* لە كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكاندا وابەستەیی و گرێدانێكی دیار لە نێوان چەمكی نامووس بە مانا فراوانەكەی لەگەڵ ئاكار و شەڕەفی ئافرەتاندا دروست كراوە، بەڕای ئێوە فاكتەرەكانی ئەو تێكهەڵكێشییە چین؟
- هەر لە كۆنەوە چەمكی نامووس لە نێو كۆمەڵگە عەرەبی و رۆژهەڵاتییەكاندا پەیوەندی بەخێزان و خێڵەوە هەبووە، بەو پێیەی نامووسی ژنان نوێنەرایەتی پێگەی كۆمەڵایەتی خێڵ و خێزانی كردووە، رۆژهەڵاتەییەكان دەستەواژەی نامووسیان لە چوارچێوەیەكی تەسكدا قەتیس كردووە، لای ئەوان نامووس تەنیا ئەو رەفتار و كردارانەی ئافرەتە كە پیاو حوكم لەسەر باشی یان خراپیان دەدات، شەڕەفی ژنان لە رۆژهەڵاتدا معیاری سەرەكی پارێزگاریكردنە لە نامووس و كەڕامەتی خێڵ و بنەماڵە، ژنان لە كلتوری رۆژهەڵاتدا جگە لە مەسەلەی نامووس رۆڵی پەراوێز و تەماشاكاریان لە ژیانی كۆمەڵایەتیداهەیە، لە رووی بڕیاردان و رادەربڕینەوە بەشداریان نییە، هەروەها شەڕەفی بەشداربوونیان لە بوونیادنانی خێزان و كۆمەڵگە لێ زەوت كراوە، ئەوە تەنیا پیاوانن بڕیار دەدەن بونیادی كۆمەڵگە لەسەر چ هزر و بیركردنەوەیەك دادەڕێژرێ، واتە هزری نێرینە تەحەكوم بە هەموو لایەنەكانی ژیان دەكات و بڕیاری هەوڵ و كۆتا هەر لە دەستی ئەوە، بەداخەوە ئەمڕۆ دوای سەدان ساڵ لەو هزرە كۆنە ودوای گۆڕانێك بەرچاو لە پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیا و بوارەكانی گەیاندن و میدیا كەچی بارودۆخەكە هەر وەك خۆیەتی و سەرەڕای مەحكوم كردنی ژنان بە مەسەلەی شەڕەف و نامووس پارێزی، پێشكەوتنی تەكنۆلۆژی نەهامەتی و چەوساندنەوەی زیاتر بۆ ژنان هێناوە، ئەمڕۆ ژنان تەنیا لەسەر نامەیەكی مۆبایل یان پەیوەندییەكی ئاساییدا تووندوتیژیان دەرهەق پەیڕەو دەكرێ كە لە هەندێ حاڵەتدا دەگاتە راددەی كوشتنیش.
وەك ئاماژەم پێدا هێشتا مەسەلەی نامووس پارێزی لای رۆژهەڵاتییەكان فاكتەری یەكەمی كۆمەڵكوژی ژنانە، هۆكارەكەش تەنیا باڵادەستی هزری پیاو سالارییە، كە دەسەڵاتی خۆی لە لۆژیكی هێزەوە وەردەگرێ، ئینجا خۆ بە گەورە و پیرۆز زانینە لە ئاست مێیینە و خۆ دزینەوە لە هەندێ لەو ئیش و بەرپرسیارییەتیانەی كە دەكەونە ئەستۆی ئەو.
لە راستیدا ئەو جۆرە روانگەیە، روانگەیەكی ناشیرین و دوو فاقییە، كەم كردنەوەیە لە رۆڵ و پێگەی ژنان، عادات و ترادسیۆنە كۆمەڵایەتییەكان رۆڵێكی گەورەیان لە داچەقاندنی ئەو هزرە سەقەتە هەیە، تەقالیدی رۆژهەڵات، هەردەم ژنان بە پاشكۆی پیاوان و توخمێكی شەرمەزارهێنەر وەسف دەكات، توخمێكی كەم ئەقڵ كە پێویستە هەردەم لەلایەن نێرەكانەوە رێنمایی و چاودێریی بكرێن تا تووشی هەڵە و خراپە نەبن، لە كاتێكدا پیاو بۆی هەیە بە ئارەزووی خۆی بێ هیچ سانسۆرێك ئەوەی حەزی لێیەتی بەرامبەر بە ئافرەتەكانی دیكە بیكات!!
