فاتیح حوسێن بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق بۆ(گوڵان): كارەبا لە تەق تەق تاكو ئێستاش بە 10 ئەمپێریی دراوەتە هاووڵاتیان


ناحیەی تەق تەق بەدووری(58)كیلۆمەترێك دەكەوێتە باشووری خۆرهەڵاتی هەولێرەوە لە نزیكی زێی بچوكە، لەبەرگرنگی سنوورەكە كە لە نێوان خواروو ناوەڕاستی عێراق پێشتر مەڵبەندێكی ترانزێت بوو، بۆیە لەسەردەمی عوسمانییەكان و لە نێوان ساڵانی(1850 – 1918) فەرمانگەی ڕێژەی كۆكردنەوەی باج و دەرامەتی لێ بووە، هەروەها لەگەڵ هاتنی ئینگلیزەكان بۆ عێراق(1917-1918) تەق تەق بایەخە ئیدارییەكەی زیادیكردووە. لە (1/1/1919) بۆتە ناحییە، بەڵام لەلایەن رژێمی بەعسەوە لەساڵی 1986 بڕیاری چۆڵكردنی دراوە، لەبەر گرنگی شوێنەكەی وەكو گوندێك بەناوی(عەزیزییە)ماوەتەوە، لەدوای راپەڕینەوەو لەساڵی 1995 لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دووبارە تەق تەق كراوەتەوە بەناحییە.
سنووری ناحیەی تەق تەق جگە لەسەنتەری شارۆچكەكە(22) گوند لەخۆدەگرێت، ژمارەی دانیشتووانی زیاتر لە 25 هەزار كەسە، ناوچەیەكی كشتوكاڵی و گەشتیارییە، دەوڵەمەندە بەكانزای نەوت، لە دوای راپەڕینەوە پاڵاوگەی نەوتی لێ دانراوە و ڕۆژانە بڕێكی زۆر نەوتی لێ دەردەهێنرێت. بەڵام سەرەڕای دەوڵەمەندی ناوچەكە بەئاو و نەوت و زەوی كشتوكاڵی، زۆربەی هاووڵاتیانی ناحیەی تەق تەق گلەیی و گازندەیەكی زۆریان لەبارەی نەبوونی كار و پرۆژەكانی خزمەتگوزارییەوە هەیە.
ئێمە وەكو تیمی گۆڤاری گوڵان لەسەردانێكی ناحیەی تەق تەقدا ژمارەیەك هاووڵاتیانمان دواندو ئەوانیش زۆر بەڕاشكاوانە گلەیی و رەخنەكانیان لەبارەی كێشەوگرفتە خزمەتگوزارییەكانی ناحییەكە خستەڕوو، بەتایبەتی لەبارەی ئەوەی كە لەسەر دەریای ئاو و نەوت دەژین، كەچی كەمئاوی و نەبوونی سووتەمەنی ژیانی پێ تاڵكردون، هەروەها باسی خراپی ڕێگاوبانی سنوورەكە و ناو گەڕەكەكانی ناحییەكە و خراپی سیستەم و كەمی كارەبای نیشتیمانیان بۆكردین..
بۆ خستنەڕووی گلەیی و گازاندەی هاووڵاتیان و چەند پرسیارێكی پێوەندار بەگرفتی هاووڵاتیان سەردانی (فاتیح حوسێن) بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەقمان كردوو بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی.
تۆڕی ڕێگاوبانی ناحیەی تەق تەق
بە تایبەتی ئەوانەی بە دەرەوەی دەبەستێتەوە زۆر خراپە
ئەگەر سەیری ڕێگاوبان و شەقام و كۆڵانەكانی ناو سەنتەری ناحیە و سنووری تەق تەق بكەین بۆمان دەردەكەوێت كە گرنگی پێ نەدراوەو، لە ماوەی ساڵانی رابردوو كار و پرۆژەی ئاوای بۆ نەكراوە تاوەكو تۆڕی ڕێگاوبانی پێش بكەوێت، ئەمەش هەمان بۆچوونی ژمارەیەك لەو شوفێرانە بوون كە لەو ڕێگایە كار دەكەن، بۆ ئەوەی بزانین كێشە و گرفتەكانیان لەمبارەوە چییە؟ بەڕێوەبەری ناحییەی تەق تەق وتی: یەكێك لەو كێشانەی لە سنووری ناحیەی تەق تەق هەیە و كاریگەری خراپی لەسەر سنوورەكە دروست كردووە، خراپی و بێسەروبەری تۆڕی ڕێگاوبانە بەتایبەتی ئەو ڕێگاوبانانەی كە ناحیەكە بە دەرەوەی خۆی دەبەستێتەوە.
