بەدواداچوونێكی بەرپرسانەو بەردەوام بۆ سیاسەتەكانی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عیراق لەهەمبەر عیراق بە گشتی و هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی تایبەتی سێ پرسی جەوهەری و سەرەكی لێ دەكەوێتەوە:
* بەردەوامبوونی سیاسەتی تایفەگەریی و پەكخەری یەكێتیی نیشتمانی و گیانی هاووڵاتیبوون كە بۆ ململانێی ناوخۆی تایفەخوازان بەرجەستە دەكرێت.
* هەڵكشانی پلەیی دەسەڵاتخوازی و ستەمكاریی ناوخۆو خنكاندنی ئازادییە گشتییەكان كە رێگە بەوە نادات دەنگۆی نێودەوڵەتی بەدوادابێت كە زیاتر لە سیاسەتی ئیرەیی و هاوپەیمانێتی نزیكە.
* پیادەكردنی سیاسەتێك كە سەرۆكایەتی و حكومەتی هەرێمی كوردستان ئیستیفزاز دەكات تا وایان لێ بكات بڕیاری هەڵە دەربكەن بۆ ئەوەی خودی سەرۆك وەزیرانی عیراق لێی سوودمەند بێت و بەو پاساوەوە رووبەڕووی كورد ببێتەوەو دوژمنایەتییان بكات، تا دواتر وردە وردە بە بیانووی پاراستنی عیراق دوژمنكاریی بكاتە سەر ناوچەكە، كە ئەمەش هەمان ئەو سیاسەتەیە كە لە پارێزگاكانی رۆژئاوای عیراق گرتییەبەرو ئەوەی ئەمڕۆش لەو شارانە روودەدات هەمووی بە دەستی مالیكی هاتۆتەدی. ئەم هەنگاوەش لە داهاتوودا بیری لێدەكاتەوە دوای ئەوەی بۆ جاری سێیەم دەبێتەوە بە سەرۆك وەزیرانی عیراق، ئەو كاتە دەرفەتی بۆ دەڕەخسێت تاكو ئەم سیاسەتە پەیڕەو بكات كە پێشتر حوكمڕانانی عیراق بە درێژایی ماوەی نێوان لكاندنی ویلایەتی موسڵ بە عیراق ساڵی 1926و رووخانی دیكتاتۆریەتیی بەعس لە ساڵی 2003 جێبەجێیان كردو تێیدا سەركەوتوو نەبوون، بەڵام بە سەدان هەزار مرۆڤی پێوە كوژرا یان بریندارو كەم ئەندام و شوێن بزر كرا.
ئەو هەڕەشە بەردەوامانەی كە دكتۆر حوسێن شەهرستانی جێگری سەرۆك وەزیران و بەرپرسی دۆسێی وزە دەیكات، هەروەها بڕینی پشكی هەرێم لە مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەتی عیراق لەلایەن وەزیری دارایی عیراقەوە بەشێكی دانەبڕاون لە هەڵوێست و بڕیارەكانی سەرۆك وەزیرانی عیراق. ئەو رەفتارانە یەكەم شت وەك باڵۆنێكی تاقیكردنەوەی هەڵوێستی عەرەبە لە عیراق و هاوكات هەڵوێستی حزب و هێزە سیاسییەكانی عیراق لە ئاست ئەو رێكارانە، دووەمیان وەك باڵۆنی تاقیكردنەوەی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە كە تا چەند لە بەرامبەر ئەو ستەمە بێ دەنگ دەبێت، سێیەم شتیش ئەوەیە كە بزانێت كورد بەرامبەر ئەو كارانە چۆن رەفتار دەكات.
بۆیە پێویستە بزانرێت كە ئەم رێكارانە لە پیلانێكی تەواوی سیاسیی دانەبڕاوە كە سەرۆك وەزیرانی عیراق بە هاوكاریی هەندێ وڵاتی ئیقلیمی و ناوچەكە جێبەجێ دەكات، كە ئەگەر پێداویستی و مەرجەكانی بۆ رەخسا ئەو كاتە كورد هانبدات تاكو هەڵە بكات و ببێتە پاساوێك بۆ مالیكی بۆ ئەوەی سیساسەتێكی سەربازی و ئەمنی بگرێتەبەر لە باتی وتوێژو دیالۆگ بۆ چارەسەریی پراكتیكیی ئەو كێشانەی كە تا ئێستا ماونەتەوە.
