نووسه‌ر :ناووم چۆمسكی

وه‌رگێڕ : تاریق كارێزی

(بەر لەوەی بچینە سەر ناوەرۆكی وتارەكە، پێم باشە پێناسەیەكی زاراوەی ئەنتلجنسیا (Intelligentsia) بكەین. سەرەتا ئەم زاراوەیە لە لایەن گەلانی ئەوروپای رۆژهەڵاتەوە بە واتای بیرمەند بەكار هێندرا، ئەم زاراوەیە واتای رۆشنبیریش دەدات، واتە دەستەی بیرمەندانێك كە مەیلی رەخنەگرتنیان هەیە. ئەگەر وەك سەرمایەش لە زاراوەی ئەنتلجنسیا بڕوانین، دەبینین لە رۆژاوادا هزر (بیر) بووەتە كاڵایەك، كە وەك هەر كاڵایەكی دی لە بازاڕی خۆیدا كڕین و فرۆشتنی پێ دەكرێت. بازاڕی كاڵای هزریش زانكۆ، پارت، ماڵی رۆشنبیری، قاوەخانەی كولتووری، یانەی ئەدەبی و هەموو چەشنێكیمیدیا دەگرێتەوە، هەروەها كۆنگرە، كۆڕ، سیمینار و كۆمەڵەی پیشەیی وەك نووسەران و هونەرمەندانیش. ئەنتلجنسیا واتە توێژێكی كۆمەڵایەتیی نزیك بە توێژی فەرمانبەران، بایەخ بە كاری ئاڵۆزی هزر و داهێنان لەو بوارەدا دەدات. واتە ئەوان دەستەبژێری كۆمەڵن، كە بەكاری هزر و كولتوور و داهێنان لەو بوارەدا سەرقاڵن. دەبێ بشڵێین، ئەنتلجنسیا دەكرێ بۆ پێناسە كردنی توێژی دیكەش لە بواری دیكەی دەرەوەی هزر و كولتووریش بەكار بێت. ئەم زاراوەیە دەشێ لە فرە بواری پسپۆریدا بەكار بێت- ت ك).

كاتێك ئەمریكا چووە نێو یەكەمین شەڕی جیهانەوە، رەخنەگری جڤاكی "رندۆلف بۆرن" لە چوارچێوەی توێژینەوە وتارێكی كلاسیكدا نووسیی، "جەنگ نیشانەی دروستیی دەوڵەتە، بەوەی دەمودەست، هێزەیلی زەبروەشێنی نێو كۆمەڵ دەبزوێنێت، لە پێناو یەكگرتن و هاوكاری كردنی بەتین لەگەڵ حكوومەت، بۆ ناچار كردنی كەمینەكان، كە لە گرووپ و تاكە كەسی دوور لە هەستی كۆرەفتارەوە، دەیانبات بەرەو گوێ گرتن لە فەرمان. بەهای دیكەی وەك داهێنانی هونەری، زانین، لۆژیك، جوانی و پاڵپشتی كردن لە ژیان، یەكسەر و بە تێكڕا دەكرێنە قوربانی، ئەو چینانەی كە گرنگیشن، كە بە توخمی كارای نێو دەوڵەت دادەندرێن، لە بە قوربانی دانی ئەو بەهایانەدا بەشدار دەبن، هەموو ئەوانی دیكەش ناچار دەكەن، ئەو بەهایانە بكەنە قوربانی". هەروەها ئەو (ئەنتلجنسیا)یەی "مەشقی دابەش كردنی كردارەكیی كردووە، كە تا ئەو پەڕەكەی ئامادەیە بۆ رێكخستنی بواری كارگێڕانەی رووداوەكان، هەرگیز ئامادەش نییە بۆ راڤەی لۆژیكی یان تەوەری جەخت كردنی ئایدیالانە، كە كۆتاییەكان دەیگرێتەوە"دەشچێتە بەر خزمەت كردنی "چینەیلی گرنگ".