هەرچەندە ڕێگای (كۆیە – تەق تەق) نۆژەنكراوەتەوە، بەڵام كۆمپانیای نەوتەكە بەشێك لە ڕێگای (كۆیە – تەق تەق)ی گواستەوە، لەئەنجامدا چەند پێچ و پەنایەكی تێدا دروست بوو، ئەمەش مەترسیدارە و ڕووداوی دڵتەزێنی لێ ڕوودەدات، بەگشتی ئەو ڕێگایە ستاندارد و ئەندازەیی نییە، چونكە كۆمپانیای نەوتەكە لە كۆڵ خۆی كردۆتەوەو كێشەیەكی گەورەی بۆ ئێمە دروستكردووە.
هەروەها ڕێگای (كەركوك – تەق تەق)مان هەیە كە لەكەركوك تاشیوە سوور نۆژەنكراوەتەوە، بەڵام لەشیوەسوور تا تەق تەق كە (12-13) كیلۆمەتر دەبێت زۆر خراپ و ناڕێكە بەكەڵكی هاتوچۆكردن نایەت، زۆرجار بۆ چاككردنی ئەو ڕێگایە داواكاریمان بەرز كردۆتەوە، هەر بۆیە لە ماوەی ڕابردوو لەلایەن سەرۆكی حكومەتی كوردستانەوە بڕی (21) ملیار دیناری بۆ تەرخانكراوە، ئەو پرۆژەیەش پردێكی گەورەو چەند پردێكی بچوكی لەگەڵدایە، بە تەواو بوونی ئەو ڕێگایە ئاسانكارییەكی زۆر بۆ هاووڵاتیان و بازرگانان دەستەبەر دەبێت.
هاوكات ڕێگاوبانی گوندەكانی سنوورەكە پێویستی بە چاككردن و قیرتاوكردن هەیە،هەرچەندە گوندەكانی ڕۆژهەڵات دەكەونە سەر ڕێگای قیرتاوكراو، بەڵام ئەوانیش تۆڕی بەیەك بەستنەوەیان باش نییە، بۆیە تۆڕی ڕێگاوبانی ئەو گوندانە خراوەتە بەرنامەی ئەمساڵ بۆئەوەی چینێك قیر بەسەر رێگاكاندا بكرێت، لەلایەكی ترەوە شەقامی سەرەكی ناو سەنتەری ناحیەی تەق تەق خراپ و بێسەروبەر بوو، بەڵام لەلایەن پارێزگاری هەولێرەوە شەقامەكە بەشێوەیەكی هاوچەرخ و بەرفراوان قیرتاو كرایەوە، هەروەها خەڵكەكەشی قەرەبوو كرانەوە، ئەو پرۆژەیە سەنتەری ناحیەكەی جوان كردووە و سوودێكی زۆری بەدانیشتووانی ناحیەكە گەیاندووە، هەروەها لەماوەی ساڵانی رابردوو ژمارەیەك كۆڵان و شەقامی گەڕەكەكانی ناو سەنتەری ناحیەكە قیرتاو و كۆنكرێت كراوە.
بەرنامەی گەڕان و پشكنینی ساتوقەڵا
زۆر خراپە
هەڵكەوتەی تەق تەق و سنوورەكە و بوونی زێی بچوك و شوێنەوار وایكردووە ئەو شارۆچكەیە ببێتە شوێنێكی گەشتیاریی، سەبارەت بەوەی بۆ پێشكەوتن و برەودان بەكەرتی گەشتیاری لە ناحیەی تەق تەق چ كار و پرۆژەیەكی گەشتیاری ئەنجامدراوە؟ لەمبارەیەوە بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: لەدوای ساڵی (1991) بودجەیەكی وا لەبەردەست نەبووە تاوەكو حكومەت و لایەنی پێوەندار بتوانن كار و پرۆژەی گەشتیاری لەناوچەكە ئەنجام بدەن، لەدوای ئازادی عێراقیش بەتایبەتی لەدوای ساڵی (2005)دا ئەو بودجەیەی تەرخانكراوە و بە كوردستان دراوە تەنیا كار و پرۆژە خزمەتگوزارییە سەرەكییەكانی پێ خراوەتە بەرنامە و كاریان لەسەركراوە بەتایبەتی پرۆژەی ئاو و ئاوەڕۆ و كارەبا و تەندروستی و پەروەردەو . . .تاد
بەڵام بۆ كەرتی گەشتیاری سیاسەتی حكومەتی كوردستان ئەوەیە كە كەرتی تایبەت كار و پرۆژەی تێدا ئەنجام بدات و حكومەتیش لە دابینكردنی زەوی و خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان هاوكاریان بكات، لەمبارەیەشەوە تا ئێستا كەرتی تایبەت كار و پرۆژەی گەشتیاری وەكو شوێنی حەوانەوەو هۆتێل و مۆتێل و چیشتخانە و . . . تاد، لە تەق تەق دروست نەكردووە، لە لایەكی ترەوە خراپی رێگاوبانەكان هۆكارێكی سەرەكی دواكەوتنی كەرتی گەشتیاریە لە ناحیەی تەق تەق.
