(فاتیمە ئەلزەهرا بەنیس) یەكێكە لە شاعیرە مەغریبییە نوێخوازەكان، جێ پەنجەیەكی دیاری لە نێوەندی رۆشنبیری مەغریبیدا هەیە، خانمی (بەنیس) خودان سەلیقیەكی جوانە لە نووسینی (پەخشانە قەسیدە) رۆژنامەگەری مەغریبی لەبەر لێهاتووی لە شعر نووسیندا لەقەبی (فاطمة الشعر) یان پێ بەخشیوە، (فاتیمە) جگە لە شعر بە وتاری كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریش بەشداری لە رۆژنامە و گۆڤارە مەغریبی و جەزائیرییەكان دەكات، لە شعر و وتارە ئەدەبییەكانیدا واقیعی تاڵی ژیانی ئافرەتی رۆژهەڵاتی موعالەجەكردووە، لە بواری كۆمەڵگەی مەدەنی و پرسی ژێندەریشدا چالاكە، خانمی (بەنیس) ئێستا سەرۆكی كۆمەڵەی (اصدقاء لوركا)یە، كە خودانی ناوبانگێكی گەورەیە لە نێوەندی رۆشنبری مەغریبیدا، هەفتەنامەی(گـوڵان)، لە درێژەی خستنەڕووی راو سەرنجی ئەكادیمیست و میدیاكار و نووسەران لە بارەی مژارە هەنووكەییەكانی ژنانی رۆژهەڵات، ئەم دیمانەیەی لەگەڵ (فاتیمە بەنس) سازدا.
* پرسی نامووس لە رۆژهەڵاتدا پرسێكی هەستیارە، رۆژهەڵاتییەكان بەتایبەت كۆمەڵگە ئیسلامییەكان هەردەم شەرەف و پێگەی كۆمەڵایەتیان بە نامووس و ئاكاری ژنەوە دەبەستنەوە، تۆ هۆكاری ئەمە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟
- بەڵێ ئێمە هەر كە چاومان بۆ ژیان هەڵدەهێنین كۆمەڵگەیەك دەبینین كە هەموو كیان و شوێن پێی خۆی لە نامووسی ژنەكانیدا دەبینێتەوە، كۆمەڵگەیەك تا پێی بكرێ گەمارۆی ئافرەتان دەدا و ئیرادەیان لێدەسێنێتەوە و دەیانكاتە پاشكۆ و زەلیلی پیاوان، تاك و خێڵی رۆژهەڵاتی چەند هەست بكات مێینیەكانی لە چێژ و خۆشییەكانی ژیان دوورن، ئەوەندە هەست بە دڵنیایی لە شەڕەف و نامووسی دەكات، بەڵام كاتێك ژنان ئەو واقیعە رەتدەكەنەونە و دەیانەوێ لە بازنە داخراوەكە بێنتە دەرێ، ئەوكات بەریەككەوتن لەگەڵ هزری نێرینەدا روودەدات و شەڕی مان و نەمان دەست پێدەكات.
تراژیدییایەكی گەورەیە هەموو نووشستی و نەهامەتییەكانی كۆمەڵگەكەت وەلابنێیت و شەڕەف و ئاكاری كۆمەڵایەتیت لە منداڵدانی ژناندا كۆ بكەیتەوە، وەك ئەوەی هەموو ئەوانەی روویانداوە پەیوەندییەكیان بە نامووس و دابی گشتییەوە نەبێ!!
بێگومان فاكتەرەكان زۆرن، نەشئەی سەرەتایی تاك و كەڵەكەبوونی پاشخانی نەخوێندەواری و دواكەوتوویی و نەخۆشییە كۆمەڵایەتییەكان ، هەموویان بەیەكەوە بنكەیەكی هزری هەڵەیان بوونیاد ناوە، هەر لە وێوەش زۆرینەی نەهامەتییەكانی ژنانی رۆژهەڵات سەرچاوە دەگرن.