تاوانباركردنی هێزەكانی تیرۆریستی نێودەوڵەتی وەك( داعش- دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام) و رێكخستنە تیرۆریستەكانی دیكەو میلیشیا تایفییە چەكدارو تیرۆریستەكان رێگە لەوە ناگرێت كە راستییەك دووپات بكەینەوە بەوەی كە نوری مالیكی بەو سیاسەتە تایەفەخوازانەی لەلایەك و رەفتارو سیاسەتی تایەفەخوازیی هەندێ لە ناسیۆنالیزمە توندڕۆكان لە لایەكی دیكەوە، ببنە فاكتەری هاندەر تاكو بارودۆخ لە پارێزگاكانی رۆژئاوا بەم شێوەیە بگات، بە تایبەتیش لە فەلوجە، كە هێزەكانی تیرۆر و خوێناوی توانییان ژێرخانێك بۆ خۆیان لەو ناوچەیە بنیادبنێن و چالاكییەكانی تاوانیان لە جاران زیاتر دەست پێبكەنەوە.
ئەم واقیعە یارمەتی مالیكی دا تاكو ئەنجامی خراپ بۆ گەلی عیراق بێنێتە ئاراوە:
** پەرەسەندنی رێڕەو و پلانی تایەفەخوازی لە بەرژەوەندیی هەندێ لایەن ئەویش بە هۆی سیاسەتەكانی مالیكی تاكو بتوانێت لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا بۆ جاری سێیەم ببێتەوە بە سەرۆك وەزیرانی عیراق.
** هەڵگیرسانی شەڕ دژ بە تیرۆر لەو پارێزگایانە تاكو بەو هۆیەوە پشتگیریی خەڵك و هێزە سیاسییەكان بەدەست بێنێت كە لە بنەڕەتداو بەردەوام دژی تیرۆر دەوەستنەوە، بەڵام لە هەمان كاتیشدا مەبەستی ئەو، تۆڵەسەندنەوەیە لە هێزو حزبەكانی دیكەی سوننی و نەتەوەخواز.
** لەژێر پەردەی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر مالیكی سیاسەتی بەسەربازكردنی وڵات بە دوو ئاڕاستە پیادە دەكات: هێزێكی زۆری چەكدار بە هەموو جۆرەكانییەوە كە تا ئێستا ژمارەی لە سەردەمی سەدام زیاتر بەرزبۆتەوە، هەروەها زێدە چەكداركردنی عیراق و دروستكردنی جبەخانەی چەك بە چەشنی جیاواز، نەك تەنیا بۆ بەرگری كردن بەڵكو هەندێ چەكی هێڕشبەریشیان تێدایە، چ ئەوانەی لە رووسیای فیدرال یان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و دەوڵەتانی دیكە وەری گرتوون، كۆپارەی كڕینی چەك لە لایەن عیراقەوە لەو دەوڵەتانەی ئاماژەمان پێ كردن نزیكەی 10 ملیار دۆلار دەبێت و مانگ لە دوای مانگ و ساڵ لە دوای ساڵیش زیاتر دەبێت ئەگەر نوری مالیكی هەر لە حوكمڕانیی عیراق بەردەوام بێت.
** لێرەدا پێویستە وریابین لەوەی كە كڕینی ئەو چەكانە لەلایەن رژێمی تایەفخوازیی عیراق بە دوو شێوازی نێودەوڵەتیی ئەنجام دەدرێت هەروەك چۆن پێشتر لە لایەن سەدام حوسێنەوە پیادە دەكران:
1) بە گرێبەستی فەرمیی نێوان حكومەتی عیراق و حكومەتی دەوڵەتان لەوانەش رووسیای فیدرال و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو هەندێ لە دەوڵەتانی كۆمارەكانی پێشووی یۆگسلافیا و رۆژهەڵاتی ئەوروپا.
2) بە رێگای بازاڕی رەش، یان لە بازاڕی هاوتەریب بە تایبەتیش لەرێی مافیاو بازرگانەكانی چەكفرۆشی نێودەوڵەتییەوە. نوری مالیكی توانی خۆی لە چاودێریكردنی بانكی ناوەندی رزگاربكات لەهەمبەر پارەو سامان و خەرجیی نهێنی و بە ئاشكرا تاكو سیاسەتی سەربازیی جێبەجێ بكات و ویژدانی چەندین فەرمانبەر بكڕێت بۆ ئەوەی سیاسەتی خەرجییەكانی لەم رووەوە پەردەپۆش بكەن، یان ئەوانەی بەتەواوی پشتگیریی لە سیاسەتی سەربازیی مالیكی و تاقمەكەی دەكەن.
** مالیكی هەوڵدەدات وڵات بەتەواوی بخاتە سەر لێواری شەڕێكی تایەفەگەریی تاكو دانیشتوانی شیعە وا لێ بكات كە هەست بە مەترسی بكەن ئەگەر مالیكی پشتیوانییان لێ نەكات، هاوكات بەم هۆیەوە حزب وهێزە ئیسلامییە سیاسییەكانی دیكەی شیعە لەژێر فشاری ناوخۆ یان دەوڵەتێكی ئیقلیمی رازی بن بە دووبارە كاندیدكردنەوەی مالیكی، بۆیە كشانەوەی موقتەدا سەدر لە پرسەی سیاسیی گوزارشتێكی ئاشكرایە لەو فشارە زۆرەی لە لایەن دەوڵەتێكی ئیقلیمییەوە لە ئارادایە.