هەروەها شوێنەوارێكی زۆر كۆن و گرنگ لەناوچەكە هەیە تاوەكو ئێستا بەجددی كاری لەسەر نەكراوە، ئەویش گوندی ساتوقەڵایە، هەرچەندە زانكوی سەڵاحەدین لە ساڵی (2010) لەگەڵ زانكۆیەكی هۆڵەندی و ئەڵمانی گرێبەستێكی بۆ كنە و پشكنینی ئەو شوێنەوارە كردووە، بەپێی گرێبەستەكە ساڵی رابردوو یەك مانگ كنە و پشكنینیان بۆ ئەنجامدا، لە ماوەی ئەو پشكنینەدا ژمارەیەك كەلوپەلی زۆر كۆن و بەنرخیان دۆزییەوە، كەلوپەلەكانیشیان بۆ بەڕێوەبەرایەتی شوێنەواری هەولێر گواستەوە، بەپێی ئەو بەرنامەیەی دانراوە كە كاركردن لەسەر ئەو شوێنەوارە ماوەی پێنج ساڵ بێت لەهەر ساڵێكیش تەنیا یەك مانگ بێت ئەوە بەرنامە و كارێكی زۆر خراپە، چونگە كنە و پشكنینی شوێنەوارێكی وا گرنگ و مێژووی بەو ماوە كورتە ناگاتە ئەنجام.
پێویستە بە پەلە پرۆژەیەكی ستراتیژی
ئاوی خواردنەوە بۆ تەق تەق ئەنجام بدرێت
یەكێك لەو گرفتانەی كەزۆربەی شار و شارۆچكەكانی كوردستان هەیەتی گرفتی كەمئاوییە، هەرچەندە ناحیەی تەق تەق لەسەر زێی بچوكە بەڵام هەمان گرفتی هەیە، لەمبارەوە، بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی:یەكێك لەو كێشەگەورە و بەرچاوانەی ڕووبەڕوومان بۆتەوە و كاتی ئەوەی هاتووە چارەسەر بكرێت كەمئاوییە، چونكە دانیشتووانی تەق تەق بەگشتی لە دەست كەمی ئاوی خواردنەوە بێزارن، هەر بۆیە یەكێك لەو وتانەی كە خەڵك بە ڕوومانی دا دەدەنەوەو دەڵێن (ئێمە لەسەر زێین و لە تینوویان دەخنكێین)، شاری كۆیە پرۆژەیەكی ستراتیژی ئاوی خواردنەوەی بە بۆڕی تیرە گەورە بە درێژی زیاترلە (25)كیلۆمەتر لە تەق تەقەوە ڕاكێشاوە، گەچی شارۆچكەی تەق تەق لەسەر سەرچاوەكەیە خۆی بێ ئاوە، بۆیە پێویستە زۆر بە پەلە پرۆژەیەكی ستراتیژی بۆ ناحیەكە ئەنجام بدرێت. چونكە ئەمساڵ ئەو پرۆژەیە جێبەجێ نەكرێت ژیانی خەڵكەكە زۆر زەحمەت دەبێت، هەر لەمبارەشەوە زۆر هەوڵمانداوە بەهاوكاری وەزارەت و لایەنی پێوەندارەوە ئەو پرۆژەیە لە بەرنامەی ساڵی (2011) ئەنجام بدرێت.
