دكتۆر دلاوەر عەبدولعەزیز: بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان تەئكیدی لەسەر ئەوەكردەوە كە دەبێت دامەزراندن لەسەر بەهرە و بڕیاری وەزارەت بێت، بەبێ ئەوەی دەستێوەردان هەبێت


دكتۆر دلاوەر عەبدولعەزیز لەدایكبووی شاری (كۆیە) یەو خێزاندارەو خاوەنی سێ منداڵە، كۆلێژی پزیشكی لەبەغدا تەواوكردووە، دوای ئەوەی پسپۆرایەتی لە بەریتانیا بەدەستهێناوەو لەپاشان لەساڵی 1992 لە زانكۆی نۆتینگهام لە شاری نۆتینگهام و لەساڵی 1994 بووەتە مامۆستا لەزانكۆی ناوبراو، لەساڵی 2002 پلەی زانستی لەبواری پزیشكی گەیشتۆتە پرۆفیسۆر، سەرپەرشتیاری خوێندنی ماستەرو دكتۆراو گرووپێكی زانایانی كردووە.
وەزیری خوێندنی باڵاو زانستی لەم دیمانەیەی (گوڵان) دا ئاماژەی بەگرنگترین ئەو گۆڕانكاری و چاكسازییانە كرد، كە لەبواری خوێندن و مامۆستاو پێوەندییان لەگەڵ قوتابی پەیڕەو دەكرێت. بەڵێنی گۆڕانكاری بنەڕەتیشی دا لەبواری خوێندن لەپەیمانگاكان، میكانیزمێكی نوێش بۆ وەرگرتنی ماستەرو بەخشینی دكتۆرا دانراوەو مەرجی تەمەن هەڵدەگیرێت و هەركەسێك ئارەزووی خوێندنی هەیە بەپارە دەتوانێت بخوێنێت لەمەودوا، سەبارەت بەكردنەوەی زانكۆ بەڕێزیان پێی وایە لە كردنەوەی زانكۆ ئەهلی و حكومی دا پلان نەبووەو تاكو ئێستا میكانیزمی هاوكاری نێوان وەزارەت و زانكۆ ئەهلییەكان نییە، پرۆسەی هەڵسەنگاندن و مۆڵەتدان بەزانكۆ ئەهلییەكانیش پرۆسەیەكی جیددی و بەردەوام دەبێت. سەبارەت بەقوتابی و رۆڵی لەپرۆسەی خوێندندا دكتۆر دلاوەر عیزەدین جەختی كردەوە لەسەر رۆڵی قوتابی لەناو پرۆسەی خوێندن و دابڕانكردنی قوتابی لەچاكسازییەكان بە گەورەترین شكست دانا، بۆیە وەزیری خوێندنی باڵا دەڵێت نابێت چی تر لەجیاتی قوتابی بیربكەینەوە بەڵكو چەقی بیركردنەوە خوودی قوتابی دەبێت.
لێرەدا پوختەی دیمانەكە بڵاودەكەینەوە.

بووین و پرۆسەیەكمان ئەمساڵ پیادە كردووە پێی دەڵێن: پرۆسەی زانستیخوازی بەردەوام كە تێیدا هەموو مامۆستایەك لەهەفتەیەكدا یەك كاتژمێرو لەساڵێكدا 50 كاتژمێر گوێبیستی زانستی نوێ دەبێت، یا خۆی زانستی نوێ پێشكەش بكات. هەر مامۆستایەك كەمتر لە 50 كاتژمێری بۆ وەرگرتنی زانستی نوێ تەرخان كرد ئەوە مامۆستا نییەو ئیمتیازاتەكانی لێدەبڕین و بەشداری لەچالاكی ئەكادیمی نامێنێت، بەمەش مامۆستا باشترین زانست پێشكەش دەكات، هاوكات پێوەرێكی تر هەیە قوتابی مامۆستا هەڵدەسەنگێنێت و ئەدای وانە وتنەوەو لایەنی زانستی و ئاستی فێركردنی و. هەموو پێوەرە بۆ هەڵسەنگاندنەكە. هەر مامۆستایەك نەیتوانی لە80%ی قوتابیان رازی بكات واتە گرفتی هەیە دەبێت یارمەتی بدەین بۆ ئەوەی خۆی چاك بكات.
