نووسه‌ر :عەبدولسەلام بنعەبدعالی

وه‌رگێڕ : گوڵان

جینالۆژی هیچ كاتێك پرۆسەیەكی توێژینەوەی ئاشتییانە بۆ جڵەوگرتنی مانا داناهێنێت، بەڵكو جەنگ و شەڕ بۆ ڕاڤەكردن بەرپا دەكات، هەر كاتێك لە مانا بدوێت، ئەوە لە گەڕاندا دەبێت بۆ دۆزینەوەی ستراتیژییاتی هەژموونكاری، جینالۆژیا مێژوو وەك حەلەبەی ململانێ دەبینێت، لە هێزو دەسەڵات زیاتر چیتری تێدا نابینێتەوە، مێژوو بەلای جینالۆژیاوە پێشكەوتنی هزرییانەی گەردوونی نییە، بەڵكو گەمەی جێگۆڕكێ و گواستنەوەیەكە لە قۆرخكارییەوە بۆ قۆرخكاری دیكە دەگەڕێت، سەرەڕای ئەمەش ناچارە لە ئاست سەرەتاو بەراییەكاندا بوەستێت، بەڵام سەرەتاكان بە هەموو وردەكارییەكانیانەوە، نەك وەك ئەوەی پێویستن بەڵكو وەك ئەوەی ڕێگەپێدراون، نەك وەك ئەوەی بریتین لە حەقیقەت، یان حەقیقەتی حەقیقەتەكانن، بەڵكو وەك ئەوەی جۆرێكن لە هەڵە كە هێشتا فیلمەكانیان نەشۆردراونەتەوە
لەم بابەتەدا ئەسڵی ناوی زاراوە بیانییەكە كە جینالۆژیایە وەكو خۆی بەكاری دەهێنمەوە، تا ماناكەی لە هەموو لادانێك دوور بخەمەوە، چونكە ئەو وشە ناولێنراوانەی تا ئێستا بەكارهاتوون دەروەستی واتاكانی خۆیان نین، لەوانە((زانستی سەرجەلە)) یان ((زانستی دروست بوونی مەنزڵ)) یان (( زانستی بونیات)) لە زۆربەی وەرگێڕانەكاندا قوربانی دراوە بە دەلالەتەكانیان، لە زۆربەی بارەكانیشدا دەستەواژەكان لنگاوقوچ كراونەتەوە، ڕەنگە بتوانین جەخت بكەینەوە لەسەر جینالۆژیا كە چ مانایەكی لە پشتەوەیە، لە بنەڕەتدا، وا دانراوە دژ بە چەمكی پێكهاتەیی پەرەسەندن بۆ مێژوو، ئەگەر زاراوەكە بە ڕاستی لە بنەڕەتەكەیەوە بگاتەوە بە تانوپۆی دروست بوون و پێكهاتەیی، ئەوە مێژووی جینالۆژیا وەك لە لای دانەرەكەی خەمڵیوە كاردانەوەیەكە دژ بە هەموومێژووی پێكهاتەیی بوون، بەڵام ئەركی بەدواداچوونی پەرەسەندن ئەوە لە ئەستۆدەنێت كە لەسەر دۆزینەوەی شوناسنامەكان هەڵوەستەیەك بكەین، جینالۆژیا بۆیە دروست بووە تا ئەوەمان لە لا بچەسپێنێت كە بەدواداچوونی پەرەسەندن بە تەنیا ئامانج ناپێكێت، وا لە بنەڕەتەكەش دەكات لە دەستمان دەربچێت، بە تەنیا باكگراوەندە كە توانامان پێ دەبەخشێت، نەك بۆ دۆزینەوەو دیاركردنی ناسنامە، بەڵكو ڕێگەمان بۆ ئاوەڵا دەكاتەوە تا جیاوازییەكان بخەینە ڕوو، هەڵوەستە لەسەر ڕیزبەندییەكان بكەینەوە..
كەواتە جینالۆژیا نە زانستی سەرجەلەیە، نە شوێنكەوتنی بنەچەیە، تەنانەت درەختی خانەوادەییش نییە ڕەگەكانی ڕۆچووبنە قووڵایی سەرجەلەوەو پەل و پۆیەكانیشی بەرەو ئاسمان هەڵكشا بن، هاوكات ناشبێتە مێژووی پێكهاتەیی پەرەسەندنەكە، وەك وتم لە بنەڕەتدا وەستانەوەیە لە دژی چەمكگەلی بنەچەیی بە مانا میتافیزیكیەكەی، ئەو بنەچەیەی كە لە لایەن میتافیزیكەوە هەمیشە بەر لە كەوتن و بەربوونەوەو لە پێش جەستەو لە پێش جیهان و لە پێش زەمەنەوە دەكەوێتەوە..