بڕیارە پرۆژەیەكی ڕیسایكلین
لە تەق تەق دابمەزرێت
كۆكردنەوە و خۆرزگاركردن لە زبڵوخاشاك لە زۆربەی قەزا و ناحیە و شارەكان گرفتێكی گەورە و بەرچاوە، ئایا ناحیەی تەق تەق هەمان گرفتی هەیە؟ لەمبارەیەوە بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: بێگومان گرفتێكی تری تەق تەق كۆكردنەوە و خۆ رزگاركردنە لە زبڵوخاشاك، چونكە ئەو سیستەمی بۆ ئەو مەبەستە تا ئێستا كاری پێ كراوە كلاسیكە و ئەو ئامێرانەی بەكاریشی دەهێنن زۆر كۆنە، بۆیە دەتوانین بڵێین تا ئێستا لەمبارەوە شتێكمان نەكردووە كە خزمەت بە هاووڵاتیان و شارۆچكەكە بكات، بەڵام لایەنی پێوەندار لە هەوڵی ئەوەدان بەسیستەمێكی تازە و هاوچەرخ ئەو گرفتە چارەسەر بكەن، لە(1/3/2011) كۆمپانیایەك پاككردنەوەی تەق تەقی لە ئەستۆ گرتووە و بڕیارە پرۆژەیەكی ڕیسایكلینیش دابمەزرێت، ئەو كاتە دەتوانرێت شارۆچكەكە لەگرفتی زبڵوخاشاك رزگاری بێت.
هەر ماڵێك لە تەق تەق
تەنیا(10) ئەمپیر كارەبای پێدراوە
لە دوای ساڵی (1991) ژێرخانی كارەبا لە هەموو هەرێمی كوردستان تێكچوو بوو، گرفتی كارەبا ئەزمەیەكی زۆر گەورەی بۆ خەڵك دروست كرد، بەڵام حكومەتی كوردستان لەماوەی ئەو بیست ساڵەی ڕابردوو هەوڵی داوە ئەو ئەزمەیە چارەسەر بكات، بەڵام تائێستاش ئەو گرفتە بە تەواوی كۆتایی نەهاتووە، ئایا تەق تەق كێشەو گرفتی كارەبای هەیە و كارەبای نیشتیمانی لەو سنوورە چۆنە؟ لەمبارەیەوە بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: تۆڕی كارەبای نیشتیمانی گەیشتۆتە شارۆچكە و سنووری تەق تەق، بەڵام ئەو سیستەم و بەرنامەی دابەشكردنەی كارەبایەی لە تەق تەق پیادەكراوە لە هیچ شوێنێكی تری كوردستان نییە و نەتانبیستووە، ئەویش ئەوەیە هەر ماڵێك لە تەق تەق تەنیا(10) ئەمپیر كارەبای پێدراوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە وێستگەی دابەشكردنی كارەبا لە شارۆچكەكە نییە، بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفتەش لە ساڵی (2009) پرۆژەی وێستگەیەكی گۆڕینی كارەبا خرایە بەرنامە كە ئێستاكە ئەو پرۆژەیە لەژێر جێبەجێكردندایە، بەتەواوبوونی ئەو پرۆژەیە دەتوانرێ بە پێی سیستەمێكی ستاندارد و پێوەر كارەبا دابەشی سەرماڵەكان بكرێت، یەكێك لەو گرفتانەی تر كە لە بواری كارەبا لە تەق تەق هەیە نەبوونی سەلەی كارەبایەو نەبوونی ڕووناككەرەوە (ئینارە)یە لە شارۆچكەكە ژیانی لێ كردبووین بەدێوەزمە، بەڵام ماوەیەكە لە چەند شەقام و شوێنێكی تەق تەق ڕووناككەرەوە دانراوە پێویستە ئەوە بزانین كە پرۆژەی ئینارە محاویلەی تایبەتی و راستەوخۆی دەوێت، بە دابینكردنی بودجە و محاویلە تایبەتیەكان لە ئایندەیەكی نزیكدا هەموو شارۆچكەكە ڕووناك دەبێتەوە.
