نووسه‌ر :جۆن لیك نانسی

وه‌رگێڕ : وەرگێڕ: تاریق كارێزی(*)

"سیاسەتی هەستیار ئەو كردارەیە كە تێیدا چاودێری كردنی هەلومەرجی ژیانی مرۆیی (تەندروستی، خواردن، دیموگرافیا/دانیشتووان، پیشان دانی مەترسییەكانی سروشت و تەكنیك. هتد) دەبێتە ئەركێكی ئاشكرای سیاسەت.
وەرگێڕانی ئەم بابەتە لەبەر چی؟
ئەو كێشەیەی لە رێی وەرگێڕانی ئەم دەقە كورتەی فەیلەسووفی فەرەنسی (جۆن لیك نانسی)یەوە خۆمی لێ دەدەم، كە لە كتێبی (ئەفراندنی جیهان یان جیهانگیری)دایە و لەبارەی ئەركی ئاڵۆزی چەمكی سیاسەتی هەستیارەوەیە، دەشكرێ بەم شێوەیەی دادێ بیخەینە روو: ئایا سیاسەتی هەستیار رەگەز هونەرێكە لە بەڕێوە بردنی شاردا، یان ئەو بەدیلێكی هەستیاری نائایدیۆلۆژییە لە پێناو پاراستنی بوون/هەبووندا؟ ئایا بانگی رووخاندنی هاوپەیمانیی نێوان جیهانگیری و سیاسەتی هەستیار رادێرین، یان چاو ببڕینە لەدایك بوونی سیاسەتی هەستیار لە لای عەرەب و موسڵمانان؟ كامیان ئەمڕۆ بۆ ئێمە باشترە، دیموكراسی و مافی مرۆڤ یان سیاسەتی هەستیار؟ هیچ ناتەباییەك لە نێوانی هەردووكیاندا هەیە؟ چۆن دەكرێ ئەو ناتەباییە تێپەڕێنین؟ ئەدی لە كامە رێوە دەتوانین سیاسەتی هەستیار لە داروینیزمی جڤاكی قورتار بكەین؟
دەقی بابەتەكەی (جۆن لیك نانسی)
"چەندین ساڵە بە زۆری سنووری سیاسەتی هەستیار بەكار دەهێنین. ئەم پەیڤە لە لایەن (فۆكۆ)وە داهێندرا، لە لایەن چەندین تیۆریزەكاریشەوە بە واتای جیاجیا دووبارە بەكار هێندرایەوە. هەمەجۆری لە واتا و هەندێك لەو دەست نیشان نەكردنە گشتییە لەبارەی (سنوور/رادە)وە، وا پێویست دەكات روون و رەوان قسان بكەین. بەكار هێنانی (سنوور/رادە)ی لە شێوەدا بە تایبەتی چون یەك، وەك ئیتیكی هەستیار، تێكەڵ و پێكەڵی دێنێتە ئاراوە، چونكە سیاسەتی هەستیار بایەخ بە بڕیاری ئیتیكانە دەدات، كە دەبێ لە ئاست توانای نوێی تەكنیكی بایۆلۆژی (یان تەكنەلۆژیای هەستیار)دا بێت و ئەو بڕیارانەش بدەین، هەمیشەش چاوی لەوەیە، سوود بە ئیتیكێكی دیاری كراوی ئاراستە بە بیۆس (Bios) رێكارێكی تەواو كراوە.
بە پێچەوانەی ئەوە، سیاسەتی هەستیار ئاماژە بە سیستەمێكی سیاسەت دەكات، كە لە رێی ژیانەوە بە تەواوی دیاری كراوە، بەرەو بایەخدان پێی و چاودێری كردنییەوە ئاراستە كراوە. ئەمەش لە رووی پرەنسیپەوە ئەوە دەگەیەنێت، كە سیاسەتێك نییە بابەتەكەی ژیان بێت یان گیانداری زیندوو، بەڵكوو ژیانە سیاسەت دیاری و دەست نیشان دەكات، یان ئەوەیە تۆماری سیاسەت و تۆماری ژیان پێكڕا دەژین.
