ئایا هیچ زەلكاوێك لەوە خراپتر هەیە كە چەند ساڵە عێراقی تێكەوتووە؟
كاظم حبيب
ئەو چەند گرتە ئاسۆیی و ستوونییە بچووكەی كە د.ماجیدە تمیمی خستیەڕوو و بە ئیمێل گەیشتە دەستم، یەكسەر بۆ هەندێ هاوڕێی خۆمم ناردەوە، ئەوە بوو چەندین تێبینیم بۆ هات، لێرەدا ئاماژە بە یەكێك لەو تێبینیانە دەكەم كە لە هاوڕێیەكی خۆشەویست و خەباتگێرێكی بەجەرگ گەیشتە دەستم كە پرسیار دەكات:
« چۆن دەكرێ هەستی خەڵك بجووڵێت بەرامبەر ئەوەی كە روودەدات؟ هەروەها چۆن دەكرێ ئەو جەماوەرە لە خەوی غەفڵەت راپەڕێت كە حوكمڕانەكانی بەهیچ تێر ناخۆن؟ چۆن دەكرێ برسی و هەژار و بەشخوراو و ئاوارەكان بنوون، كاتێ گوێیان لە راستییەكی بچووك دەبێت سەبارەت بەوەی كە لە وڵات روودەدات؟ كاتێ كە نیمچە پیاو و حوكمڕانانی بەڕێكەوت، بێن و جەستەی ئەم وڵاتە پارچەپارچە بكەن دەڵێم كەی و كەی؟؟؟.
ئەو هاوڕێ خۆشەویستە لە پرسیاركردنەكەی لەسەر حەق بوو، ئەو بەبێ هیچ گومانێك دەتوانێت وەڵامی پرسیارەكانی خۆی بداتەوە، هەموو تێبینییەكانی دیكەش كە بەدەستم گەیشتوون لەسەر هەمان بابەتە.
بە هەزاران وتار و دیراسات و توێژینەوە دەربارەی واقیعی ئێستای عێراق بڵاوكرانەوە، هەروەها دەبارەی ئەوەی كە سامانی كۆمەڵە كەسێكی بچووك لە حوكمڕانانی ئێستای عێراق گەیشتۆتە زیاتر لە 700 ملیار دۆلار، دیسان دەربارەی ئەو حوكمڕانانەش بڵاوكراوەتەوە كە بەشدارن لە بەتاڵانبردنی عێراق یان لەم كارەدا بەرپرسن، هەروەها هەندێكیان سامانەكە بەناوی خۆیان یان بە ناوی خزم و كەسوكاریان لە بانكە بیانییەكان كەڵەكە دەكەن یان بۆ كڕینی كۆشك و تەلار لە بریتانیاو ویلایەتە یەكگرتووەكان و فەڕەنساو ئیسپانیا و شوێنی دیكە، زۆربەیان تا ئێستاش هەر لە دەوڵەت و لە هەرسێ سەرۆكایەتییەكەدا ماون. هەموو ئەو شتانە لای من و لای هەمووان و خودی حوكمڕانەكان زانراون، چونكە زۆربەیان لەمەدا بەشدارن، كەواتە چار چییە؟
ئەمڕۆ ئێمە هەر وەك دوێنێ رووبەڕووی بوونی رژێمێكی سیاسیی ئایینی و تایفەگەری كوشندە دەبینەوە كە شێوازگەلی نالەبار پیادە دەكات و چەندین بیدعەی تازە دەخاتەڕوو كە كاردەكات بۆ بەردەوامبوونی ساختەكردنی هوشیاریی گەلی عێراق و قووڵكردنەوەی ململانێی تایفەگەریی نێوان سوننە و شیعە و زیادكردنی رق و كینەی سەرجەم شوێنكەوتووانی ئایین و ئایینزاكانی وڵات، ئەم رژێمە سیاسییە بیژۆك و تایفەگەرە و بە هیچ شێوەیەك پەیوەندیی بە شارستانێتیی سەدەی بیست و یەكەمەوە نییە.
جیهانی پێشكەوتوو و نەتەوە یەكگرتووەكان و رژێمە كۆنەپەرستەكانی ئیقلیمی پشكدارن لەو كارەساتانەی كە گەلانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێوەی دەناڵێنن، لەوانەش گەلی عێراق، چ بە درێژایی ئەو شەڕانەی كە روویانداوە یان لەبەر گەمارۆی ئابووریی نێودەوڵەتی یاخود دەستتێوەردانی راستەوخۆ لە كاروباری ناوخۆی ئەو وڵاتانە و سەپاندنی رژێمەكان بەسەر ئەو گەلانە و كاریگەریی راستەوخۆی سەر سیاسەتەكانیان و هێشتنەوەی گەلانی ناوچەكە بە دواكەوتوویی لە بنیادی ئابووریی وكۆمەڵگەكانیان دواتر لاوازیی هۆشیارییان بەو شێوەیەی كە ویستوویانە لەو وڵاتانە یان لە دەوروبەریاندا.