لە هەموو فەرمانگەكان
پێویستیمان بە دامەزراندن هەیە
سەبارەت بەوەی ئایا میلاكات بەپێی پێویست و داواكار بەرپرسی یەكە ئیدارییەكان دادەمەزرێت، لە كاتی دامەزراندن پرس بە یەكە ئیدارییەكان دەكرێت یان دامەزراندن بە مەركەزییەت پیادە دەكرێت؟ بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: لەكاتی دامەزراندن بۆ هەر بوارێك و فەرمانگەیەك بێت پرس بە ئێمە ناكەن و بە مەركەزیەت دامەزراندن ئەنجام دەدرێت، ئەو كێشەیە گشتییە و لە هەموو كوردستان وەكو یەكە، بەڵام ئەگەر سیستەمی دامەزراندن لە لایان ئەنجوومەنی ڕاژە بە پلان و بەرنامە و بەوردی كاری لەسەر بكردابوویە و رێكخستنی میلاكات بە پێی پێویستی جێبەجێ بكرایە نەك كێشەی تەق تەق، بەڵكو كێشەی هەموو ناحیە و قەزاكانی كوردستان چارەسەر دەكرا، بەڵام لەئەنجامی دوو ئیدارەی كەماوەی چەند ساڵێك لە هەرێمی كوردستان هەبوو كەهەر یەكە بە بەرنامە و ڕێنماییەك كاری دەكرد، بۆیە زۆر شتمان جیاوازە.
بێگومان لە هەموو فەرمانگەكان پێویستیمان بە دامەزراندن هەیە، بۆ نموونە لە دیوانی بەڕێوەبەرایەتی ناحیەی تەق تەق پێویستمان بە ژمارەیەك فەرمانبەر هەیە، لەبەر ئەوەی ئێستاكە تەنیا سێ فەرمانبەرمان بۆ هەموو بەشەكان هەیە. هاوكات لە زۆربەی فەرمانگەكانی تەق تەق چەندین كارمەند و خزمەتگوزار هەیە بەكاتیی دامەزراون، ئەمانە مافیان پارێزراو نییە، لەبەرئەوەی هەركاتێك كاریان پێیان نەمێنێت دەردەكرێن، بۆیە لێرەدا داواكارین ئەو كارمەند و خزمەتگوزارانەی بەكاتی دامەزراون بكرێنە فەرمانبەری هەمیشەیی.
نەخۆشخانەی تەق تەق
پزیشكی پسپۆڕ و ئافرەتی نییە
سەبارەت بە بواری تەندروستی و گرفتەكانی بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: لە ناحیەی تەق تەق نەخۆشخانەیەكی (50)قەرەوێڵەیی هاوچەرخ دروستكراوە، هەرچەندە تێبینی لەسەر شوێنەكەی هەیە، لەبەر ئەوەی هەندێك دوورە لە خەڵكەكەی، وەكو ئاماژەشمان پێدا تۆڕی ڕێگاوبانی ناحیەكەش زۆر باش نییە و نەخۆش و خەڵكەكە لە كاتی سەردانكردنیان بۆ نەخۆشخانەكە تووشی زەحمەتی و ماندوو بوون دەبن.
هەروەها نەخۆشخانەكە پزیشكی پسپۆڕ و شارەزای نییە، تاكو پزیشكێكی پسپۆڕ لە تەق تەق دادەمەزرێت زۆر هەوڵ دەدەین و ماندوو دەبین، بەڵام پاش ماوەیەكی كەم بەبێ ئەوەی ئاگادار بین یان پرسمان پێ بكەن پزیشكەكە دەگوازرێتەوە، هاوكات پزیشكی ئافرەت لە نەخۆشخانەكە نییە، بۆیە نەخۆشی ئافرەت بەتایبەتی دووگیانەكان بۆ چارەسەر و منداڵبوون سەردانی شارەكانی كۆێی و هەولێر و كەركوك دەكەن.
سەبارەت بە گوندەكانیش هەندێكیان بنكەی تەندروستی لێیە و یاریدەدەرێكی پزیشك لە جیاتی پزیشك كار لە بنكەكان دەكات، ئەوانەش لە هەفتەیەكدا چەند ڕۆژێك و لە ڕۆژەكانیش چەند كاتژمێرێك دەوام دەكەن و داودەرمانیان بەپێی پێویست نییە، هەروەها جارجار پزیشكێك سەردانی ئەو گوندە دوورە دەستانە ناكات، بۆئەوەی كەسێك نەخۆش بێت بیپشكنن و چارەسەری بكات. كەواتە سیستەمی بنكەكانی تەندروستی گوندەكان و سیستەمی تەندروستی بەگشتی لە هەموو هەرێمی كوردستان سەقەتە، پێویستە گۆڕانكاری بنەڕەتی و زانستی تێدا بكرێت.
