هەندێ چەمكی پێویست بۆ نووسینی فەلسەفە

هەندێ چەمكی پێویست بۆ نووسینی فەلسەفە

نووسه‌ر :Henri Pene Ruiz

وه‌رگێڕ : تاریق كارێزی

(ئەم بابەتە بە زمانی فەرەنسی لە (philosophie : La dissertation Terminales / Henri Pene Ruiz/ 196?Chapitre VQuelques Notions clés a Maitriser p: 180) بڵاو بووەتەوە. نووسەری عەرەب (قوێدر عوكری) لە فەرەنسییەوە كردوویە بە عەرەبی. منیش لە عەرەبییەوە كردمە كوردی- ت ك).
زەحمەتی و وردی لە میتۆدی هزری فەلسەفیدا، تەنیا لە زمانێكی تەكنیك ئاڵۆزدا خۆی نانوێنێ، بەڵكوو ئەو زەحمەتی و وردییە، لە چۆنیەتی تێگەیشتن و كۆنترۆڵ كردنی هەندێ چەمی سەرەكی لە ئاستی رێڕەی میتۆددایە، كە رێ بۆ نزیك بوونەوەیەكی پتر میتۆدكارانە و ئەرخەیان خۆش دەكات، لە رووی بەدەست هێنانی چەق بۆ چاوگی بیر كردنەوەش، ئاسانكاری دەكات.
ئیدی لە پای ئەم روانگەیەوە، ئێمە وابەستەی پیناسە كردنی هەندێ چەمك و زاراوە دەبین، كە هەمیشە خراپ بەكار دێن، بۆ خوێنەریش ناڕۆشنن. بەم جۆرە پێناسە كردنە، ئیدی بە وردی ناوەرۆك و قۆناغەكان و میتۆد و ئامانجەكانی شرۆڤە و شیتەڵ دیاری دەكەین، بە ئامانجی ئەوەی بە ئاسانی (خۆراكە وێنا: واتە هزری فەلسەفی) هەرس بكەین. لەمەشدا ئێمە، دیاری كردن و سنووربەندییەكەمان بە سەر پێنج بەشی جیاجیادا پۆلێن كرد، كە لەگەڵ پێنج نموونە بیركردنەوەی تەواو و تۆكمەی پەیوەست بە بابەتێكی دیاری كراودا، دەگونجێن.
پێنج بەشەكەش ئەمانەن:
یەكەم: بابەتەكە بخرێتە بەر شرۆڤەوە.
دووەم: رەهەندی فەلسەفیانەی بابەتەكە دیاری بكرێت.
سێیەم: گرفتەكە و بواری هزریانەی، بخرێتە بەر توێژینەوەی رەخنە.
چوارەم: بارگەی كردەییانەی نواندنەكە، لە نموونەی (بیرۆكە، تێگە، وێنا، گوتە).
پێنجەم: دیاری كردنی بۆچوونەكان و راست كردنەوەیان.
یەكەم: بابەتەكە بخرێتە بەر شرۆڤەوە
پەیوەندیی بە ورد بوونەوە لە وردەكاریی بابەتەكەوە هەیە، ئەویش بە گوێرەی چەند ئاستێكی كردەییانە. دەكرێ لە روون كردنەوەی قووڵ و میتۆدانە بۆ بابەتەكە، وەك چەند قۆناغێك دیاریی بكەین:
1-واتای زارەكی یان رواڵەتیانەی بابەتەكە:
ئەمە پەیوەستە بە ناوەرۆِكی رەسەن و روونی بابەتەكەوە، وەك لە شرۆڤە كردنی زاراوەكانییەوە گەڵاڵە دەبێت. دەشێ واتای زارەكیانە بەرەو رووی چەندین ئاستی دەلالەدا بڕوات، ئەوە ئەگەر بابەتەكە چەندین واتای جیاجیای گرت بووە خۆ، یان لە حاڵەتی ئەوەی بە شێوازی جیاجیا لە بابەتەكە بگەین. هەڵبەت بە وردی دیاری كردنی ئاستی واتا و دەلالەت، بوارمان پێ دەدات پەی بە بابەتەكە ببەین، لە هەمان كاتدا دەوڵەمەندی و فراوانییەكەی بخەینە روو.
2-شرۆڤەی دەلالی بۆ بابەتەكە:
لێرەدا هەوڵ دەدەین بە قووڵی شرۆڤەی زاراوەكانی بابەتەكەی بكەین، ئەو تان و پۆیەی پێشنیاری دەكات، ئەو پەیڤانەی بەكار هاتوون و ئەوەی دەكرێ پێی بڵێین (تۆماری واتا)ش، پێناسە بكەین. سەرباری خۆبەخۆ بنیاتی بابەتەكەش (سەلماندنی تێزێكی جێ مشتومڕ، پیناسە كردن، بڕیاردان.. هتد).
3-كاكڵی بابەتەكە:
پەیوەستە بەو ئاكامانەی بابەتەكە لە خۆیان دەگرێت یان پەی بە لایەنی شاراوەی دەبات. بە زۆری ناواخنی بابەت، واتای قووڵ و چڕیی فەلسەفیانەی دیاری دەكات. لەو ئەگەرە ناواخنانەش، ئێمە گریمانەی لابەلای بابەتەكە دیاری دەكەین، وەك ئەوەی پێشتر وەك دەرهاویشتە و خۆبەخۆ لە نێو پرسیارەكەدا هاتووە.
گریمانەیلی بابەتێكی دیاری كراو، بە كردەنی ناواخنەیلێك پێك دەهێنێت، كە كۆت و بەندی دەكەن. واشی لێ دەكەن وەك پرسیارێك كار بكات، كە وا پێویست دەكات پتر روون بكرێتەوە. ئەمەش لە رێی فرە ورد بوونەوە لە زاراوەگەلی بەكار هاتوو، هەروەها زاراوەگەلی هەڵبژێرداروەوە، بەدی دێت.
با بۆ نموونە، بچینە سەر ئەم بابەتەی دادێ:
(ئایا پەروەردە پووچەڵ كردنەوەی خەسڵەتی رەسەنی تاكە؟)
هەڵبەت لێرەدا گریمانە ئەوەیە، پێشین خەسڵەتێكی مرۆیی هەیە، كە بەر لە (دەست پێ كردنی پرۆسەی) پەروەردەیە.
روون كردنەوەی ناواخن و گریمانەیلی بابەتەكە، لەو كاتەدا دەكرێ گەڵاڵە بكرێن، كە بە شێوەیەكی رێك و پێك ئاراستە كرا بن، وەك راڤەیەك بۆ ئەگەرە هەلومەرجی پرسیارەكە. ئیدی بەم جۆرە، پرسیارەكە بەم شێوەیە نابێت: (ئایا پەروەردە تێكدانی خەسڵەتی رەسەنی تاكە؟)، تەنیا مەگەر وڵامی ئەم پرسارەی دادێ بدەینەوە: (ئایا پێشین خەسڵەتێكی مرۆیی بەر لە پەروەردە هەیە؟)
4-بوارەكانی بیر كردنەوە یان پەیوەست بوون بە بابەتێك
دەكرێ چەند بوارێك دیاری بكرێن، كە تێیاندا بابەت واتای تایبەت بگرێتە خۆ. واتە ئەو بوارانەی دەكرێ لە چێوەی ئەواندا چارەسەری بكەین. بۆ نموونە، تێگە (چەمك)ی رووتاندنەوە پەیوەستە بە چەندین بواری جیاجیا (دەروونی، سیاسی، جڤاكی.. هتد).
5-گرەوەكانی بابەت
ئەم گرەوە وا دیاری دەكرێت، بەوەی ئاكامێكی كردەییانەی پرسیار یان بابەتێكە، (نابێ گرەو یان ناواخنی پەیوەستە، لەگەڵ ئاكامی لۆژیكیانەی بابەتەكە، تێكەڵ بە یەكدی یان بەراورد بە یەكدی بكەین).
گرەوی بیر كردنەوە و شرۆڤە و پرسیار، دەكرێ وا دیاری بكرێن، كە بارگەی هزرین (ئەگەر ئەم رایە یان ئەوی دی قبووڵ بكەین، ئاخۆ چ بەرەنجامێك لەو بەرجەستە بوونانە بەدەست دێت، كە ئێمە لە بارەی بابەتەكەوە گەڵاڵەیان دەكەین؟) دەكرێ وەك بارگەیەكی كردەییانەی بەرجەستەش دابندرێ (ئەگەر ئەم حاڵەتە یان ئەوی دیكەمان ئەرێ كرد، ئاخۆ لە ژیاندا چ هەڵوێستێكی كردەنیمان دەبێت؟) هەڵبەت دیاری كردنی گرەوی (بارگەی هزری یان بارگەی كردەییانەی بەرجەستە)، واتە زەق كردنەوەی بایەخی بیركردنەوەیەكی دیاری كراو، بە مەبەستی هەڵسەنگاندنی بابەتەكە.
Top