ماوەی چەند ساڵێكە عێراق رووبەڕووی ململانێیەكی تایفەگەریی بۆتەوە لە نێوان حزب و هێزە توندڕەوەكانی شیعەی زیادڕەو لە بیدعە و رق و كینە. (لێرەدا دەبینین میلشیا چەكدارەكانی وەك عەسائبی ئەهلی حەق و رێكخراوی بەدر و سوپای مەهدی و گرووپگەلی نێو حزبی دەعوەو لە سەروویانەوە مالیكی و لە هێزەكانی دیكەش گرووپگەلی هاوشێوە)، و لە نێوان حزب و هێزە سوننە توندڕۆكان كە رێچكەی توندڕەویی وەهابییان گرتۆتەبەر كە زیادەڕەون لە رق و كینە و كوشتندا لەبەرامبەر ئەوانەی كە لە زیادەڕەویی تاواندا لەگەڵیان ناگونجێن (لێرەدا دەبینین رێكخراوی ئەلقاعیدە و داعش و بەرەی نوسرەو جیهادی ئیسلامی و دەستەی زانایانی موسڵمان و هەندێكی دیكە لە رێكخراو و حزبە سوننییە توندڕۆكان).
ئەم هێزانە بەیەكەوە وڵاتیان گەیاندە ئەو بارودۆخەی ئێستا، داگیركردن و بەتاڵانبردنی نیشتمان و گەل و كوشتنی بەردەوامی شوێنكەوتووانی ئایینەكانی دیكە و لە هەمانكاتدا لە ریزەكانی شیعەو سوننە. هەروەها ململانێ لەسەر بەرژەوەندییەكانی ناو هاوپەیمانێتییەكانی ئەم هێزە تایفەگەرانە سەری هەڵدا كە وڵات بەرەو پێكدادان و مردن و ماڵوێرانیی زیاتر دەبەن.
ئاماژەكەی د.ماجیدە تمیمی بۆ گەندەڵی و وێرانیی مۆڕاڵی و سیاسیی وڵات بەس نییە لەلایەن كەسایەتییەكی ناو هاوپەیمانیی حوكمڕانی بەغداوە، ئەم هاوپەیمانێتییە بەشێوەیەكی تایبەتی بەرپرسی یەكەمە لەوەی كە روویداوە یان روودەدات و هێزە تایفەگەرییەكانی دیكەش لە لایەكی دیكەوە لەگەڵیان بەشدارن.
ئەو ئەركانەی رووبەڕووی هێزە دیموكراسییەكانی عێراقی دەبنەوە زۆر گەورەن و لەتوانای كردەنییان بەدەرن، لەپاڵ لاوازیی جووڵەیان هەر لەسەرەتاوە كە ئەمڕۆ لە توانای راهێنانی بەشێكی زۆری خەڵك لە رووی فیكری و دەروونی و سیاسییەوە رەنگدانەوەی هەیە، هێزە چەپەكانی عێراقیش ئەم بەرپرسیارێتییەیان دەكەوێتە ئەستۆ، كاتێ كە لەسەرەتاوە نەیانتوانی هۆشیاربن دەربارەی ئەوەی كە لە عێراق روودەدات و سیاسەتی خۆشیان بەو شێوەیە بنیاد نەنا تاكو رووبەڕووی ئەو هێزانە ببنەوە كە دەستیان بەسەر وڵاتدا گرت لە میانی پێكهێنانی هاوپەیمانییەكی فراوانی سیاسیی چەپ و دیموكراتی لە ساڵی یەكەمی رووخانی دیكتاتۆریەت كە ئەو كاتە دروشمی گونجاو بریتی بوو لە بەهێزكردنی هێزە نیشتمانی و دیموكراتییەكان رێگەی سەركەوتووە بۆ رووبەڕووبوونەوەی بارودۆخەكەو بەهێزكردنی توانا خودییەكانی هەموو ئەو حزب و هێزانە، كاتێ باسی چەپ دەكەم وەك تاكە كەسێك خۆشم لە لە ئەستۆگرتنی ئەو بەرپرسیارێتییە دوورناخەمەوە، لەپاڵ هەوڵە جیددییەكانم لە خستنەڕووی بۆچوونەكانی خۆم لەسەر هەموو جۆرێكی هێزەكانی چەپ و دیموكراتیی عێراقی لەوەتەی رووخانی دیكتاتۆریەتی ستەمكاری بەعس و بەر لە سەرهەڵدانی ستەمكاریی ئایینی و تایفەگەریی لە عێراق.