* پیاوان لە پێناو پەردەپۆشكردنی خراپی و كەمووكوڕییەكانیان نامووسی خۆیان و بنەماڵەكانیان بەشەڕەفی ژنەكانیانەوە گرێدەدەن، لە كاتێكدا گەر تۆ لە رووی زانستییەوە تەماشای چەمكی نامووس بكەی دەبینیت چەند ئاكارێكی دیكەی وەك درۆ و دزیكردنیش دەگرێتەوە، بەڕای ئێوە هۆكارەكە ئاینییە یان عادات و تەقالیدی كۆمەڵگە؟
-زۆربەی كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكان لە رواڵەتدا موحافیزكارن، بەڵام لە ناوەڕۆكدا بەر بارد و ناهاوسەنگن، كێشەیەكی هەرە گەورە بە یاسابوونی عورف و عاداتە كۆمەڵایەتییەكانە، عورف و ترادسیۆنەكان رێچكەیەكی ترسناكیان لە هەناوی ئەو كۆمەڵگانەدا گرتووە، بوونەتە دەسەڵاتێكی بەهێز لە سزادانی ژنان، دەسەڵاتێك هیچ پەیوەندی بە مەرجەع و بنەما ئاینییەكانەوە نییە، هێزی تەواو ری لە یاسایی خێڵەوە وەردەگرێ كە ئەویش جیاكاری رەگەزی قوڵتر دەكا و زوڵم و ستەم گشتگیر دەكا بێ ئەوەی كەسێك بتوانێ قسەیەك بكات، بەڵام ئەگەر ئافرەت سەرپێچییەكی بچووكیش بكات، وەك ئەوە وایە قیامەت هەڵسابێ و دەبێ تووندترین سزا وەربگرێت.
* لە روانگەی گۆڕانگارییە كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ئابوورییەكانەوە، پێت وانییە پێویستمان بە پێناسەیەكی نوێی نامووس هەیە؟ ئەگەر وایە پێناسەی تۆ بۆ ئەم چەمكە چییە؟
- بە بڕوای من نامووس بریتییە لە پارێزگاریكردن لە جەوهەری مرۆڤ بوون ، دووركەوتنەوەیە لە و نیفاق و دوورووییە كۆمەڵایەتییەی كە ئەمڕۆ بۆتە هەوێنێ پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، نامووسی مرۆڤ لەوەدایە كیانی خۆی نەخاتە ژێر كاریگەری بەرژەوەندییە مادییەكان، مرۆڤ خۆی سەردار و خاوەنی زاتی خۆی بێ، بێگومان من هاوڕام لەگەڵ تەرحەكەی ئێوە، رۆژهەڵات نەك هەر لە پرسی نامووس بەڵكو لە چەندین پرس و مژاری دیكە پێویستی بە وردبوونەوە و پێناسەی نوێ هەیە.
* وەك ئاماژەمان پێدا ئەو بیركردنەوە هەڵەیە لە پێناو باڵادەست بوونە بەسەر ژنان و شاردنەوەی لایەنە نەنگ و لەرزۆكەكەی پیاوانە، ئێوە چۆن شرۆڤەی ئەو حاڵەتە دەكەن بەتایبەت كاتێك كۆمەڵ جەستەی مێینە بە گوزارشت كردن لە كەسایەتی پیاوان دەبەستێتەوە؟
- واقیعێكی تاڵە، سەرچاوەی دەیان ئاریشە و نەخۆشی كۆمەڵایەتییە، قووڵكردنەوەی ئایدیای جیاكارییە، رێگەدانە بە پیاوان بە ئارەزووی خۆیان ئەوەی دەیانەوێت بیكەن بێ ئەوەی كەسێك هەبێ لێ پێچینەوەیان لەگەڵ بكات، بە دڵناییەوەش هەموو ئەوە لەسەر حیسابی رەگەزی مێینەیە، كە بۆتە قوربانی كردار و بیركردنەوە هەڵەكانی نێرینەو لەسەر بچوكترین كردار لێپێچینەوەی لەگەڵ دەكرێ.
