زۆر دەمێكە ئێمە دەنگ هەڵدەبڕین و دەڵێین، بۆ پاراستنی داهێنانی هونەرمەندانی شێوەكاری كوردستان، بۆ مسۆگەركردنی خواستی پیشاندانی زمانی ستاتیكاگۆی بەهرەمەندانی كوردستان لە بواری شێوەكاری، بە نەوەكانی دواڕۆژی نیشتمان و هەر بیانییەكی بێتە وڵاتمان، مۆزەخانە و گەلەریمان پێویستە. هەبوونی گەلەری و مۆزەخانە كارێكە نابێت لە بیر بكرێت، ئەوەی دەستی پێ رادەگات، پێویستە لە شوێنی خۆیەوە هیمەت و كاری بۆ بكات، هەر مۆزەخانەیە دەبێتە نمایشگای كولتووریی شارستانی و هونەری نەتەوە.
ئا/تاریق كارێزی

مۆزەخانە وەك پرۆژە و وەك دامەزراوە، بۆ هەر گەل و وڵاتێك، دەزگایەكی یەكجار گرنگ و هەستیارە، هیچ كۆمەڵگەیەكی شارستانی دەستبەرداری نابێت، وڵاتانی پێشكەوتووی جیهان، یەكێك لە نیشانەكانی پێشكەوتن و شارستانیەتیان هەبوونی مۆزەخانەیە، ئەم دەزگایە یادگەی كاروانی جوانخوازی و جواندۆستیی نەتەوە و رۆڵەكانی لە بواری ستاتیكای بێدەنگی شێوەكاری دەخاتە روو، سەرەتای زۆر مۆزەخانەی ناوداری جیهان بە حەز و خولیای تاكە كەسێك دەستی پێ كردووە، ئیدی ئەو كەسە دارا و دەوڵەمەند بووبێت، یان پاشا و دەسەڵاتدار.
بە دڵنیاییەوە هەموو هونەرمەندێكی شێوەكار ئەو حەزەی لەدڵدایە كە بەرهەمەكانی وەك میراتێكی هونەری بپارێزرێن، زۆر هونەرمەندی كوردیش بەو ئاراستەیە كاریان كردووە، تا ئێستا چەندین هونەرمەندی كورد گەلەریی تایبەت بە خۆیان كردووەتەوە، بۆ نموونە لە شاری هەولێر محەمەد عارف سیامەنسووری و سلێمان شاكر، لە شاری سلێمانی ئازاد شەوقی، لە كۆیە رۆستەم ئاغالە، گەلەریی تایبەت بە بەرهەمی خۆیان كردووەتەوە، ئەمانەش تێكڕا هەنگاوی باشن، وێڕای ئەوە ئومێد بۆ مانەوە و گەشەكردنی ئەو گەلەرییانە كەمە، نە چاوەڕوان دەكرێت نەوەی ئەم هونەرمەندانە ئامادە بن پشتا و پشت ئەو گەلەرییانە بپارێزن و گەشەیان پێ بدەن، نە دامەزراوەی تایبەتمەندی حكومەتیش دەریچەیەكی یاسایی بەدی دەكات بۆ لەئامێزگرتن و پاراستنی ئەو گەلەرییانە و بەرهەمەكانی نێویان. بە بڕوای من دروستكردنی رایەڵێكی یاسایی بۆ سازكردنی زەمینەی هاوكاریی نێوان حوكمەت و هونەرمەندان، كارێكی چاكە بۆ پاراستنی بەرهەمی هونەرمەندانی شێوەكار، بە دڵنیاییەوە هونەرمەندانی كورد، چ لە كوردستان بن، یان لە تاراوگە و وڵاتانی بیانی، پێیان خۆشە بەرهەمی هونەرییان بپارێزرێت، بەدەم هەر پرۆژەیەكیشەوە دێن ئەگەر بزانن مانەوە و سەلامەتیی بەرهەمی هونەرییان مسۆگەر دەكات.
گرفتی ئێمە لەوەدایە، بەرهەمی هونەرمەندانی شێوەكاری كوردستان پەرت و بڵاو دەبێتەوە، وەك گەنجینەیەكی هونەری و میراتێكی شارستانی نامێنێتەوە، بەڵكوو پەرش و بڵاو دەبێتەوە، خۆ رەنگە بەشێكی زۆریشی هەر بفەوتێت، ئەم قسەیەش نەك دەرهەق بە بەرهەمی هونەرمەندانی دەرەوەی كوردستان راستە، بەڵكوو ئەگەری زۆر بەهێز ئەوەیە، كە تەنانەت بەرهەمی هونەرمەندانی نێو باشوور و پارچەكانی دیكەی كوردستانیش رووبەڕووی هەمان چارەنووس و رەوش ببێتەوە، واتە بەرهەمی ئەمانیش بكەوێتە بەر رەشەبای نەمان.