تا ئێستاش سێ دەوامی و زۆری قوتابی لە پۆلێك لە قوتابخانەكانی تەق تەق ماوە
وەكو دەزانین پەروەردە و فێركردن گرنگی و تایبەتمەندی خۆی بۆ هەموو كۆمەڵگە و وڵاتێك هەیە، هەموو كات و ساتێك كورد و دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری كورد گرنگییەكی زۆری بەم بوارە داوە، لەدوای راپەڕینەوە لەلایەن حكومەتی كوردستانەوە زۆر كارو پرۆژە بۆ كاراتركردنی بواری پەروەردە و فێركردن دراوە، سەرەڕای ئەمانەش لێرە و لەوێ كێشە و گرفتی پەروەردە هەیە، ئایا كێشە و گرفتی بواری پەروەردە و فێركردن لە تەق تەق هەیە؟ لەمبارەوە بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: بەشێوەیەكی گشتی لە بواری پەروەردە بەتایبەتی لە ڕووی بینای قوتابخانە كاری باش بۆ تەق تەق و سنوورەكە كراوە، لە سەنتەری ناحیەدا (14) قوتابخانەی بنەڕەتی و دواناوەندی و ئامادەيی هەیە و هەموو گوندەكانی سنوورەكە ئەگەر چەند ماڵێكیش بن قوتابخانەیان هەیە، بەڵام گوند هەیە قوتابخانەكەی بەپێی پێویست نییە وەكو گوندی مەلا زیاد و داوامان كردووە بۆیان نۆژەن بكرێتەوە و ئێستاكە لە گوندی سەركەلەك قوتابخانەیەكی شەش پۆلی لە ژێر ئەنجام دانە و قوتابخانەی گوندی كانی ڕەش هاوینی ڕابردوو نۆژەنكرایەوە، دەتوانم بلێم كێشەمان لە بینایەی قوتابخانە نییە، بەڵكو كێشەی سەرەكی لە سەنتەری ناحیە سێ دەوامی و زۆری قوتابییە لە یەك پۆلدا، هەندێ قوتابخانە هەیە زیاتر لە (50) قوتابی لە یەك پۆڵە، ئەمەش لەگەڵ سیستەمی ئێستای خوێندن ناگونجێت، لەبەر ئەوەی سیستەمی ئێستا هاوچەرخە و دەبێ قوتابیان گروپ گروپ بن و بە بەردەوامی لەگەڵ مامۆستایان بەشدار بن، بۆیە ئەو سیستەمەی بەو شێوە و كەرستەی لە تەق تەق هەیە سەركەوتوو نابێت و قوتابیان و نەوەكانمان زەرەرمەند دەبن، بۆیە پێویستە لایەنی پەیوەندار گرفتی سێ دەوامی و زۆری قوتابی لە پۆڵێكدا چارەسەر بكەن و كەرستە و پێداویستی ئەو سیستەمەمان بۆ دابین بكەن.
لەساڵی 2007 بەردی بناغەی كارگەی پیستە خۆشكردن لە تەق تەق دانراوە
بێكاری یەكێكە لەو كێشە و گرفتانەی لە شارۆچكە و شارەكانی كوردستان بەدی دەكرێت، بێكارەكانیش زۆربەیان دەرچووی ئامادەیی و پەیمانگا و كۆلیژن، ئایا لە ناحیەی تەق تەق ڕێژەی بێكاری چەندە و هەوڵدراوە هەلی كاریان بۆ بدۆزرێتەوە؟ لەمبارەوە بەڕێوەبەری شارۆچكەی تەق تەق وتی: بێگومان بێكاری لە سنووری ناحیەكەمان هەیە و هەوڵیش دراوە كاریان بۆ بدۆزرێتەوە، ئەو كێشەیەش زیاتر لە ڕێگای كەرتی تایبەتەوە دەتوانرێت چارەسەر بكرێت، ئەویش بەدامەزراندنی چەندین كارگەی جۆراوجۆر لەبوارەكانی گەشتیاری و كشتوكاڵی و ئاژەڵداری و پیشەسازی، چونكە هەموو لایەك دەزانین سنووری ناحیەی تەق تەق گەشتیاری و كشتوكاڵی و ئاژەڵداری و پیشەسازیە. حكومەتی هەریمی كوردستان بەرنامەیەكی لەبەر دەست بوو كە كارگەیەكی پیستە خۆشكردن لەسنوورەكە دابمەزرێنیت و لەساڵی (2007) بەردی بناغەی بۆ دانا، گەرچی نەكەوتە قۆناغی جێبەجێكردن، بەڵام بڕیارە ئەمساڵ بخرێتە بەرنامەوە، ئەوپرۆژەیە توانای بەگڕخستنی زیاتر لە (250) كەسی دەبێت، هەروەها پرۆژەیەكی ترمان لەسنوورەكە هەیە، ئەویش پرۆژەی پەلەوەری تەق تەقە كە ژمارەیەكی باش لە هاووڵاتیانی سنوورەكە كاری تێدا دەكەن، لەلایەكی ترەوە ماوەیەك بەر لە ئێستا كۆمپانیایەكی ئەمریكی بۆ وەبەرهێنانی ئاوی كانزای سەردانی تەق تەقی كرد، ئێمەش چەند شوێنێكمان بۆیان دەست نیشان كرد، بەدامەزراندنی ئەو كارگەیەش ژمارەیەكی تری هەلی كار دەست دەكەوێت.