رەنگە پەیڤەكە، بە شێوەیەكی زۆر تەسك و بە دەسپێك لە سەدەی هەژدەمەوە، سەبارەت بە فۆكۆ سوودبەخش بێت بۆ ئەو كردارەی تێیدا چاودێری كردنی مەرجەكانی ژیان دەبنە (چالاكی)ی مرۆییانەی گرنگی سیاسیی روون و ئاشكرا (تەندروستی، خۆراك، دیموگرافیا/دانیشتووان، نمایش كردنی مەترسیی سروشت و تەكنیك.. هتد). تا ئێرە رەنگە كەمێك بایەخ بە دەسەڵات بدەن، پیادە كردنیشی بابەتی دیكەی راستەوخۆ دەگرێتەوە: یەكەم هەرێم. لەبارەی ئەم تێزە مێژووییەی بەرژەوەندییەكی مسۆگەری لە پشتە، شتێكم نییە بیخەمە سەری، یان بە لای كەمەوە ئەوەی لێشم داوا دەكرێت، وەك پێ دەچێ تاقی كردنەوەیەكی وردترە لەوەی كە بەر لە چاخی نوێ هەی بوو، بایەخی بایۆلۆژی (بۆ نموونە، سیاسەتی گەنم بۆ رۆما و سیاسەتی لەدایك بوون لە ئەسینا هەیە).
فۆكۆ پێی وایە یەكەم سیاسەتی شموولی- نازی، هەروەها سۆشیالیزمیش، سیاسەتی هەستیار بوون، چونكە بۆ كۆنترۆڵ كردنی دانیشتووان ئاراستە كرا بوون، لە لای رەگەز یان گەلێكی ناسراودا، بە گوێرەی پێوەری تەندروستی و هەستاری بەرهەمدار. هتد، پتر لەوەی ئاراستە بە خۆسەپاندن بێت بە سەر نەیاراندا. (فۆكۆ هەموو ئەو سیاسەتانە دەخاتە نێو گوتەیەكی زۆر فراوانەوە كە رەگەزپەرستییە). من ناچمە نێو تاقی كردنەوەیەكی ورد بۆ ئەم تێزانەوە. هەرچەندە من پێم وایە پێویستە بپرسین، ئاخۆ ژیان بە كردەنی بابەتێك (واقیعی بێت یان هەر بە قسە، ئەمەش باسێكی دیكەیە) بۆ ئەم دەسەڵاتانە پێك دەهێنێت، یان ئەوەتا كارەكە لە راستیدا پەیوەست نییە بە شێوەیەكی مەبەستدار بە (رەگەزێك، مرۆیی گشتی)یەوە، ئەمیش دێتە سەر شێوەكانی دیكەی نەریتیانەی سەروەری. كورت كردنەوەی ئەم شێوانە بۆ ژیان بەس نییە بۆ دامەزراندنی هێزی سیاسی و كاریگەرییان.
وا دیارە، بە پێی ئەو فراوانییەی دواتر بە چەمكەكە درا یان بە پێی ئەو گۆڕانەی لە راستیدا بە سەر چەمكەكەدا هات، لە بن چەتری هەمان (پەیڤ/زاراوە)دا دەكرێ لەوە حاڵی بین: ئەو سیاسەتەی (كە لە بنەڕەتدا تێكەڵ بە دەوڵەتی دەكەین) وەك پەرەسەندن باس دەكرێت بەوەی بابەتی رەفتاری رێنماییكارانە بۆ ژیانی سروشتی، بەڵام وا دەردەكەوێت كە گوتە ژیان ئاساییە لە هێنانە بەرهەمییەوە تا پاراستنی، لە پێداویستەكانییەوە تا بەرجەستە بوونەكانی، ئەو لە ئێستا بە دواوە لە كۆی ئەو مەرجانە جیا نابێتەوە كە پێیان دەگوترێت تەكنیكی، كە بریتین لەوەی دروست ئەوەیە ناوی بنێین تەكنیكە ئابووری (écotechnie)، سەبارەت و (بە هۆی ئێمەوە) لە كوێوە پەرە دەستێنێت؟ توخمێكی تەواوە لە سروشت. ئەم ژیانە بە دروست ئەو ژیانە نییە كە تەنیا ژیان بێت، ئەگەر مەبەستمان بایەخدان بە خود و پەیوەست بوون بە خودە بە شێوەیەكی گشتی. لەم رێڕەوەدا دەبێتە سیاسەتێكی هەستیاری مومكین، بەوەی وەك رەفتارێكی تەكنیكی لە ژیاندا دەناسرێت. ئەمەش گریمانە دەكات كە بوون، ئەگەر رەچاو بكرێت، نەك لەباری مەیل هەبوونە و گرەو لە سەر شتێكی دی دەكات غەیری زاووزێ كردنی و بایەخدانی ئامرازگەریانەی بەو مەبەستانەی كە سەبارەت بە دەسەڵات وەك نهێنییەك دەمێننەوە، یان بە لای كەمەوە تەنیا وەك مەبەستی كوێرانە یان جوولەی هەڵسوكەوتی تەكنیكی لە كۆبەكۆی یان مەبەستەكەیدا.