پەروەردەی سەقەتی رۆژهەڵات هەمووكات پەروەردەیەكی دووفاقییە، نێرینە بە جۆرێك پەروەردە دەكا و مێینەش بە جۆرێكی تر، كوڕان لەسەر كرانەوە و تێكەڵاوی رادەهێنێ، كچانیش لەسەر داخران و دوورە پەرێزی، بێ ئەوەی بزانن كە زۆرجار ئەو دوورە پەرێزییە هۆكاری زۆرێك لە تاوانەكانی شەڕەفە، ئەو شێوە پەروەردەیە جیاوازە دەچێتە خانەی جیاكاری رەگەزییەوە كە دەرەئەنجام دوو رەگەزی نامۆ و دوور لە یەكتری بەرهەم دێن، هەر لێرەوەش زۆرینەی زیانەكە بەر ژنان دەكەوێ، بە گەڕانەوە بۆ مەسەلەی نامووس دەڵێم، نامووس پەیوەستە بە كەسایەتی مرۆڤ بێ جیاوازیكردن لە نێوان نێر و مێ، شەڕەفی پیاوان لە كەسایەتی و هەڵوێست و ئاكاریان دایە، نەك لە نامووسی ژنەكانیان.
* نامووس لە رووی زانستی سۆسیۆلۆژیەوە تەنیا كرداری رووت بوونەوەی ژنان نییە، بەڵكە وابەستەی چەندین مەدلولات و كرداری دیكەیە، وەك نموونە(درۆ، دزیكردن،تاد...) بەڕای ئێوە سەرچاوەی ئەم پێودانگە هەڵەیە، ئایینە یان تەقالیدی كۆمەڵگە؟
- ئایینی ئیسلام كامڵ و بێ كەموكورتییە، چونكە لە خواوەوەیە، نەنگ و كەموكورتی لە مرۆڤەكانە، من كە دەڵێم ئایین مەبەستم تێكستە ئاسمانییە دابەزیوەكانە نەك پیاوانی ئایینی و شرۆڤەكاران، لە هەناوی كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكان، بەدەیان عادات و تەقالیدی كۆمەڵایەتی هەن كە حوكم و كاریگەریان لە ئایین زیاترە، ئەوان بەر لە دابەزینی ئاینییەكان لەگەڵ سەرەتاكانی ژیانی ئەو كۆمەڵگانە لە دایك بوونە، حوكمی ئەو عاداتە كۆمەڵایەتییانە لە حوكمی ئایینی بەهێزترە.
لە ئایینی ئیسلامدا بە روونی باس لە یەكسانی و مافەكانی ژن و پیاو كراوە، جیاكاری شتێكی رەتكراوەیە لە ئیسلام، بەڵام خەڵكی ئەوەندە كار بە عادات و تەقالیدی خۆیان دەكەن، ئەوەندە گوێ بە ئەحكامی ئیسلام نادەن، ئیسلام هەرگیز رێگە نادات كچێك بێ ئارەزوو ویستی خۆی لە كوڕێك مارە بكرێت، هەندێ لە كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكان بە بەرچاوكردنی ئیعتیباری پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان ئەو كارە هەڵەیە دەكەن، بەڵام ئەم قسانە مانای ئەوە نییە كە لەگەیاندنی ئایینی ئیسلامدا كەموكوڕی نییە، من وەك مافناسێك پێم وایە ئەمڕۆ كۆمەڵگەی ئیسلامی پێویستی بە دووركەوتنەوەیە لە ئەو ئەحكامەی جەبری و رەهان و پێویستیمان بە گەیاندنی رۆحی راستەقینەی ئایینە، پێویستمان بەلایەنە واقیعییەكەی ئیسلامە كە بێگومان هاوتا و شیاوی ئەو رۆژگارەشە.
سەبارەت بە مەسەلەی نامووسیش لە ئاییندا، ئیسلام نەزرەیەكی هاوسەنگی هەیە بۆ ئەو مەسەلەیە و جیاكاری ناكات، حوكمی پیاوێكی زیناكار هاوشێوەی ژنێكی زیناكارە، هەرگیز ئیسلام نەیگوتووە تاوانبار ئازاد بكەن و قوربانیش سزا بدەن، لەگەڵ دابەزینی ئایینی ئیسلامدا ژنان پێگەیەكی بەرزتریان پێدا، بوونە پشكداری پیاوان لە ژیانی ئابووری و سیاسیدا، لە (مبایعة الرسول) مافی دەنگدانیان هەبوو، خێزانی پێغەمبەر كاری بازرگانی دەكرد، ژن گەلێكی دیكەش وەك دكتۆر و راوژێژكار و شاعیر و بازرگان، كاریان دەكرد.