هەروەها لەسنوورەكە كۆمپانیای نەوت هەیە دەتوانێت هەندێك لە دەرچووانی سنوورەكە دابمەزرێنن بە تایبەتی دەرچووانی پەیمانگای تەكنیكی بەشی نەوت، بەڵام نازانین بۆچی
ئەو كارە ناكەن، لەبەر ئەوەی دامەزراندنی دەرچووان بەتایبەتی تەكنۆكراتەكان دوو سوودی گرنگی هەیە، یەكەمیان ئەوەیە پاش چەند ساڵێكی تر كادیر و شارەزای ناوخۆمان دەبێت، بەمەش توانایەكی مرۆیی و زانستی گەورە و هاوچەرخمان دەست دەكەوێت كە لە داهاتوودا سوودیان لێ وەردەگیرێت، دووەم ژمارەیەك كەس دەكەونە كار و خزمەتی كەسوكار و خێزانەكانیان دەكەن و ئینتیمایان بۆ وڵاتەكەیان پتەوو بەهێز دەبێت، گەرچی ئێستاش هەندێ كەسمان لە كۆمپانیای نەوتەكە كار دەكەن، بەڵام دەتوانرێت زۆر لەمە زیاتر بێت، لەلایەكی تر پێویستە حكومەت لە هەوڵی ئەوە دابێت خەڵك لە كەرتی تایبەت دابمەزرێنێت و هەلی كار بۆبێكاران رێك بخات.
خەڵكی تەق تەق و سنوورەكە داوای هێنانی كۆلیژی كشتوكاڵی كۆێیە بۆ تەق تەق دەكەن
سەبارەت بەوەی ئایا هەوڵدراوە پەیمانگا یان كۆلیژێك لە ناحیەی تەق تەق بكرێتەوە؟ بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: یەكێك لەو شتانەی كە خەڵكی تەق تەق و سنوورەكە داوای دەكەن هێنانی كۆلیژی كشتوكاڵی كۆێیە بۆ تەق تەق، بۆ ئەو مەبەستەش سەردانی سەرۆك و جێگری سەرۆكی زانكۆی كۆێیمان كردووە و لەگەڵ سەرۆكی حكومەتیش ئەوەمان باسكردووە، لەمبارەشەوە بەڵێنمان پێدراوە، بێگومان بەهاتنی ئەو كۆلیژە لە لایەك قوتابیان و كۆلیژەكە سوودمەند دەبن بەوەی وانەی پراكتیكی لەسەر كێلگەكان دەخوێنن، لە لایەكی تر جوتیاران سوود لە مامۆستا و قوتابیان بۆ برەودان بە كاری كشتوكاڵی و ئاژەڵداری وەردەگرن.
تەق تەق و سنوورەكەی
لە قەیرانێكی قوڵی سووتەمەنیدان
سەبارەت بەكێشەی سووتەمەنی بەتایبەتی كەمی نەوتی سپی لەناحیەی تەق تەقدا، بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: ئەو پرسیارە زۆر لە جێگای خۆیەتی، چونكە سنوورەكە بەگشتی لە ئەزمەی سووتەمەنی دایە، گەرچی هەموو لایەك دەزانین ڕۆژانە بڕێكی زۆر نەوت لە تەق تەق بەرهەم دەهێنرێت.