بیۆس (bios) یان ژیان بەوەی شێوەیەكە لە ژیان، بەم جۆرە دادەمەزرێت، بەوەی گرەوێكە لە سەر واتا یان لە سەر هەبوون: لە سەر زۆی (zoè)، واتە ئەو ژیانەی بە سادەیی زیندووە، بەڵام ئەمی دواییان لە واقیعدا بوو بە تیخنێ (tekhnè). كەواتە سیاسەت خۆبەخۆ شتێكی دی نییە بێ لە خۆكردار لە تەكنیكە ئابووریدا، ئەو تەنیا ئەگەرە شێوەی خود سەربەخۆییە، كە دەكرێ بە دروستی لەبەر دەستی هەر یەك لەو شێوانەی تا ئێستا زانراوی سیاسەت: ئەو، ئەو سەروەرییە نییە كە خۆبەخۆ خۆی دادەمەزرێنێت، لەبەر ئەوەی شتێك نییە كە دەبێ دابمەزرێت، هەروەها نەك گفتوگۆیەك لەبارەی داد لە شارێكی ئەرستوكراتدا، لەبەر ئەوەی نە شار و نە ناڕەزایی و نە نەیار هەیە، مادام گەڕەك و دەسەڵات لە چێوەی سازانێكی بێ رەنگ و بێ هیچ مەبەست یان ئەگەر بمانەوێ بێ هەقیقەت، بە یەك ئاراستەدا دەڕۆن.
ژیانێك نییە بەوەی شێوەیەكە لە ژیان، سیاسەتێكیش نییە بەوەی شێوەیەكە لە پێكەوە ژیان، ئەمەیە نەویستانە واتای پەیڤی سیاسەتی هەستیار دەدات. دەكرێ ئەوەش بە كردەنی بسەلمێنین كە ئێمە لە رەوشێكی وادا نیین كە بوارمان پێ بدات ئەم یان ئەو رادە/سنوورە بەدەست بهێنینەوە، ئیدی بە هەر واتایەك لەو واتایانەی مایەی قبووڵن. دروست ئەوەیە، هەر یەك لە یەك و ئەوی دی لە ئێستا بە دواوە، ملكەچی ئەوەن كە پێكەوە لە تەكنیكە ئابووریدا هەڵی دەگرن.
هەڵبەت مەترسیی پەیڤەكە لەوەدا بەرجەستەیە كە دوو لێكدانەوە وەخۆ دەگرێت، یەكەمیان بە شێوەیەكی سەیر واتایەك دەپارێزێت كە بە هۆی پەیڤەوە ناكرێ گوزارشتی لێ بكرێت. دەكرێ هەوڵ بدەین وا بیر بكەینەوە، ئەم ژیانەی چڕ كراوەتەوە نێو نەبوونی شێوەیەكی دیكەی غەیری رەفتار كردن، كە دەسەڵاتی ئابووری و كۆمەڵایەتی بایەخی پێ دەدات، ئەویش وێڵی چ شتێك نییە بێ لە بایەخدان بە خۆی، دیالیكتیكێكی بێ ئامانجیش هەیە، كە بە سایەی ئەوەوە حاڵەتی لەدایك بوون دەگێڕێتەوە، بەدەر لە روودانی پەتیانەی خۆی. بەم جۆرە دەتوانین لە بەرایی ئەفراندنی تایبەتی خۆیدا، واتە لەدایك بوونی پەنهانی خۆیدا بیگرین، كە لە نەزانیی خۆی و لە ئامادە نەبوونی پاساو هێنانەوە بۆ پەراوێزی هەژموونەوە، كە بە سەریدا پیادە دەكرێت، دادەكشێت.