دروستكردنی مۆزەخانە و داڕشتنی یاسا و رێسای تایبەت بە پاراستن و مافی موڵكایەتیی تابلۆ و بەرهەمی هونەرمەندانی شێوەكاری كوردستان، سەرەتایەكی بەرهەمدار دەبێت بۆ پاراستنی میراتی شارستانی و داهێنانی ستاتیكایی كەسانی بەهرەمەندی بواری شێوەكاری لە وڵات و لە نێو نەتەوەكەی ئێمەدا.
لێرەوە دەكرێت لە گرنگیی ئەو پرۆژەیە حاڵی ببین كە هونەرمەندی شێوەكار دارا محەمەد عەلی لەئەستۆی گرت، ئەو لە گەڕەكێكی تازەی شاری هەولێر خانوویەكی دوو نهۆمی كڕیوە و كردوویەتی بە مۆزەخانەیەكی تایبەت بە تابلۆ و بەرهەمەكانی خۆی، مامۆستا دارای هونەرمەند لە سەروبەندی كردنەوەی مۆزەخانەكەیدا، بە تەلەفۆن نیگەرانیی خۆی بە من راگەیاند و گوتی: «لەم هەولێرە گەورە و گرانەدا، من لەو دوورە زەوی و خانووم دەست كەوت» هەر خۆشی پاساوی هێنایەوە كە «دەی خۆ شار پەلی هاویشتووە، گەڕەكی كۆری، ئەویش هەر دەكەوێتە نێو بازنەی گەورەی شاری هەولێرەوە و خەڵكیش بە ئوتومبیل هاتوچۆ دەكەن، خۆ جاری جاران نییە گەیشتن بەو شوێنە زەحمەت بێت.»
من ئەو مافە بە خۆم دەدەم ئەوە بخەمە سەر قسەكانی مامۆستا دارا و شوێنی مۆزەخانەكەی، كە گەورە شاری هەولێر و پایتەختی باشووری كوردستان بە گوێرەی ماستەر پلانی شارەكە بە كردەنی دەگاتە سەر كەناری زێی گەورە، ئیدی ئەو كات گەڕەكی كۆری كە كەوتووەتە نزیك رێی پیرمەم و شەقڵاوە، گەڕەكێكی نێو شار دەبێت، جگە لەوەی هەردوو بازنە شەقامی 120 مەتری و 150 مەتری بۆ گەیشتن بە گەڕەكی گوندی كۆری زۆر ئاسان و بێ كێشە دەبن، سەرباری هەموو شتێك شەیدایانی هونەری شێوەكاری و عاشقانی هونەرەكەی دارا محەمەد عەلی بۆ گەیشتن بە مۆزەخانەكەی، شوێنی دووریان لا نزیك دەبێت، سەرباری هەموو ئەو شتانەش شوێنی گەڕەك و مۆزەخانەكە لە سێبەری چیای پیرمامەوە نزیكە، كەشێكی خۆشی سرووشت ئاوێزان بە شوێنی مۆزەخانە دەبێت، بەو چەشنەی دەشێت وەك شوێنێكی گەشتیاری لێی بڕواندرێت.
سەرەتا هەموو شتێك بە سادەیی دەست پێ دەكات، ئەمڕۆ ئەگەر مۆزەخانەی دارا محەمەد عەلی لە تەلارێكی دوو نهۆمیی سەر زەوییەكی رووبەر 200 مەتر دووجا دەستی پێ كردووە، بۆ ساڵانی دادێ چاوەڕوانی گەشە و بووژانەوەی زیاتری لێ دەكرێت، لە ساڵانی بەرایی كردنەوەی مۆزەخانەكەدا ئەگەر ساڵانە دەیان و سەدان كەس سەردانی بكەن، ئەوا لە ساڵانی داهاتوو ئەگەر كارگێڕییەكی چالاكی هەبێت ئەوا میوانانی بۆ هەزاران و رەنگە دەیان هەزاریش هەڵبكشێت، جگە لەوەی ئەگەر هەیە مۆزەخانەكە گەورەتر ببێت، بە ئەندازەیەك كە ببێتە ناوەندێك بۆ كۆكردنەوەی بەرهەمی گەلێك لە شێوەكارانی كوردستان.