لە واقیعدا، "ئەوان بۆ خزمەت كردنی تەكنیكی شەڕ ریزەكانی خۆیان رێك دەخەن. وەك پێ دەچێ، سازانێكی سەیر لە نێوانی شەڕ و ئەو پیاوانەدا هەیە، وەك ئەوەی ئەوان و جەنگ لە چاوەڕوانی یەكدیدا بوو بن".
لە بڕیاردان لەبارەی بەشەكانی ئابووییەوە، ئەنتلجنسیای تەكنیك رۆڵی زاڵی هەیە، ئەو ئەنتلجنسیایەی كار بۆ "خزمەت كردنی تەكنیكی جەنگ" دەكات، زۆر بە تۆكمەیی وابەستەی حكوومەتە، كە ئاسایش و گەشە كردنەكەی دابین دەكات. ئیدی سەیر نییە كە ئەنتلجنسیای تەكنیك وابەستە بەوەیە، كە (بارینگتۆن مۆر)ی كۆمەڵناس لە ساڵی 1968دا ناوی نا "چارەسەری زیان بەخش بە چاكسازیی هێمایی لە ناوخۆ و ئیمپریالیزمی دژە شۆڕش لە دەرەوەدا".
(مۆر) ئەم پوختەیە لەبارەی "دەنگی ئەمریكای زاڵ بە سەر نیشتیمان و تاراوگەدا" پێشكەش دەكات، ئەو باوەڕێك دەخاتە روو، كە گوزارشت لە پێداویستی بژاردەی ئابووری- كۆمەڵایەتیی ئەمریكا دەكات، هەندێك بیرمەندی ئەمریكی پێشنیاریان كرد، زۆرینەیەكیش كە "بەشە دەست رۆیشتووەكەی كۆمەڵ"ی بەدەست هێنا، پشتگیریی لەو باوەڕە كرد.
چەندی دەتەوێ بە قسە و پەیڤان گوزارشت لە پێویستییەكانت بكە. تەنیا یەك مەرج هەیە كە وابەستە بەو ئازادییەیە، كە ئێمە ئارەزوو دەكەین هانی بدەین: "چ قەی دەكا ئەگەر بە دەنگی بەرز ناڕەزایی خۆت دەبڕی، مادام هەر ناكارا دەمێنێتەوە. بۆ زانین، هەر هەوڵێكی تۆ بۆ نەهێشتنی ئەو لایەنانەی بە زەبری هێز سەركوتت دەكەن، دەبێتە مەترسی بۆ سەر كۆمەڵی شارستانی و بۆ سەر پرۆسەی دیموكراسی. كاتێك پەنا بۆ هێز دەبەیت، ئەوا لە كاتی پێویستدا دەتسڕینەوە و ناتهێڵین، بە پشت بەستن بە بنەمایەكی بەرنامەڕێژ، كە وا دەكات لە ئاسمانەوە ئاگر ببارێت".
كۆمەڵێك كە ئەم دەنگەی تێدا باڵادەستە، ناكرێ بپارێزرێ تەنیا لە رێی جۆش دانی جەماوەری نیشتیمانییەوە نەبێت، ئەویش لە چوارچێوەیەكدا كە لە نێوانی پەیوەست بوونێك، كە دەرامەتی زۆری خۆی لەدەست دەدات و نێوان پەیدا بوونێكی راستەقینەدا، بە بەكار هێنانی هێز و توند و تیژی، ئەم سەر و ئەو سەر دەكات.