لەساڵی (2010) بەشە سووتەمەنی تەق تەق و ناحیەكانی تری كۆیێ راستەوخۆ لە كەركوكەوە بۆمان دەهات و كێشەی سووتەمەنیمان نەبوو، بەڵام لەساڵی تازەدا (2011) ئەو بەرنامەیان گۆڕی لە جیاتی ئەوەی سووتەمەنیەكان راستەوخۆ بۆمان بێت، بەڵكو هەمان ئەو تانكەرانە سووتەمەنیەكان دەبەنە شاری كۆێی لەوێ بەتاڵی دەكەن لە پاش دوو، سێ ڕۆژ هەمان سووتەمەنی لەتانكەر دەكرێتەوە و بۆمان دێت، بەمەش كێشە و كەمی سووتەمەنی لە ناحیەكەمان دەستی پێ كردووە، بۆیە ئێستا تەق تەق و سنوورەكەی لە قەیرانێكی قوڵی سووتەمەنی دان. هەر بۆ نموونە لەم زستانەی ڕۆیشت توانیوومانە تەنیا یەك بەرمیل نەوتی سپی بدەین بە بەشێك لە هاووڵاتیانی سنوورەكە و تا ئێستاش هەندێك بریكار بەشە نەوتی وەرنەگرتووە، گەرچی ئەوە جەژنی نەورۆزیشمان بەڕێكردوو و وەرزی سەرماوسۆڵە نەماوە.
نەخشەی بنەڕەتی تەق تەق
بەپێی پێویست و ئەندازەی نییە
سەبارەت بەوەی ئایا ماستەرپلان بۆ شارۆچكەی تەق تەق كراوە؟ بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: لە ساڵی (2000) نەخشەی بنەڕەتی بۆ تەق تەق دروستكراوە، بەڵام نەخشەكە بەپێی پێویست و ئەندازەیی نەبووە، بۆیە لە كاتی ئەنجامدانی كار و پرۆژە خزمەتگوزارییەكانی ناو سەنتەر و گەڕەكەكان چەندین كێشە و گرفت دێتە پێش، هەر بۆ نموونە كۆڵان هەیە ناتوانی ستوونێكی كارەبای لێ بچەقێنی. لەدوای راپەڕین بەتایبەتی دوای ئازادی عێراق ناحیەی تەق تەق زۆر بە كتوپڕی و بە خێرایەكی زۆر و بێ وێنە گەشەی كرد، هەر بۆیە ژمارەیەكی زۆر خانووی زێدەڕۆی تێدا دروستكرا و كۆڵان و گەڕەكەكان ناڕێك و بێسەروبەر دەرچوون، بۆ نموونە كۆڵان هەیە سەرێكی خانووی لێ دروستكراوە ناتوانی لێی دەربچیت. بەڵام بەهاوكاری پەرلەمانتارانی سنووری تەق تەق و كۆیە بڕیارە بە پێی بڕیاری ژمارەی(5)ی پارێزگای هەولێر چارەسەری خانووە زێدەڕۆییەكان بكەین، لە تەق تەق هەموو ئەو خانووانەی پێش ساڵی (2000) بە زێدەڕۆیی دروستكراون لەسەر خاوەنەكانیان تاپۆ بكرێت بۆ ئەو مەبەستەش سێ لیژنە دامەزراوە، بەڵام پێویستە ماستەر پلان كە نەخشەی ئێستا و داهاتووە بۆ ناحیەی تەق تەق دروست بكرێت، لەبەر ئەوەی گەشەكردنی شار بەردەوامە بە پێی ماستەرپلانیش شارەكەمان جوانتر و سەركەوتووتر دەبێت.
هاووڵاتیانی تەق تەق داوای ڕێژەیەك
لە داهاتی نەوتی ناوچەكە دەكەن
لە كۆتایدا بەڕێوەبەری ناحیەی تەق تەق وتی: داواكاری ناحیەی تەق تەق و سنوورەكە بەگشتی ئەوەیە كە لە داهاتی نەوتی ناوچەكە بڕێك بە ناحیەی تەق تەق بدرێت، بۆ بوژاندنەوە و پێشخستنی ناوچەكەیان، بەتایبەتی ئێستا كە ڕۆژانە زیاتر لە (100) بەرمیل نەوت لە سنووری تەق تەق بەرهەم دەهێنرێت.
هەروەها بۆ گەڕانەوەی خەڵك بۆ گوندەكانیان و ئاوەدانكردنەوەی سنوورەكە بەشێوەیەكی سەردەمیانە وەكو یەكەی ئیدارەی ناحیەكە پشتگیری لەپێشینەی خانوبەرە دەكەین بۆ هاووڵاتیانی گوندەكان، لەبەرئەوەی هاوكارییەكی گەورەی هاووڵاتیانە، لەمبارەشەوە لەماوەی ڕابردوو (320) كەشفمان بۆ هاووڵاتیانی گوندەكانی سنوورەكەمان كردووە، لەم ژمارەیەشدا (215) نووسراویان بۆ كراوەو لە پێشینەی خانوبەرە سوودمەند بوون.