt. boye giringe rastîyekan bo hawullatiyan aşkra bin, bo eweyi berjewendîyi teskî ḧzbayetî le çwarçêweyi berdewamîdan be gendellîyi siyasî, berjewendîyi gşitîyi xellkî kurdistan perdepoş neken.

 

gendellî siyasî w

bekarhênanî postî gşitî bo berjewendîyi kesî û ḧzbî

bekarhênanî postî gşitî bo berjewendîyi kesî û ḧzbî diyardeyekî taze nîye le proseyi gendellîyi siyasîda, betaybetî le proseyi bunyadinan, yan piyadekrdinî dîmukratî le wllatanî taze pêgeyşitû û dwayi şerrda, lem çwarçêweyeda ezimûnî siyasîyi herêmî kurdistanîş lew diyardeye beder nîye û, le 'êraqî dwayi 2003şewe heta êsta be aşkra mamelleyi fermî be poste gşitîyekanewe dekrêt lelayen ḧzbe siyasîyekanewe, leser astî kurdistanîş her le seretayi damezirandinî kabîneyi yekemî ḧkumetî herêmî kurdistanîşewe em diyardeye serîhelldawe û hewllêkî sîstmatîk hebuwe bo eweyi poste gşitîyekan bo berjewendîyi kesî û ḧzbî bekar bihênrên û lemeş ziyatir her ew postane bo leberyekhellweşanî sîstme siyasiyeke bekaribihênin.

le destpêkî proseyi bunyadinanî damezirawe şer'îyekanî ezimûnî herêmî kurdistan ke xoyi le «perleman û ḧkumet»da berceste dekrd, dîd û têrrwanînî serok barizanî bo bunyadinanî em sîstme tazeye, xoyi le bunyadinanî jêrxanêkî ptewî yasayî berceste dekrd, her boye wêrrayi eweyi partî dîmukratî kurdistan rêjeyi 50%+1î dengekanîşî hebû, arezûmendane serokayetîyi perlemanî hellbijard ke layi ew bêt û serokayetîyi encumenî wezîranî bo yekêtî nîşitmanî becêhêşit, emeş bew nîyete bû, madam amanc le damezirandinî em ezimûne siyasîye, bunyadinanî dewlletî yasa û şer'îyetî damezirawekane, îdî giring nîye kam ḧzbî siyasî serokayetîyi ḧkumet dekat, yan ewî dî serokayetîyi perleman dekat.

bedaxewe em nîyetpakîyeyi partî dîmukratî kurdistan bo bunyadinanî ezimûnêkî siyasîyi saẍllem, lelayen yekêtî nîşitmanî kurdistanewe be corêkî dîke îstẍlal krawe, pare û desellatî ḧkumet bo kêşmekêşî siyasî û xoamadekrdin bo şerrî nawxo bekar hênra, serencamîş herwa derçû, herwek çon serok barizanî le bergî pêncemî «barizanî û bzûtineweyi rizgarîxwazî kurd», raşkawane amajeyi bewe krduwe ke wezîrî pêşmerge ke ewkat endamî mektebî siyasîyi yekêtî buwe, wek yekeyekî ḧzbî ser be yekêtî mamelleyi legell wezaretî pêşmergeyi ḧkumetî herêmî kurdistan krduwe, lemeş xiraptir legell destpêkî şerrî nawxo, xudî wezîrî pêşmerge (cebar ferman) serperşitîyi hemû berekanî şerrî krduwe le dijî partî dîmukratî kurdistan.

em paşxane mêjuwîye xirape bedaxewe eweman pê dellêt, layi ew ḧzbe siyasîyaneyi leser sinduqekanî hellbijardin dedorrênin û be rêgeyekî şerr'î nagene desellat, gendellîyi siyasî layan buwete keltûr û katêk le beramber yasa û destûrî wllatda degene binbest, pena bo bekarhênanî poste gşitîyekan deben, bo berjewendîyi teskî ḧzbayetî û le êstaşda û wek le maweyi çend hefteyi rabrdûda bîniyumane, betaybetî dwayi ew rûdawe tîrorîstîyeyi le gerrekêkî hewlêr dij be efserêkî asayş be nawî «hawkar caf» encam dra û paşan lêkollînewe yasayiyekanî dezgayi dije tîror hemû rastîyekanî bo xellkî kurdistan aşkra krd, lew katewe debînîn ke berrêz «qubad tallebanî cêgrî serok wezîranî ḧkumetî herêmî kurdistan» baykotî kobûnewekanî rojanî çwarşemeyi serokayetîyi encumenî wezîranî ḧkumetî herêmî kurdistanî krduwe û, amanc lem baykotkrdineyi eweye poste gşitîyekeyi bo perdepoşkrdinî rûdawêk bekar bihênêt, ke rûdawêkî tewaw tîrorîstîye û hîç peywendîyekî ne be postekeyi ew û ne be peywendîyekanî ḧzbekeyi û partî dîmukratî kurdistanewe nîye, em prse, prsêkî yasayiye û dadga û yasakanî kurdistan yeklayî dekenewe, bellam leber eweyi hest dekat eger dadga û yasa rêwşwênî xoyan bigirineber û tometibaran be şêweyekî 'adîlane szayi xoyan werbigirin, berjewendîyi ḧzbekeyi ziyanî pê degat, boye poste gşitîyekeyi xoyi krduwe be fakterêk bo eweyi ew krdewe tîrorîstîye be şêweyekî yasayî mamelleyi legell nekrêt.