لێرەدا دەگەینە ئەو پرسیارەی كە ئایا هونەر و بەرهەمی دارای هونەرمەند لەو ئاست و پێگەیەدایە مۆزەخانەی بۆ دابمەزرێت؟
بۆ وڵامدانەوەی ئەم پرسیارە هەستیارە پێویستە بڵێم، قسەكردن لە بارەی هونەر و بەرهەمی دارا محەمەد عەلی وەك هونەرمەندێكی خاوەن نیو سەدە لە ئەزموونی هونەری كە ئەمڕۆ بووەتە خاوەنی ئەم مۆزەخانەیە، زۆر پێویستە، بە بڕوای من بابەتی مۆركی خۆجێ و ناسنامە لە هونەری شێوەكاریدا زۆر گرنگ و هەستیارە، دارا محەمەد عەلی لەم رووەوە رچەیەكی دروست و بەرهەمداری گرتووەتە بەر، هونەرمەندانی كوردستان لە رووی شێوازی كاركردن و ستایلی بەرهەم هێنانەوە، بە گشتی دابەش دەبنە سەر دوو ئاراستەی سەرەكی:
یەك: ئاراستەیەك پێی وایە رۆژئاوا و رەوتەكانی هونەریی ئەوێ چاوگی هونەری شێوەكارین، هەنگاونان بە گوێرەی هەلومەرجی هونەریی ئەوێ، هەنگاونانە بە ئاراستەی دروست و بەرهەمداری هونەر.
دوو: ئاراستەیەكی دیكەش پێی وایە، ناكرێت هونەر لە ژینگە (بە شوێن و كاتییەوە) و بە هەموو رەهەندێكییەوە داببڕیت، بەڵكوو كاری دروست وایە ئێمە رچەی تایبەت بە خۆمان لە هونەری شێوەكاریدا گەڵاڵە بكەین.
دەبێت ئەوەش بڵێین كە ئاراستەیەكی دیكەش هەیە، كە كۆمەڵێك هونەرمەندی كوردستان پێیان وایە دەكرێت هەردوو ئاراستەكەی (خەرمان و دەسكەوتی مێژوویی هونەری رۆژاوا) لە پاڵ (كەرەستە و میراتی خۆماڵی) پێكەوە كاریان لەسەر بكرێت.
من بە تەواوی لەگەڵ ئاراستەی دووەمدام، ئاراستەیەك كە كوردستان وەك میرات و كولتوور و شارستانییەت، وەك جوگرافیا و مێژوو دەكاتە كەرەستەی كاركردن و داهێنانی. دارا محەمەد عەلی وەك هونەرمەندێكی شێوەكاری باشووری كوردستان، ئەویش بەو ئاراستەیە كاری كردووە، تێكڕای بەرهەمەكانی زادەی ژینگەی كوردەوارییە، ئەو لە رووی (رەنگ، شێوە (فۆرم)، فیگەر و بابەت)ـەوە وابەستەی ژینگەی خۆیەتی، كولتووری نەتەوەكەی و میراتی شارستانیی وڵاتەكەی لە هونەرەكەیدا زۆر گەش خۆی دەنوێنن، ئەم شێوازە لە هونەر بە دڵنیاییەوە بە كردار و تیۆری دەبێتە مەڵۆیەكی دیكە و دەچێتە سەر خەرمانی هونەری شێوەكاریی جیهان، شوێن پێیەك بۆ ستاتیكای نەتەوەیەك لە كاروانی هونەری شێوەكاریی جیهان بۆ خۆی گڕ دەدات، ئەمەش بارتەقای كولتوور و شارستانییەتی نەتەوەیەكی دێرینی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە.
دارا محەمەد عەلی سەرەتا بە هونەری پەیوەست بە پیشەكەی باوكی سەرسام بووە كە دارتاش بووە، سندووقی كوردەواری و كەرەستەی هەمەجۆری بۆ پڕ كردنەوەی پێداویستیی خەڵكی شارەكەی لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا دروست دەكرد، سندووقی كوردەواری لە چەندین رووەوە سەرنجی دارای منداڵی بە لای خۆیدا رادەكێشا، ئاوێنەی قەد سندووق، نەخش و نیگاری سندووق بە سەر چوارچێوەی دارین و دەرگا و شووشەی سندووقەوە، هەموو ئەمانە دنیایەكی ئاڵ و واڵا و تەژی لە خەیاڵیان بۆ دارا دەئافراند و خەیاڵدانی ئەویان پاراوی جوانی دەكرد، ئەم زەخیرەی خەیاڵدان و نێو یادگەی دارا، دواتر وەك چاوگی كانیاوێك بەردەوام هەڵدەقوڵێت و لە هونەر و تابلۆكانیدا رەنگ دەداتەوە.