چونكە میتافیزیك وای پێ باشە بڕوا بهێنێ بەوەی شتەكان لە دەسپێكی دروست بوونەوە سروشتیانە خۆیان ڕسكاون و كامڵ بوون، لە بن دەستی داهێنەرەكەیانەوە دەرهاتوونەتە دەرەوە، لەگزنگی یەكەم بەیانەوە، بە بریق و ڕۆشنایی خۆڕسكانەی خۆیانەوە پێكهاتوون، بەڵام جینالۆژیا وای دەبینێت كە لە پشت شتەكانەوە شتانێكی دیكە هەیە، حەقیقەتێكی نەمرو پیرۆزیی بۆ شتەكان بوونی نییە، بەڵكو شتەكان بە بێ حەقیقەتن.
لەم میانەیەوە سەرەتا پێویستە دوو چەمكی بنەچەیی لە یەكتر جودا بكەینەوە: بنەچەی میتافیزیك كە میتافیزیكا بەرجەستەی كردۆتەوە لە(( بەشوێنگەڕانیدا بۆ دەلالەتە ئایدیاڵیەكان و غائیاتە نادیاریكراوەكان)) ئەوەی دیكەیان كە جینالۆژیایە دەیەوێت ببێتە دژو پێچەوانەی چەمكی یەكەم، بە وردی ئەمەیە كە مێژووی جینالۆژیا ئەزموونی كردووە تا پێكی بهێنێت..
یەكەمین بنەچە بریتییە لە گوتەزای بنەچەی یەكەم، ئەو چركەساتە نایابەیە كە خەسڵەتەكانی تێدا دیاری دەكرێت و ناسنامەشی بۆ دادەنرێت، ئەو چركەساتەیە كە تێیدا شتەكان وێنەی چەسپاوی خۆیان قاڵبدەگرن، بە شێوەیەك شت بكەوێتە پێش هەر ڕووبەڕووبوونەوەو بەریەككەوتن و پێكەوتنێكەوە، ئەو چركەساتەوەختەی كە ئەرك و كارەكان وا دەكەونەوە كە ڕوویانداوەو تەواوبوون، لە پێناوی ئەوەی بنەڕەتی هەر شتێك دیاری بكات كە ڕوودەدەن یان دەقەومێن، بنەچەی یەكەم بریتییە لە مەنزڵ و نشینگەی حەقیقەتی شتەكان، كە وایان لێ دەكات وەك خۆیان بمێننەوە، یان زانیاری دەربارەیان و درك كردن بە حەقیقەتیان وەك كارێكی پێشبینیكراو دەربچێت، بەو شێوەیە دایدەمەزرێنێت، یان ئەوە دادەمەزرێنێت كە پێویستە مەعریفەی لە بارەوە هەبێت..
دژ بەم بنەچەیە، جینالۆژیا دروست دەبێت، تا سەرپەرشتی مێژوویی بكات، لە بری بڕوا هێنانی بە میتافیزیك، تا لە هەوڵێكدا ئەوە دەربخات كە نهێنییە گەوهەرییەكانی شتەكان هەمان نهێنی گەوهەرییانە نیین، بەڵكو چۆنییەتی دروست بوونیان وردە وردەو بە كاوەخۆ پێكدێت، لە شتەكانی كە پێی نامۆیە پێكدێت، تا ئاماژەیەك بدۆزێتەوە، ئەوەی لە دەسپێك دەیدۆزینەوە حەقیقەت نییە بۆ شتەكان، ئەو بنەچەیە نییە كە دادەمەزرێت، ئەوناسنامەیەش نییە كە سەیڤ دەبێت و دەپارێزرێت، بەڵكو پەرتەوازەو پەرت و بڵاو دەبێتەوە..
لە كاتێكدا مێژووی میتافیزیك لە هەوڵدایە ئەو ڕووداوە ناوازانە بتاوێنێتەوە كە لە سوڕگەیەكی بەردەوامدان و لە پنتە بنەچەییەكەی خۆیانەوە بۆ گەیشتنیان بە ئامانجەكەی خۆیان دەرچوون، بەڵام جینالۆژیا ڕووداوێك دیاری دەكات تا ناوازەی بكات، ئەوەی مێژووی پەرەسەندن پێی هەڵدەستێت وەستانە لە ئاست خودی حاڵەتەكە، بە تێڕامانكارییەكی دیاریكراوەوە تا خەسڵەتی غایەت و ئامانجی بۆ زیاد بكات، ئەوەش بۆ خۆی دەبێتە مانای مێژوو و ئاڕاستەكردنەكانی، مێژوو بە بێ ئەو بنەچەو غایەتە ناگەڕێتەوە، بەڵام جینالۆژیا ئەگەر ئیسپات كردنەوەیەك نەبێت بۆ بنەچەیەكی ڕەها كە شتگەلی لێوە دەرچوون، ئەگەر وەستانێك نەبێت لەسەر خودی غایەت خۆی، ئەوە لەبەر ئەوەیە بۆ خۆی هەوڵێكە بۆ سەرلەنوی ڕاڤەكردنەوەیەكی دانەپچڕاو، بە واتە گەڕانێك نییە بە شوێن یەكەمین مانادا، بەڵكو چەسپاندنەوەی بەراییەكان و دەسپێكە پێشترەكانە كە دراونەتە مانایەك لەسەر حیسابی مانای دیكە، كاتێك جینالۆژیا لەبەردەم ڕیتوال دەوەستێت بۆ ئەوەیە ئاشكرای بكات و ئەو ڕاستیەی لەسەر بسەلمێنێت كە بریتییە لە لكەكان، بەو شێوەیەش لێی بڕوانێت كە لەگەڵ ئەو بزاوتەدا گونجێنراوە كە شتەكان لە واقیعدا بەدەردەخات و ماناو بەهای پێ دەبەخشێت..