كەواتە كەموكورتی لە ئایین دا نییە، بەڵكە لە خۆمان دایە، شەرەفی خێڵ و خێزان دەستەواژەیەكە تەنیا خۆمان دروستمان كردووە، تەنیا یەك نامووس هەیە ئەویش هی مرۆڤە، كە بە گشتی پەیوەندی بە كەرامەت و زەوی و ئینجا كردار و هەڵسوكەوتەوەیە.
* وەك دەزانن ئەمڕۆ لەگەڵ دوێنێ جیاوازە، ئێستا مرۆڤایەتی له نێو رابوونێكی گەورەی گلۆبالیزمدا دەژی، ئەو رابوونە گۆڕانی جەوهەری بەسەر بوونیەی كۆمەڵایەتی و ئابووری و كلتووری گەلاندا هێناوە، بەڕای ئێوە بەرەچاوكردنی ئەو گۆڕانكارییانە، ئێمەی رۆژهەڵات پێویستمان بە راڤە و پێناسەیەكی نوێی نامووس نییە، گەر وایە ئێوە چ پێناسەیەكتان هەیە؟
- ئەوەی پێویستیمان پێییەتی هەزمكردنی شێوە راست و راستەقینەكەی نامووسە، بەڵێ ئەو گۆڕان و پێشكەوتنە رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی و ئابوورییانە وا دەخوازن كە دووبارە بارودۆخەكە رێك بخرێتەوە و وەك دەڵێن شەمەندەفەرەكە بخرێتەوە سەر سكەی راستی خۆی، ئێستا ئەو مەسەلە كۆمەڵایەتییانە لە روانگەیەكی زۆر تەسك تەماشا دەكرێن، وەك گوتم گۆڕانكاری دروست بووە، بەڵام گۆڕانگارییە فكیری و كلتوورییەكان هاوتای پێشكەوتنی بوارەكانی دیكە، نین.
ئێمە پێویستیمان بە گۆڕانی فیكری هەیە لەگەڵ خۆیدا سیاغەیەكی نوێمان بۆ سەرجەم پێناسە كۆمەڵایەتییەكان پێبدات نەك تەنیا بۆ پێناسەكردنی نامووس، بێگومان دەبێ ئەو پێناسەیەش هەڵقوڵاوی چەمكی عەدالەت و ماف و یەكسانی بێ نەك هەڵقوڵاوی موعتەقەدات و ئایدیای كەس. واتای خاوێنی و دووركەوتنەوە لە بەدڕەوشتی دەگەیەنێ، بەڵام لە رووی دەستەواژەوە بریتییە لە نەزاهەت و ئاكاری باش و راستگۆیی و رێزگرتن، ناكرێ مەسەلەی نامووس تەنیا لەلایەنی زایندەیی یان پەیوەندی جەستەی نێوان ژن و پیاو كورت بكەینەوە، بەڵكو زۆرجار خودی پەیوەندی نێوان پیاوێك لەگەڵ پیاوێك و ژنێك لەگەڵ ژنێكی دیكە دەگرێتەوە، بۆیە لەهەر سیاغەیەكی نوێیدا دەبێ ئەو ئیعتیباراتانە لەبەرچاو بگیرێن.
* وەك دەزانن هەموو روانگە و كردارێكی هەڵە كۆمەڵێك ئاسەواری خراپ بە دوای خۆیدا دێنێ، بەڕای ئێوە ئاسەوارە خراپەكانی ئەو حاڵەتە چین؟
- پەیوەندی نێوان ژن و پیاو خراپتر دەكات، كوشتن بە بیانووی نامووس پارێزی، تووندوتیژی خێزانی فراوانتر دەبێ، كوشتن و تووندوتیژی گرفتەكان قوڵتر دەكەنەوە، مۆركی بێ یاسایی و بەڕەڵایی بە كۆمەڵگە دەبەخشن، تاوانەكانی نامووس پارێزی ئاماژەن بۆ ناهۆشیاری و دواكەوتوویی كۆمەڵگە.
* رێگە چارەچییە بۆ داڕشتنی پێناسەیەكی نوێی كۆمەڵایەتییانەی چەمكی نامووس كە بەهۆیەوە بتوانین زوڵم و چەوساندنەوەی چەند ساڵەی سەر ژنان هەڵبگرین؟
- سەرەتا دەبێ لە هۆشیاركردنەوە دەست پێبكەین، لە رێگەی خوێندن و میدیاوە ، ئینجا داڕشتن، یاسا و رێكاری تووند كە ترس بخاتە دڵی تاوانكاران و ببێتە رێگر لە ئەنجامدانی تاوانەكانیان، دووركەوتنەوە لەلاسایكردنەوەی رۆژئاوا بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە، چونكە لەوانەیە ئەو جۆرە چارەسەرییە كاردانەوەی نێگەتیڤی لای هەندێ لایەن لێبكەوێتەوە.