شێوەی ژیان دەبێتە گەمەیەكی نهێنی، چەشنێكی شایستە لە باری خۆدزینەوە لە بەرداشی ئامێر، بە پێچەوانەی ئەوە، دەكرێ وا بیر بكەینەوە كە هەژموونی هەرە ئاشكرا بۆ بەرهەم هێنانی تەكنیكیانەی ژیان، ئەم بژاردەیە دەخاتە دۆخی خۆبەرهەم هێنانەوە لە هەردووكیاندا، هەروەها لە دووبارە بەدەست هێنانەوەی دەرە هەژموون لە جۆرێك لە خۆبەرهەم یان هاوبەشە ئەفراندنی خۆیی، بەوەی ژیانخوازی خورت دەبێت و خۆی لە هەموو سیاسەتێكدا تەواو دەبێت.
ئەوەی دووبارە دەئاخندرێتە نێو گەمەوە بە شێوەیەك یان شێوەیەكی دی و بە هۆی دەقاندنی لە سەر تەنیا ژیان یان لە سەر ئەو سیاسەتەی بە شێوازێكی هاوبەش وەگیر دێتەوە، ئەو گریمانە دووسەرەی دیالیكتیكە كە لە رێی ئەوەوە دەستەیەكی دیار (چینێكی كرێكار) ئاشكرا دەبێت، بەوەی نامۆ بوون لە لایەكەوە مۆركی هەقیقەت دەدات، كەچی لە لایەكی دیكەوە ئەو دەسەڵاتەی دووبارە وەگیر دێتەوە بە سایەی گرووپی زیندوو، لە یەك جیا كردنەوەی سیاسی رەت دەكاتەوە.
ئەم پێكهاتن و ئەم رەت كردنەوەیە بە سەر هۆشیاریی رۆژاوادا دێت، هەر لەو كاتەوە كە دۆزینەوەی دیموكراسی رادەیەكی بۆ سیاسەتی وابەست و دامەزراو لە سەر شێوەگەلێك لە چەسپینی ناسنامە، دانا. هەڵبەت بێ گومان، هێندە بەس نییە كە بە دوای شێوەیەكی نوێدا بگەڕێین (كە شێوەی نەبێت و نادیار و بێ ناسنامە بێت)، مشتومڕێك لە رەت كردنەوەی جەمسەری ناسنامەخوازی (identificatoire)دا نییە.
رەنگە ئەم دوو پاڵنەرە دژ بە یەكە یان ئاوێزان بە یەكە، وزەیەك ببەخشن بەرەو چەندین ململانێی پێویست، لێرەشدا زۆری وەك ئەو هەن. بەڵام ناتوانی بە سایە دیموكراسییەوە گرفتی كراوە بگریتە ئەستۆ، بەوەی گرفتێكە و لە لایەن تەكنیكە ئابوورییەوە خراوەتە روو، كە بە كردەنی پێویستی پێیەتی یان دەبێتە مایەی بەرهەم هێنانی شێوەی جیا كراوە و ون بوونی ئامانجی ناسنامەخوازانە (identifiable)، چونكە تا ئێستا هەر بەشێكی ژیان یان سیاسەت، گەمە لە نێو واتای ژیان یان شێوەی سیاسەت لە نێو شێوە و مەبەستەكاندا دەكات، هەروەها لە نێوان دیاردەزانی (فینۆمۆنۆلۆژیا) (phénoménalision)ی مەبەستدار و مەبەستخوازیی دیاردەزانی(phénoménalision)دا.
كارەكە لێرەدا پەیوەندیی بەوەوە زیاتر نییە كە ئەم تۆمارە بۆ ئامادە بوون بكات، ئایا بە لای كەمەوە پێویست نییە هەوڵ بدەین ئەوە دەربخەین، كە ئەوەی ئەمڕۆ جیهانێك دروست دەكات رێك تێكەڵ كردنی رێڕەوی ریشەدار كردنی عەقڵاندنی تەكنیكە ئابووریی ناسنووردار و لەدەست چوونی تواناكانی شێوەكانی ژیان یان بنەمای هاوبەشە. جیهان لەم هەلومەرجەدا یان جیهانگیری لەوە زیاتر نییە كە جاڕدانێكی ورد و دژواری ئەم گرفتەیە.
(*)ئەم دەقە لە لایەن (زوهێر ئەلخوەیلدی)یەوە لە فەرەنسییەوە كراوەتە عەرەبی، وەرگێڕیش لە عەرەبییەوە كردوویە بە كوردی.
ژێدەر:
Jean – Luc Nancy، la création du monde ou la mondialisation، Galilée، 2002
Michel Foucault: Naissance de la bio-politique، Ed: Seuil/ Gallimard، Paris، 2004