دەزانرێت كە دانەری جینالۆژیا ئەم چەمكە بۆ سێ ئاست لەیەكتر جیا دەكاتەوە:شرۆڤەكردنی دیاریكردنی نیشانەكان، كە جینالۆژیا بە هۆیەوە دەبێتە سیمۆلۆژیا بۆ خستنەڕووی سیمبۆلەكان و دەلالەتەكان بە پێی باكگراوەندی وزەكانیان، بەمەش دەگوترێت سیمبتۆماتۆلۆژیا، دواتر جینالۆژیا جۆرێكە لە مۆمبیلیزەبوون، پشتی هێزەكان دەگرێت بەو پێیەی هێزی پەتییانەی كاراو هاوبارگەن، لە دواییدا ژینالۆژیا ئەو نموونەو نیشانانە دەگێڕێتەوە بۆ سەر بنەچەی باشترینەكان، یان بۆ بنەچەی زنجیرەی لێكنەپساوی دامەزراوە مێژووییە ڕیزبەندە پڕ بەهاكان و چۆنییەتی دەرخستنەوەیان دیاری دەكات.
لە ئاكامدا جینالۆژیا بە ساتەوەختی دروست بوونەوە ناوەستێت، تەنانەت لە وەسفكاریش تێدەپەڕێنێت، لەوە دەپرسێت چۆن چۆنی باشترینەكان و جیاوازییەكان نامێنن و بزر دەبن، چۆن هێزەكان پەلكێشی ماناكان دەكەن تا بە موڵكایەتی خۆیانی بكەن، واتە جینالۆژیا لە دیاركردنی دروست بوونی شوناسنامەكاندا ناوەستێت، بەڵكو سەرقاڵ دەبێت بە موتابەعەی چۆنییەتی لەدایك بوونی بەهاكانەوە، ئەو چۆنیەتییەی لەسەر توخمی تەفازووڵی دەوەستێت، ئەو توخمەی كە بە بابەتەكانی و ڕەمزەكانیەوە جیهان دابەش دەكات بۆ دژلێكە جیاوازەكان، هەر كاتێك جینالۆژیای نوێ گوێبیستی ماناو بەهای دیكە ببێت ئەو كاتە بە شوێن ستراتیژییاتی هەژموونكاری و پاوانخوازیدا دەگەڕێت، ئەو لەمەدا گەمەی ئیرادەگەرێتی دەبینێتەوە، بەڵام ئەم گەمەیە بۆ خۆی پەرەپێدانێكی پێشكەوتووی هزری گەردوونییانە نییە، بەڵكو گەمەیەكی ملكەچانەیە بۆ ڕێكەوتەكانی ململانێ، تێگەیشتن لە مێژوو بەم شێوەیە نامێنێتەوە ئەگەر حاڵەتەكە وەها بێت بۆ دیاریكردنی لۆژیكە گشتییەكەی یان دیاریكردنی ئەو غایەتەی بەرەو پیرەوەی دەچێ، یان بۆ بەدواداچوونی پێكهاتنی واتا ناگەڕێتەوە بەڵكو دەست دەخاتە سەر چەند بنەمایەك و ئەو بنەمایانە بە ئامانجی ڕیسواكردنی ئەو پرۆسەیەی نموونەی باڵای لەسەر پێكدێت هیچ دەلالەتێكی ڕەهایان نییە، ئامانجی جینالۆژیا مێژووی حەقیقەت نییە، یان پرسیاركردن نییە لێی، وەك دۆلۆز لەم بارەیەوە ڕوونی كردۆتەوە، لەوەش ناكۆڵێتەوە كێ ڕاستگۆی و چی ڕاستییە، بەڵكو لەوە دەكۆڵێتەوە چی لە پشتەوەی حەقیقەتی شتەكانەوەیەو كێ بەهای پێ دەبەخشێت..