* زۆرێك لەو ژنانەی كوردستانیان جێهێشت و لە ئەوڕوپا گیرسانەوە، عادات و تەقالیدی وڵاتەكەیان بۆ ئەوێ گواستەوە، بێگومان جیاوازی كلتووری و كۆمەڵایەتی گەورەیان لە نێواندا هەیە، من دەپرسم كاتێك بەركەوتن لە نێوان هەردوو كلتووردا دروست دەبێ چی روودەدات ئایا رۆژئاوا چۆن تەماشای ئەو حاڵەتە دەكات؟
- ئەوروپا ئەو بەهەشتە گوڵینەو میسالیەنییە كە ئێمە خەیاڵی دەكەین، لەوێش ژنان رووبەڕووی جیاكاری و تووندوتیژی دەبنەوە بەڵام بەشەكڵ و شێوازی جیاوازتر، دیدگای رۆژئاواییەكان بۆ كەلتوور و تەقالیدی ئێمە دیدگایەكی گشتگیر نییە، ئەوان هەر یەكە و بەشێوەیەك، رۆژهەڵات دەبینن، بەڵام بەشێوەیەكی گشتیش كۆ دەنگییەك لە رۆژئاوا هەیە لەسەر نەزانی و دواكەوتووی تاكی رۆژهەڵاتی، گەر باس لەو دەیان هەزار ئافرەتە مەغریبییە بكەم كە ئێستا لە ئەوروپا نیشتەجێن دەبێ ئەوە بڵێم ئەوان لە نیشتمانەكەی خۆیان لەبەر زوڵم و جیاكاری هەڵاتوون و لەوێش رووبەڕووی بەریەككەوتن و جیاوازی كلتووری و كۆمەڵایەتی بوونەتەوە، بەڵام وەك خۆیان بۆیان باس كردووەم دەڵێن( هەر چۆنێك بێ ژیانی ئەوروپا لە واقیعە تاڵەكەی لای خۆمان باشترە).
هەڵوێستی رۆژئاواییەكان لە هەمبەر ئەو ئافرەتانەی دووچاری تووندوتیژی دەبنەوە، هەڵوێستێكی ئینسانی و جوانە، ئەوروپییەكان، بەتاك و كۆمەڵگەی مەدەنی و دەسەڵاتەوە پارێزگاری لە ئافرەتە چەوساوەكان دەكەن و مافیان دەسێنن، بەڵام لە رۆژهەڵات تەنیا دان بە خۆداگرتن و بێدەنگی بە گوێچكەی ژناندا دەدرێ.
? كاریگەرییە خراپەكانی ئەو روانگە هەڵەیە لەسەر كۆمەڵگە چییە؟
- لەسەر ئاستی كۆمەڵایەتیدا شەرعییەت بە زوڵم و چەوساندنەوە دەدرێ، جیاكاری ژێندەریش دەبێتە حاڵەتێكی رێپێدراو، لە رووی سایكۆلۆژیشەوە هەستی رق لێبوونەوە لە ناخی ئافرەتان بەتایبەت خوێندەوار و هۆشیارەكان دەڕوێ، ئەو هەستەش یان بە تۆڵە كردنەوە لە پیاوان كۆتایی دێت، یان دەبێتە گرێ و نەخۆشی دەروونی و ئافرەتەكە تا كۆتایی ژیان پێوەی دەناڵێنێ.
? كەواتە رێگە چارە چییە بۆ رزگاربوون لەو ئیشكالیەتەو داڕشتنی پێناسەیەكی نوێ كە هاوتا و تەریبی گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتی و كلتورییەكان بێ؟
-نەزرەی هەڵەی رۆژهەڵات لەهەمبەر چەمكی نامووس لە باڵادەستی هزری نێرینەوە سەرچاوە دەگرێ، ئەویش هێزی خۆی لە خێڵەوە وەردەگرێ، بۆیە یەكەم هەنگاو و رزگاربوونە لە باڵادەتسی پیاوان , بێگومان ئەوەش خوێندن و خۆ رۆشنبیركردنی ژنانی گەرەكە كە لەوێوە دەرگەی كاركردن و چوونە دەرەوە بۆ ژنان دەڕەخسێ، كاركردن و سەربەخۆیی ئابووری پاڵپشتێكی بەهێز دەبێ لە كەمكردنەوەی هەیمەنە و جەبەرووتی نێرینە، بۆیە دەگەڕێمەوە سەر ئەسڵی مەبەست و دەڵێم، خوێندن و هۆشیاری، ژنان لە پاشكۆیەكی پیاوان قوتار دەكات.