گۆڕانكاری لەتەوەرەكانی ناو زانكۆ دەستی پێكردووە
گوڵان: باسی گۆڕانكاری و چاكسازیت كرد ئایا لەبوارەكانی مامۆستاو قوتابی و خوێندن بەنیازن چی چاكسازییەك ئەنجام بدەن؟
وەزیری خوێندنی باڵا: دەكرێت ژیانی ناو زانكۆ بەسەر چەند تەوەرەیەكدا دابەش بكەین كە بریتین لە:( خوێندن و توێژینەوەو وەبەرهێنان و هەیكەلی كارگێڕی و بەڕێوەبردن و مافی مرۆڤ و..) لەهەیكەل شتێكمان كردووەو بووەتە ئەولەوییەت لەخوێندن، پرۆسەیەكی تێروتەسەل و ئاڵۆز هەیە پێی دەڵێن پرۆسەی دڵنیایی جۆری، كە دڵنیات دەكاتەوە كە مافی قوتابیت پاراستووەو باشترین زانستت پێشكەشكردووە، تەنانەت پەیوەندی نێوان مامۆستاو قوتابیش رێك دەخات و پرۆگرامی خوێندن پێش دەخات. هەروەها شێوازی بەخشینی دكتۆراش گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، لەلایەكی ترەوە بۆ ژینگە بەڕێوەبەرایەتی نوێمان بۆ سەلامەتی و تەندروستی دروستكردووە، ئەمە جگە لەپێشبركێكردنی قوتابیان لەسەر بنەمای بەهرە كە بۆ دادوەری كۆمەڵایەتی و بەرزكردنەوەی توانستی مرۆیی زۆر گرنگە. ئەم گۆڕانكارییانە لەتەوەرەكانی ناو زانكۆ بەرەو لوتكەمان دەبات و بەهاوكاری هەموو لایەك رۆژێك لەرۆژان زانكۆكانمان دەگەیەنێتە لیستی باشترین 500 زانكۆی جیهانی.
گوڵان: تۆ بروات بەزانكۆی (نوخبە)هەیە یاخوود زانكۆكانی (جەماوەری)؟ بۆ وڵاتی ئێمە كامەیان باشترو كاریگەرترە؟
وەزیری خوێندنی باڵا: ئاراستەی ئێستای حكومەت بۆ زانكۆ نوخبەیی نییە، دوای رێكخستنەوەی ناو ماڵی هەموو زانكۆكان، ئێستا لەناو هەموو زانكۆیەكدا لایەنی بەهێزو بێهێزیان زۆرە، لایەنە بەهێزەكان زیاتر سوودی لێوەردەگرین بۆ داهێنانی زیاتر، من بڕوام بەوە هەیە لەناو هەموو زانكۆیەكدا چەندین چەقی داهێنان و بەهێز هەبێت، كە وەبەرهێنان و بیرو هزرو ژێرخان، لەتوێژینەوەیەدا لە چەقی داهێنانەدا بێت، لەهیچ وڵاتێكی دنیا زانكۆیەك نیە، پێی بڵێن نوخبە سەركەوتوو بووبێت، تەنانەت بۆ نموونە زانكۆیەكی وەكو زانكۆی ئۆكسفۆردیش هەمووی نوخبەوی نییە. نوخبە ئەوەیە كلتووری بەردەوامی داهێنان لەناو چەقێكی پسپۆرایەتیدا گرنگی و بەردەوامی پێ بدرێت، لەبەرئەوەی كاریگەری لەسەر رەوتی زانست دەبێت
پەیمانگاو كۆلێژە تەكنیكییانە دەكەینە زانكۆ
گوڵان: زۆرجار گوێبستی ئەوە دەبین كە بەپێی پێویست گرنگی بەپەیمانگاكان نەدراوە، پێت وانییە كاتی ئەوەهاتووە ئەو شێوازە بگۆڕدرێت؟
وەزیری خوێندنی باڵا: لەمەودوا پەیمانگاو كۆلێژە تەكنیكییەكان گرنگی تایبەتی پێ دەردرێت؛ ئەم پەیمانگاو كۆلێژە تەكنیكییانە دەكەینە زانكۆ بۆ ئەوەی بتوانین لەو كۆلێژانەوە بەهرەمەندی تەكنیكی وا بەرهەمبهێنین كە ڕێگایان لێ نەگیرێت، لەهەرێم زۆرترین قوتابی لەم پەیمانگانە وەردەگیرێت و كەمترین ئارەزووی لەسەرە و مامۆستاكانمان ناچنە ئەوێ، ئێمە بەرنامەمان لەبەردەستدایە تاوەكو بارودۆخەكە پێچەوانە بكەینەوە. تاوەكو پەیمانگاكانمان زۆرترین ئارەزووی لەسەر بێت و باشترین قوتابی و مامۆستای بۆ بچێت.