بە رەچاو كردنی هەقیقەتی شاراوەی نێو سیاسەتی نێودەوڵەتی، ئیدی لە توانادا نییە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا دەست بەم پەیوەستییەوە بگیرێت، تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە لە ئاستی نیشتیمانیدا وەرچەرخانێك لە كۆدیدی خەڵكدا بەدی بێت، كە رەنگە لە شێوەی شەڕێكدا بێت، دژ بە دوژمنێكی كە بە رواڵەتی جیاجیا بێتە پێش، رەنگە بۆ نموونە بیرۆكراسییەك بێت لە كرملین، جووتیارێكی ئاسیا بێت، قوتابییەكی ئەمریكای لاتین بێت، هەڵبەت "باندێكی نێو شاریش بێت" لە نیشتیماندا.
وا باوە، بیرمەند وا دێتە پێش چاو، كە لە نێوان خواستی دژ بە یەكی هەقیقەت و دەسەڵاتدا، لە مۆلەقدایە. خۆ رەنگە حەز بكات خۆی وەك پیاوێك ببینێت، كە لە هەوڵدایە بۆ ئاشكرا كردنی هەقیقەت، هەقیقەتیش وەك ئەو دەی بینێ، بیڵێ، هەر كاتێكیش كرا، بە شێوەیەكی دەستەجەمعی وەخۆ بكەون، هەروەها بە پێی پێویست بە تەنیاش وەخۆ بكەوێت، لە پێناو دژایەتی كردنی زوڵم و سەركوت، یارمەتیدەریش بێت بۆ داهێنانی سیستەمێكی باشتری كۆمەڵایەتی. جا لە حاڵەتی هەڵبژاردنی ئەم رێیەدا، دەبێ پێشبینیی ئەوەش بكات كە تەنیا دەمێنێتەوە، یان بە گۆشەگیری یان بە نەفرەت لێ كراوی. خۆ ئەگەر، لە لایەكی دی، بڕیاری دا بەهرەكانی خۆی بخاتە خزمەتی دەسەڵاتەوە، ئەوا دەتوانێ پێگە و دەسەڵاتیش بەدەست بهێنێت.
رەنگە لە قەناعەت هێنان بە خۆشی سەركەوتوو بێت، خۆ رەنگە جاربەجار بە شیاوی، ئەو دەتوانێ مۆركێكی مرۆیی بە پیادە كردنی دەسەڵات ببەخشێت، كاتێك "چینەیلی گرنگ" پیادەی دەكەن. هەروەها بە هیواشە كە بچێتە ریزییەوە، هەروەها لەوەی جێی ئەو بگرێتەوە لە پیادە كردنی رۆڵی بەڕێوە بردنی جڤاكیدا، بۆ خزمەت كردنی توانا و ئازادی.
ئەو بیرمەندەی چاوی لە پیادە كردنی ئەم رۆڵەیە، رەنگە پەنا بباتە بەر بەكار هێنانی رەوانبێژیی شۆڕشگێڕی یان ئەندازەی كۆمەڵایەتیی دەوڵەتی خۆشگوزەران، لە چوارچێوەی هەوڵەكانی بۆ بەدی هێنانی دیدی خۆی سەبارەت بە سیستەمێك، كە بەندە بە دەسكەوت و شیاوی، كە تێیدا زانین (مەعریفە) و توانای تەكنیك دەبنە چاوگی دەسەڵات.
خۆ رەنگە، خۆی بە بەشدار لە "پێشەنگایەتیی شۆڕشگێڕی" بزانێت، ئیدی لە ئاراستە كردنی ئەوانی دی بەرەو كۆمەڵگایەكی نوێش پێشەنگ بێت، یان بەوەی كە شارەزایەكی تەكنیكە لە بواری پیادە كردنی "تەكنەلۆژیای بەشەكی"دا، كار دەكات بۆ بەڕێوە بردنی كۆمەڵێك، كە بتوانێ گرفتەكانی خۆی چارەسەر بكات بە بێ ئەوەی گۆڕانی بنەڕەتی بكات.