هەر لەو سەردەمەدا (ناوەڕاستی سەدەی بیستەم) هێشتا تەكنۆلۆژیا هێندە دڕی بە ژیانی مرۆڤ نەدابوو، حیكایەت و چیرۆك و ئەفسانە، بەیت و مەتەڵ، پەند و قسەی نەستەق، بەند و بالۆرە، حەیران و لاوك، مەقام و ستران، ئەفسانە و چیرۆكی پاڵەوانان و...هتد، وەك میراتێكی دەوڵەمەندی ئەدەبی زارەكیی نەتەوەی كورد بوون و لە گەڵاڵەكردنی كەسایەتیی مرۆڤی كوردستانیدا رۆڵی كارایان هەبووە، ئەمانەش هێندەی دی خەیاڵدانی دارا محەمەد عەلی پاراو دەكەن، بە چەشنێك ئەو مرۆڤە وابەستە بە كولتوور و میراتی نەتەوەكەی دەبێت، ئەم وابەستە بوونەش بە میرات و كولتووری نەتەوەكەی، دەبێتە دووەمین چاوگی ستاتیكا و ئەفراندنی ئەو، ئەمەش لە سەراپای كاروانی كاركردن و ئەفراندنیدا هەستی پێ دەكرێت.
بەهرەی نیگاركێشی وەك حەز و خولیا، گەنجینەی نێو خەیاڵدانی ئەم هونەرمەندە دەكاتە كانییەكی زوڵاڵ، بەردەوام لەسەر رچەی گوتارێكی سیماخۆماڵییانەی ستاتیكی كاری كردووە، بەچەشنێك تابلۆكانی زۆر ئاشكرا ناسنامەی خۆیان دەدركێنن، ئەم تایبەتمەندییە لە گەڵاڵەكردنی گوتار دیدەیی (ئەو گوتارەی بە دیدە و نیگای چاو دەخوێندرێتەوە) پێگەیەكی تایبەت بە هونەری دارا محەمەد عەلی دەدات، پێم وایە لە ساڵانی پاشتر هەر كەسێك سەردانی مۆزەخانەكەی بكات، دەتوانێت لە رێی خوێندنەوەی پێكهاتەی گوتاری ستاتیكیی ئەوەوە كە لە فۆرم و فیگەر و رەنگ، پێكهاتە و تانوپۆی تابلۆكانیدا خۆی دەنوێنێت، لە میراتی شارستانی و رۆحیی نەتەوەیەك نزیك دەبێتەوە، كە ریشەی زانراوی لەم جوگرافیایەی كە بە ناوی كوردستان ناسراوە، بۆ شەش هەزار ساڵ بەر لە ئێستا دەگەڕێتەوە.
مەبەستمە بڵێم، ئەم هونەرمەندە لە نێو مۆزەخانەیەكدا هەنگاوێكی گەورەی نا بە ئاراستەی پاراستنی بەرهەمی رەنجی دەیان ساڵەی خۆی، ئەو مۆزەخانەیەی لەگەڵ تێپەڕ بوونی رۆژگاردا ساڵ بە ساڵ بایەخی زیاتر دەبێت و ژمارەی ئەو كەسانەی سەردانی دەكەن روو لە هەڵكشان دەكات، بە دڵنیاییەوە مۆزەخانەكەی دارا دەبێتە فێرگەیەكی گەورە و رووگەیەكی درەوشاوەی هونەری شێوەكاری لە كوردستانی ئاییندەدا.
ئەم پرۆژە گەشەی كە چاوەڕوان دەكرێت بە ناوی مۆزەخانەی دارا محەمەد عەلی، یان مۆزەخانەی هونەریی دارا، یانیش هەر ناوێكی دیكە لە هەولێردا بكرێتەوە، سەرەتایەكی زۆر گرنگە بە ئاراستەی بەهێزكردنی ژێرخانی هونەری شێوەكاری لە وڵاتماندا.