تەكنەلۆژیای بازاڕ زۆر لەپێشترە لەو وانەو تەكنەلۆژیایەی لەزانكۆ بەكاری دەهێنێت
گوڵان: ئەگەر زانكۆو پەیمانگاكانی كوردستان كارگەی پێگەیاندنی كادری ناوەراست و بەرز بێت، بۆ لەدوای دەرچوونیان قوتابیان بێكار دەمێننەوە بەتایبەتی لەكەرتی تایبەت؟ بۆچی هەوڵنادرێت هاوسەنگییەك دروست بكرێت لەنێوان بازاڕی كارو رێژەی وەرگرتنی قوتابیان لە كۆلێژەكان؟
وەزیری خوێندنی باڵا: گرفتەكە لێرەدایە ئەو تەكنەلۆژیایەی لەبازاڕ بەكاردێت زۆر لەو وانە و تەكنەلۆژیایە پێشترە كە قوتابی لە زانكۆ دەیخوێنێت یا بەكاری دەهێنێت، ئەمە وایكردووە لەبازاڕ زۆر ئارەزوو لەسەر دەرچووانی پەیمانگا تەكنیكییەكان نەبێت..
لەكردنەوەی زانكۆ ئەهلی و حكومییەكان تاكو ئێستا پلانێكی ستراتیژی ناوەندی نەبووە
گوڵان: وێڕای كردنەوەی ئەم هەموو زانكۆ ئەهلییانە، بەڵام دیسان هەست ناكرێت بەستایلێكی نوێ كار بكرێت؟ ئایا پێوەری دامەزرانی زانكۆ ئەهلی چییە؟
وەزیری خوێندنی باڵا: پێم وایە تا ئێستا لەكردنەوەی زانكۆ ئەهلی و حكومییەكان پلانێكی ستراتیژی ناوەندی نەبووە، كاتێك سەرۆك وەزیران یا وەزیرێك سەردانی ناوچەیەك دەكات خەڵكی ئەو شارە داوای دامەزرانی زانكۆ دەكەن، تەنانەت شارۆچكەمان هەیە نزیك یەكە لەبەرئەوەی لە شارۆچكەكەی تەنیشتی زانكۆ كراوەتەوە بۆیە ئەویش داوای زانكۆ دەكات. پێویستە بەپێی پێویستی هەرێمەكە زانكۆكان و كۆلێژەكان بكرێنەوە، تەنانەت قوتابیان لەكۆلێژو بەشەكانی بەو پێوەرە وەربگیرێن.
گوڵان: بەنیاز نین ژمارەی وەرگرتنی قوتابیان لە كۆلێژەكانی مافی ئێواران كەمكرێتەوە؟
وەزیری خوێندنی باڵا: یەكێك لەو كارانەی بڕیارمان لەسەر داوەو زانكۆ ئەهلییەكان پێیان ناخۆشە ئەوەیە گەر لەبەشی یاسا، مامۆستایان زۆر بێت یاخوود كەم، نابێت لە 700 قوتابی زیاتر وەربگرن، ئەمەش دوای ئەوە هات كەبۆمان دەركەوت لەكۆی 13 هەزار قوتابی كە لەزانكۆ ئەهلییەكان دەیانخوێند 7 هەزاریان لەبەشی یاسا بوو. تۆ سەیربكە ئەو هەموو دەرچووانەی بەشی یاسا لەكوێ دادەمەزرێنرێت، لەكاتێكدا تاكو ئێستا شارەزامان لەبواری یاسای گرێبەست ( قانون العقود) نییە، یەكێك لەو گرفتانەی كە رووبەرووی حكومەت دەبۆوە، ئەوەبوو كاتێك كۆمپانیایەكی بیانی دەهاتە ئەم وڵاتەو گرێبەستی لەگەڵ وەزارەتێكدا دەكرد،لەبەرنەبوونی كەسێكی شارەزا لەبواری یاسای گرێبەست دەیەها فێڵمان لێدەكرا. كاتی ئەوە هاتووە كۆلێژێك بكەینەوە كە رەوتی زانست و كرانەوەمان بەرووی دەروە پێویستمان پێی بێت، واتە نابێ تەنیا ژمارە زیاد بكەین، بەڵكو دەبێت پسپۆڕی ئەو بوارەی كەموكورتی تێدایە چارەسەری بۆ بدۆزینەوە، ئەمانە پێوەرن بۆ زانكۆ كردنەوەو دەبێ پێوەریشمان بۆ نرخی خوێندن لەزانكۆكانی ئەهلی هەبێت و نەهێڵین نەشیش بسوتێ نە كەباب. بۆ هەڵسەنگاندنی نرخیش پێویستیمان بەمیكانیزمێك هەیە، زانكۆ ئەهلییەكان بەشێكن لەئێمەو هاوكارییان دەكەین .