لە روانگەی هەندێ كەسەوە، رەنگە بژاردە لە هەڵسەنگاندنی هێزی رێژەییانەی هێزی كێبەركێكاری جڤاكیدا قەتیس بێت، سەرەنجام، ئیدی سەیر نابێت كە گۆڕینی ئەرك و رۆڵ باو بێت، جا قوتابییەكی توندڕەو دەبێتە شارەزا لە بواری رووبەڕوو بوونەوەی یاخی بووندا.
لە تیكڕای حاڵەتەكاندا، دەبێ بە چاوی گومانەوە لە قسەكانی بڕوانین، ئەو پێشنیار دەكات باوەڕی خزمەت كردنی بەرژەوەندیی خۆیی پەیڕەو بكرێت، كە "بژاردەی هەق و شیاو"یش پەیڕەوی دەكەن، كە باوەڕێكە (كارل ماركس) (هەڵبەت لەم حاڵەتەدا بە سەر چینی بورژوادا پیادە دەبێت) وای دیاری كرد كە "هەلومەرجی تایبەت بۆ رزگار كردنی و هەلومەرجی گشتی كە توانای پێ دەدات، بەدەر لە ئەوانی دی، كۆمەڵی هاوچەرخ رزگار بكات". رۆڵی بیرمەندان و چالاكانی توندڕەویش بەند دەبێت بە هەڵسەنگاندن و هەوڵی قەناعەت پێ هێنان و رێكخستن، بەڵام دەست بە سەردا گرتنی دەسەڵات و حوكمڕانی ناگرێتەوە. لە ساڵی 1904دا، (رۆزا لۆكسمبۆرگ) نووسیی و گوتی: "مێژوو دەری خست كە ئەو هەڵانەی بزووتنەوەیەكی شۆڕشگێڕ دەیانكات، زۆر سوود بەخشترن لەو بە رواڵەت خۆ بە دەست پاك پیشان دانەی لیژنەكانی ناوەندیی پڕ لە دانایی، دەیكەن". ئەم تێبینیانە رێنمایی بە سوود دەدەنە بیرمەندی توندڕەو، (تلیاك)یش پێشكەش بەو دۆگما چەسپاوەش دەكەن، كە تا رادەیەكی زۆر لە نێو گوتاری چەپدا ریشەی داكوتاوە، كە تەژییە لە دووپات كردنەوە هەمبەر بە پرسگەلێك كە بە ئاستەم لێی حاڵی دەبین.
ئەو دەرفەتەی لە بەردەمی بیرمەنداندایە، بۆ ئەوەی بەشداری لە بزووتنەوەی گۆڕینێكی راستگۆیانەی جڤاكیدا بكەن، دەرفەتی زۆر و هەمەجۆرن، منیش پێم وایە هەندێ بنەمای گشتی بۆ بەدەست هێنانی ئەوە، روونن، منیش پێم وایە ئەركی بیرمەندە، كە ئارەزوو بنوێنێ كە دەخوازێ رووبەڕووی رووداوەكان ببێتەوە و خۆشی بەدوور بگرێت لە دروست كردنی وەهمی گونجاو بە خۆی. پێویستە كە ئیرادەش بنوێنێ، بەوەی دەست بە كارێكی زەحمەت و بایەخداری هزری بكات، بۆ ئەوەی بە كردار بەشدار بێت لە تێگەیشتنی هەقیقەتی كاروبار. دەبێ نەشخلیسكێ بەرەو چوونە پاڵ دەستەیەكی سەركوتكەر، بەشداریش بێت لە دامەزراندنی سیاسەتی گشتی، كە بەرەنگاری توندە مەیلی بەرەو پەیڕەو كردنی ناوەندخوازی و دەسەڵاتخوازی، دەبێتەوە.
ژێدەر:
ئەم بابەتە لە ژمارە (4664)ی رۆژی 16/12/2014ی ماڵپەڕی (الحوار المتمدن: ئەلحیوارول موتەمەدین)دا بە زمانی عەرەبی بڵاو كراوەتەوە.