ئەگەر ڕاڤەكردن بریتی بێت لە دەركەوتنی مانای بنەچەیی، ئەوە میتافیزیك بە تەنیا كەفیلە بەوەی شرۆڤەی چارەنووسی مرۆڤایەتی بكات، بەڵام ئەگەر ڕاڤەكردن نزیك بێت لە بەراییەكانەوە زیاتر لەوەی نزیك بێت لە مانای یەكەمینەوە، ئەمە وا دەگەیەنێت دەستمان خستبێتە سەر كۆمەڵە بنەمایەك كە هیچ دەلالەتێكی گەوهەری لە پشتەوە نییە تا بە ئاڕاستەیەكی دیاریكراودا بیبەین و بیخەینە ناو كرۆكی میكانیزمی دیكەوە، یان بنەمای جیاوازەوە، ئەو كاتە چارەنووسی مرۆڤایەتی دەبێتە زنجیرەیەك لە ڕاڤەكردنی وەرچەرخێنراوو هەڵگەڕاوەیی، جینالۆژیاش دەبێتە مێژوویەك بۆ ئەو چارەنووسە، ئەگەر ئەو مێژووەش وەرچەرخاوو وەرگەڕاو بێت، لەبەر ئەوەیە كە بە ململانێ و خستنەژێر ڕكێفانەوە تایپ دەكرێت، بۆیە جینالۆژی هیچ كاتێك پرۆسەیەكی توێژینەوەی ئاشتییانە بۆ جڵەوگرتنی مانا داناهێنێت، بەڵكو جەنگ و شەڕی ڕاڤەكردن بەرپا دەكات، هەر كاتێك لە مانا بدوێت، ئەوە لە گەڕاندا دەبێت بۆ دۆزینەوەی ستراتیژییاتی هەژموونكاری، جینالۆژیا مێژوو وەك حەلەبەی ململانێ دەبینێت، لە هێزو دەسەڵات زیاتر چیتری تێدا نابینێتەوە، مێژوو بەلای جینالۆژیاوە پێشكەوتنی هزرییانەی گەردوونی نییە، بەڵكو گەمەی جێگۆڕكێ و گواستنەوەیەكە لە قۆرخكارییەوە بۆ قۆرخكاری دیكە دەگەڕێت، سەرەڕای ئەمەش ناچارە لە ئاست سەرەتاو بەراییەكاندا بوەستێت، بەڵام سەرەتاكان بە هەموو وردەكارییەكانیانەوە، نەك وەك ئەوەی پێویستن بەڵكو وەك ئەوەی ڕێگەپێدراون، نەك وەك ئەوەی بریتین لە حەقیقەت، یان حەقیقەتی حەقیقەتەكانن، بەڵكو وەك ئەوەی جۆرێكن لە هەڵە كە هێشتا فیلمەكانیان نەشۆردراونەتەوە، پێگەینی مێژوویی بۆ چەسپاندنیان دەكارێت، ئەوە ئەو سەرەتایانەیە كە بۆ ژێدەرەكان و بناغەكەی ناگەڕێنەوە، بەڵكو پارێزگاری دەكەن لەوەی لە چوار چێوەی پەرتەوازەبوون و پەرت پەرت بووندا ڕوودەدات..
گەڕان بە شوێن ئەسڵدا دانامەزرێت، بەڵكو ئەو دركپێكراوانەی چەسپاون دەهەژێنێت، ئەو شتانەی لە سكوندان دەیانجووڵێنێت، ئەو یەكانەی یەكگرتوون دابەش دابەشیان دەكات، ئەوانەشی لێكبەستراون لێكیان دەكاتەوە، بە شوێن ئەسڵدا وێڵەو ئەم حاڵەتەش لێكەمكرنەوەی بەردەوامی شوناسنامەیە، ئەو ناسنامەیەی لە هەوڵداین بۆ پارێزگاری لێ كردنی و شاردنەوەی لە ژێر ماسكێكدا، هەمان ئەو ناسنامەیە نییە جگە لە وتنەوەیەكی گاڵتەجاڕانە: فرەیی تێدایەو زۆر لە نەفسەكان لە ناویدا ململانێیانە، كۆسوڕەكان دژبە یەكتر دەوەستنەوە، یەك ئەوی دیكەیان دادەپڵۆسێت، بۆیە دانەری جینالۆژیا جەخت دەكاتەوە لەسەر ئەوەی كاتێك مێژوو دەخوێنینەوە ئەوە بە پێچەوانەی میتافیزیكخوازانەوە دڵخۆش دەبین، نەك لەبەر خاتری ئەوەی ئەو نەمرێتییەی ناخمان كە دۆزیومانەتەوە، بەڵكو لەبەر ئەوەی نەفسێكی فانیمان لە ناخدا هەڵگرتووە.