گوڵان: ئایا پەیوەندیتان لەگەڵ زانكۆكانی دەرەوە لەچ ئاستێكدایە، دەكرێت ئەو پەیوەندییانە ببێتە هەنگاوێك بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی زانكۆكانی ئێمەش؟
وەزیری خوێندنی باڵا: لەرابردوودا لەئاكامی دوو گەماڕۆ بەتەواوەتی لەدنیای دەرەوە دابڕابووین، ئێستا بارودۆخەكە گۆڕاوەو چوونە دەرەوەی ئێمەو مامۆستایان و هاتنی شاندی زانكۆكانی دەرەوە لەزیادبوونەو پێوەندییەكانیشمان ئاستی بەرز بۆتەوە، تەنانەت ناردنە دەرەوەی قوتابی لەتۆڕی تواناسازی پەیوەندییەكانی فراوانتر كردووە، بەڵام لەرووی پرەنسیپەوە پێویستیمان بەداهێنانی میكانیزمێك بوو، بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای بەهرەو شەفافییەت، خەڵك هەڵبژێردرێت، بۆیە بوونی میكانیزمی شەفاف دەستكەوتێك بوو بەگشتی جێگای پێشوازی بوو، هاوكات دەرگای سكاڵاش كراوەتەوە، بۆیە سكاڵایەكی زۆرمان بۆ هات و بەیەك بەیەكی سكاڵاكان چووینەوە نەمانهێشت مافی كەس پێشێل بكرێت.
نابێت چی تر لەجیاتی قوتابی بیربكەینەوەو غەدر لەقوتابی بكەین
گوڵان: زۆرمان سەبارەت بەلایەنی مەعریفی و مامۆستایانی زانكۆ باسكرد با كەمێك بێینە سەر قوتابیان لە شەستەكان لەفەرەنساو ئەڵمانیا قوتابیان چاكسازی زانكۆیان كرد، ئایا ئەو جۆرە قوتابیانە هەیە كە داوای چاكسازی بكەن تاچەند گوێیان لێ رادەگیرێت؟
وەزیری خوێندنی باڵا: بەبێ قوتابی هیچ چاكسازییەك بەچاكی سەركەوتن بەدەستناهێنێت، دەبێت قوتابی بهێنینە ناو میكانیزمی چاكسازییەكەو بەشێكی دانەبڕاو بێت لەچاكسازییەكانی زانكۆ، دەبێت ئەمەش بەدەست تێوەردان و تێنەگەیشتن نابێت، ئەوەی شكست بەپرۆسەكە دەهێنێت ئەوەیە كەتۆ بۆ قوتابی هەوڵ دەدەیت، بەڵام ئەو ئاگاداری ئەوە نییە و خۆت وادەزانیت كە لەو باشتر دەزانیت، نابێت چی تر لەجیاتی قوتابی بیربكەینەوەو غەدر لەقوتابی بكەین، لەبواری دادپەروەریشدا دەبێت هەنگاو بنێین بۆ نموونە پێشتر رێنماییەكان وابوو هەر قوتابیەك دەرنەچووایە تەنیا كۆ نمرەكانی ناو دەفتەرەكەی سەیر دەكرا ئێستا ئەم بارودۆخەمان گۆڕی و قوتابی دەرنەچوو دووچار سەیری دەفتەرەكەی دەكرێت و بەشەفافییەتەوە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت.
كەمپی زانكۆ دەخرێتە تەندەرەوە
گوڵان: پرۆژەی دیزاینی كەمپی زانكۆ كە 4 ملیۆن دۆلاری تێچووەو پرۆژەكە یەك ملیار دۆلاری تێ دەچێت، بەكوێ گەیشت؟
وەزیری خوێندنی باڵا: كەمپەكەی زانكۆی سەلاحەدین بۆتە یەكێك لەئەولەوییاتەكانی حكومەت، لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران باسمكردووە، داوای هاوكاری و تەمویلم كردووە، لیژنەیەكی تایبەت بەئەندامیەتی سێ وەزیرو سەرۆكی زانكۆی سەلاحەدین پێكهاتووەو تاوتوێی پرۆژەكە كراوەو بڕیار وایە خۆمان پرۆژەكە قۆناغ بەقۆناغ دروست بكەین، ئێستاكە داڕشتنی بیرۆكەكەو دیزاینەكە كراوەو ئەمجارە دەخرێتە تەندەرەوە.