 

gendellî siyasî

çewaşekrdin û belarrêdabrdinî rayi gşitî

giringtirîn fakter bo eweyi sîstmî siyasî le her wllatîkda be rastî û drustî wllat berrêweberêt, barî tendrustîyi fezayi gşitîye ke rayi gşitî têda drust debêt, le beramber em ḧallete gewretirîn amancî gendellkarî siyasî eweye ew feza gşitîye têk bidat û rayi gşitî çewaşe bikat û, bwarî ewe nedat ke hawullatî be rêgeyi fezayi gşitî beşdarî le proseyi siyasîyi wllatda bikat.

sîstmî dîmukratî ke binaẍekeyi hellbijardin û akamekanî sinduqî dengdane, leser ew binemaye damezirawe ke hemîşe «dengder leser heqe û eweyi dengder hellîdebijêrêt her ewe raste», be heman şêwe û her lem sîstmeda her şitêk rayi gşitî wek gendellî hejmarî krd, ewa be gendellî hejmar dekrêt. lêrewe amaje be çend nmûneyek dekeyin ke rayi gşitî le kurdistanda wek gendellî hejmariyan dekat:

1. ber le çend mangêk katêk le berdem banikekanî slêmanî zûmî kamêrakan barudoxî xanenşînaniyan le şaşekanî telefziyonewe degwastewe, ke beşêkiyan le noreyi wergirtinî mûçe giyan ledest deden û beşêkî dîkeyan tûşî ḧalletî nacor debin, ew dîmene naxoşe bê eweyi hîç kesêk, yan rojinamenûsêk komêntî leser bidat, lenaw rayi gşitîda wek gendellîyi siyasîyi layenêkî siyasî hejmar dekrêt ke destî çuwete qûtî ew xellke û rêge nadat dahatî ew nawçeye kobikrêtewe û le katî xoyda mûçeyi pê dabeş bikrêt.

kardaneweyi yekêtî nîşitmanî kurdistan wek «layenî desellatdar lew zone» le sereta teniya dananî embullanis bû le nzîk banikekan bo eweyi eger besallaçûyekî xanenşîn le hoş xoyi çû, yan giyanî ledest da, bîgeyênine nexoşxane, bellam bo çewaşekrdinî rayi gşitî û perdepoşkrdinî ew gendellîye siyasiyeyi le qaçaxçêtî sinûrekan dekrêt, be dengêkî şerminane deygut dahatî slêmanî beş nakat.

2. zor bedaxewe, katêk zûmî kamêrakan tewawî şeqam û kollanekanî her dû parêzgayi slêmanî û hellebice û her dû îdareyi germiyan û hellebice degwaznewe û pîşanmanî deden, ke têkrrayi şeqam û kollanekan prrbûn le paşmawe û kompaniyakanî pakkrdinewe karekanî xoyan encam naden û, lewlaşewe çendîn karmendî «jînge parêz» le berdemî maykrofonekan qse deken û dellên «sê mange» mûçeman werinegrtuwe, ewa teniya ew dîmenane lenaw rayi gşitîda wek gendellî û gendellî siyasî wênayi dekat, le beramber em kodengîyeyi rayi gşitî leser em gendellkarîye siyasîye, gendellkarî siyasî deyewêt rayi gşitî çewaşe bikat û dîsan be dengêkî şerminane dellêt: «ḧkumet gemaroyi xistuwete serman».

3. katêk le niywerroyekî heyinî dengî teqîneweyek hemû paytextî kurdistan dehejênêt û zor bê wîjdanane lenaw gerrekêkî şarî hewlêr jin û mindall be rîmond kontirroll xelltanî xwên dekrên, îdî kareke lewe derdeçêt prsiyarî ewe bikeyin: aya em rûdawe karêkî tîrorîstîye yan ne? bellku le brî eme xellk ḧkumet dekate berprsiyar bo eweyi bikeranî ew kare tîrorîstîye aşkra bikat, katêkîş dezgakanî asayş û dije tîrorî ḧkumetî herêmî kurdistan wek wellamdaneweyek bo xwastî xellk bikeranî ew kare tîrorîstîye aşkra deken û, beşêk le beşdarbuwanî ew kare qêzewene be deng û wêne rastîyekan be xellk dellên, îdî şitêk namênêt gendellkarî siyasî bitwanêt bîşarêtewe, boye herreşe le koyi sîstme siyasîyeke dekat û hêrş dekate ser ew ḧkumeteyi ke xoyi beşêke lew ḧkumete.

eweyi demênêtewe le kotayî em dêrraneda amajeyi pê bikeyin, eweye ke diyardeyi gendellîyi siyasî wek diyarde lew nexoşîye tirsinake deçêt ke zor dreng nîşane metirsîdarekanî derdekew û, katêkîş nîşanekanî derdekewn, çareserkrdinî zor estem debêt. her boye şarezayan û ew psporraneyi le bwarî metirsîyekanî hemû şêwazekanî gendellî twêjînewe deken, hoşdarî eweman pê deden, katêk gendellîyi siyasî layi ḧzbêkî siyasî debête keltûr, ewa amancî ew ḧzbe siyasîye debête eweyi roj le dwayi roj mtmaneyi hawullatî be sîstme siyasîyeke kem bibêtewe, her boye rênmayî eweman deken, sazş û kompromayz leser her şitêk bikrêt, leser gendellî siyasî nabêt bikrêt.