بەڵام ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، دوای كشانەوەی سەربازییانەی لە عیراق بواری زۆری دا بە دەوڵەتێكی ئیقلیمی تاكو كۆنترۆڵی گۆڕەپانی سیاسیی عیراق و حوكمڕانیی بكات، لەوانە دامەزراندنی سەرۆك وەزیران لە ساڵی 2010، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رۆڵی كاریگەریی خۆی لە عیراق لەدەست دا، نەك تەنیا لە بواری ئازادییە گشتییەكان و ژیانی دیموكراسی و دەستاودەست كردنی دەسەڵات، بەڵكو لە بەرژەوەندیی سەربەخۆیی و سەروەریی نیشتمان، چونكە ئەمریكا بەشداربوو لە چەسپاندنی سیستەمی تایفەگەریی سیاسی لە عیراق و هەرگیز بەرامبەر مالیكی نەوەستایەوە كاتێ سەحوەكانی سوننەی لەناوبرد، ئەوانەی كە بە پشتیوانیی ئەمریكا بۆ رووبەڕووبوونەوەی هێزەكانی قاعیدە دامەزرابوون.
رەنگە زۆربەی خوێنەران لەبیریان مابێت كە راستەوخۆ دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا مالیكی گوتی: (ئەوەی دەستمان كەوتووە نایدەینەوە، بۆچی كەس هەیە بتوانێت لێمان بسەنێتەوە)
ئەو پرسیارەی كە رووبەڕووی هەموو نووسەرێكی عیراقی دەبێتەوە ئەوەیە : ئایا نوری مالكی دەتوانێت ئەو سیاسەتە مەترسیدارە ئەمنی و سەربازییە لە عیراق جێبەجێ بكات؟
ئەگەر بارودۆخەكە بەو شێوەیە مایەوە و هیچ گۆڕانكارییەك نەهاتە ئاراوە كە كاریگەریی بۆسەر وڵات هەبێت، ئەوكاتە مالیكی دەتوانێت ئەو سیاسەتە سەركێشییە لە عیراق جێبەجێ بكات، بەتایبەتیش كە هۆشیاریی ئایینی و كۆمەڵایەتی لای زۆربەی دانیشتووانی عیراق لاوازە و لە خزمەتی مالكیدایە بێ ئەوەی كە خەڵكەكە درك بەوە بكات.
هەروەها هێزی بەرەنگاریی ئەو سیاسەتەی مالیكیش تا ئێستا هەر لاوازەو توانای سەپاندنی بۆچوونەكانی نیشتمانی و دیموكراسی بەسەر سیاسەتی تایەفەگەریدا نییە، بۆیە ئەگەری جێبەجێ كردنی ئەو سیاسەتە پشت دەبەستێ بە سیاسەتی سەرۆكایەتی و حكومەتی هەرێمی كوردستان و رۆڵی كاریگەریان لە هەرەس پێهێنانی ئەو بەهانەو پاساوانەی كە سەرۆك وەزیران لە دابین كردنی پێداویستییەكانی جێبەجێ كردنی ئەو سیاسەتە پشتیان پێ دەبەستێت. هەروەها فاكتەری نێودەوڵەتیش هەیە، نەك بە تەنیا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، چونكە سیاسەتی ئەمریكا لەهەمبەر چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەركەوتوو نییە، كە هەر ئەویش دەتوانێت رۆڵی پۆزەتیڤ یان نێگەتیڤ بگێڕێت لە نەهێشتنی ئەو سیاسەتە یان پاڵپشتكردنی، ئەویش لە ڕێی شێوازەكانی چارەسەركردنی بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەئەستۆی دەگرێت.
بۆیە پێویستە هەموو نووسەرێك بیربكاتەوە بەو رێگەیەی كە سەرۆك وەزیرانی عیراق مامەڵە لەگەڵ رووداوەكان دەكات، بەڵام دەبێ بزانرێت كە ئەو پیاوە گەلی عیراق دەخاتە ئەو بارودۆخەی كە لەسەردەمی دیكتاتۆری پێشوودا لە ئارادابوو، ئەو دیكتاتۆرە تازەیە مەرامی خۆی لە ستەمكردن و پیادەكردنی سیاسەت و رەفتاری نابەجێ دەبینێتەوە، ئێمە ئەمڕۆ لە دووڕیانێكی سەختداین و پێویستە هەموو هێزە سیاسییەكان بەوپەڕی هۆشیاریی و بەرپرسانە رەفتار بكەن، چونكە گۆڕینی ئەو بۆچوون و سیاسەتەی ئێستا بەرپرسیارییەتییەكەی دەكەوێتە ئەستۆی هەموولایەك لە پێناو بەرژەوەندیی مەدەنی و دیموكراسییانەی عیراقدا.