كۆنگرەكە بۆ توێژینەوەو دەستكەوتی زانستییە
گوڵان: لەدیسەمبەر بەنیازن كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتی زانستی سازبكرێت، تاچەند گەشبینیت لەدەرئەنجامەكانی ئەو كۆنگرەیە ئایا هەروەكو هەمووكۆنگرەكانی تر دەبێت؟
وەزیری خوێندنی باڵا: كۆنفرانسەكە بۆ بانگەشەو دەنگ دەربڕین نییە، ئامانجی زۆر سەرەكی تێدایە، بۆ ئاڵوگۆڕی و رۆشنبیری نییە، دەبێت هەموو ئەندامێكی زانكۆ لەكۆنگرە ئامادەبێت، هەوڵ دەدەین مامۆستایانی دەرەكی و ناوەوە بەیەكتر بناسێنین و ئاشنای زانستی نوێ بین، لەم كۆنگرەیە ئەو دەرفەتە بۆ چەند مامۆستایەك رێك بكەوێت ئەوەش دەستكەوتە، تۆڕی زانایانی كوردستان دەبێ ئەوەندە بڵاوبكەینەوە كە رەنگ بداتەوە لەبڵاوكراوەكانیاندا. كۆنگرە بۆ ئەوە نییە بڵێین كۆنگرەكەمان سازكرد بەڵكو بۆ دەستكەوتەو بۆ سوودی وڵات و توێژینەوەو دەستكەوتی زانستییە ئەم دەستكەوتانەش بەپێوەر حساب دەكرێت.
گوڵان: بۆچی تەمەن لەپرۆسەی خوێندن حسابی بۆ دەكرێت، ئایا بێت وانییە ئەم مامەڵەكردنە لەجیهانی پێشكەوتووی پرۆسەی خوێندن بوونی نییە؟
وەزیری خوێندنی باڵا: لە زانكۆ و وەزارەت لەكاتی دەستبەكاربوونم بۆم دەركەوت زۆر شت پێوەری لەگەڵ نییە، ئەگەر وەكو حكومەتیش سەیری واقیعەكە بكەیت دەبێت لەسۆز دەربچیت، دەبێت بپرسیت ئەو تەمەنە بۆچی لەخوێندن حسابی بۆ دەكرێت و بۆچی ئەو هێڵە راكێشراوەو ئەگەر لاببرێت چی روودەدات؟ بۆچی ئامادەیی پیشەییەكان نەچنە كۆلێژ، دەرچووی پیشەیی حەقی خۆیەتی بەرەو زانكۆو بگرە ماستەریش بڕوات، بۆیە بڕیارماندا خەونی تەمەندارەكانیش بهێنینە دی، بەڵام بەپارەو لەسەر حسابی خۆیان، لەمساڵ لەنامەی ماستەر و لەبەشی راگەیاندن بەبێ مەرجی تەمەن قوتابی وەرگیرا بەڵام لەسەر حسابی خۆیان، لەساڵی داهاتوو مەرجی تەمەن بەتەواوەتی هەڵدەگیرێت و نامێنێت و بەتەواوەتی لەسەرتاسەری زانكۆ دەتوانی بخوێنیت لە10%ی كورسییەكان دەستی پێ دەكەین و بەرەبەرە بەرەو زیادبوونی دەبەین،.

گوڵان: تۆ ستایلێكی نوێت بۆ دانانی سەرۆكی زانكۆو دانانی راگرەكان دانا ئایا تاچەند ئەم ستایلە چێی رەزامەندی و پێشوازییە؟
وەزیری خوێندنی باڵا: بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان تەئكیدی لەسەر ئەوەكردەوە كە دەبێت دامەزراندن لەسەر بەهرە و بڕیاری وەزارەت بێت، بەبێ ئەوەی لایەنگری هەبێت بۆ كلتوورو دەستێوەردان ئەمە دەستكەوتێكی گەورەو پیرۆزەو سەرەتای گۆڕینی هەموو كلتوورێكیش گرفت دروست دەبێت، رەنگە یەكەم هەنگاو كەموكورتی تێدا بێت و رەخنە بگیرێت، بەڵام دواتر خەڵكی پێوەرەكە دەبینێت و متمانە دروست دەكات. دەبێت كار لەسەر ئەوە بكرێت بەهرەمەندەكان بێنە پێشەوە تاوەكو وڵات بەباشترین شێوە ببەنە پێشەوەو بگەینە قۆناغەكانی پەرەپێدان و بەباشترین شێوە خزمەت بە وڵات بكرێت.