ئێمە لە ئێستادا لەبەردەم حوكمڕانێكی تازەداین كە خەڵكێكی زۆر ئومێدی ئەوەی لێدەكەن هەموو شتێك بەدی بێنێت، لە كاتێكدا كە ئەو بە هزرو سیاسەت و رەفتاری سەركردەكانی حزبەكەی و هاوپەیمانیی نیشتمانی كە سەر بەو نییە دەورەدراوە لەلایەك، هەروەها سنوردارێتیی فیكری شموولی كە حزب و هێزو كەسایەتییەكانی رەوتگەلی ئیسلامیی سیاسیی تایفەگەری بە گشتی جودا دەكاتەوە، لەگەڵ بێتواناییان لەوەی كە لێی رزگاربن، لەپاڵ بوونی ركابەر و نەیار لە ناو هاوپەیمانیی نیشتمانیدا، بەر لەوەش لە ناو حزبەكەیدا كە تەگەرە دەخەنە بەردەم جێبەجێ كردنی تەنانەت ئەو رێكارە ساكارانەی كە تائێستا گرتوونیەتەبەر. تیرۆر تا ئێستا بەردەوامە و نەبڕاوەتەوە، (عێراق كەشتییەكە خەریكە نغرۆ دەبێت ئەگەر زۆر بەقوڕدا نەچووبێت بۆیە ئەوەی پێیدەكرێ با لێی بەرێ بەر لەوەی بە تەواوی نقوم بێت، شەڕیش لە زۆر بەرەدا بەردەوامە لەگەڵ وەدیهێنانی هەندێ ئەنجامی ئەرێنی، بەڵام گرفتەكە لە پاڵپشتیی ئەو هێزانەدایە، چونكە تا ئێستا هیچ پشتیوانییەكی سیاسی و كۆمەڵایەتیی فراوانیان نییە لەبەر نەبوونی متمانەی بەرامبەر لە نێوان هێزە سیاسییەكان و خەڵكێكی زۆر لە نێوان حكومەتی فیدڕاڵ لەلایەك و لە نێوان حكومەتی فیدڕاڵ و حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلایەكی دیكەوە، كە لە زۆر مەسەلەدا لەوانەش لە پڕچەككردن و هەماهەنگیی پێویستدا دەردەكەوێت).
هۆشیاریی كۆمەڵایەتیی تایفەگەریی شێوێندراو و ساختە و دوژمنكارانەی ئێستا، رۆژانە لەلایەن هەموو هێزە ئیسلامیە سیاسییەكانەوە زیاتر پەرە دەسەنێت، ئەو حزبە تایفەگەریانە هەر سێ دەسەڵات و راگەیاندن و رۆشنبیركردنیان لە هەموو قۆناغەكانی خوێندن بە دەستە، بە هزرە خواروخێچ و شێواوەكانیانەوە، كە ئەمەش وا دەكات توانای هێزە نیشتمانی و چەپەكان زۆر بە زەحمەت كاریگەریی پێچەوانەیان هەبێت، بەڵام ئەستەم نییە، بۆیە پێویستە ئێمە هەموو كاتێك و بێ سڵەمینەوە، هۆشیاركردنەوەو گۆڕانكاریی ئابووری و كۆمەڵایەتی بەیەكەوە گرێبدەین، هەوڵدان بۆ ئاشكراكردنی نەهامەتیی سیاسەتە ئابوورییەكان و بەردەوامی پشتبەستن بە داهاتی نەوت بەردەوامیی بوونی ئەم هێزانەو كلتوور و هۆشیارییە ساختەكانیان بەهێز دەكات بۆ كۆمەڵگە و داواكاریی گۆڕانكاریی لە عێراق دەبێتە ئازارو مەینەتی.
داواكردنی گۆڕانكاری لە بنیادیی ئابووری رووبەڕووی دیوارێكی بەرزی ئەستوور دەبێتەوە، چونكە ئەوان ترسیان هەیە لە گۆڕانكاریی بنیادی چینایەتیی كۆمەڵایەتی و لە هۆشیاریی تاكەكەسی و كۆمەڵایەتی. هەروەها چەند كۆمەڵێكی بیركردنەوەی نیولیبراڵی هەن كە لە سایەی قەیرانی ئێستای دارایی و ئابووریدا داوا دەكەن ئەو نموونە شێواوەی دەوڵەتانی كەنداو پەیڕەو بكەن، كە ئاستەنگە لەبەردەم گۆڕانكاریی بنیادی داهاتی ئابوورییان و پێكهێنانی ئابوورییەكی نیشتمانی كە پشت دەبەستێ بە زەمینەیەكی لەرزۆك كە ئەوەندە ناخایەنێت لە سایەی جیهانگەرایی سەرمایەداریی ئەم سەردەمە هەرەس دێنێت. ئەوەی بەدواداچوون بكات بۆ ئەو گفتوگۆیانەی لە كەناڵە تەلەفزیۆنییەكان بڵاودەكرێنەوە دەرك بەو راستییە و رۆڵی كۆمەڵەی هزری نیولیبڕاڵی لە عێراق دەكات، هەروەها ئەوەی لەم قۆناغەی ئێستادا هەوڵی بۆ دەدات و ئەو ئەنجامە نەرێنییانەی كە ئەگەری هەیە لە ئێستاو لە داهاتوودا بۆسەر ئابووریی عێراق بێتەئاراوە.
ئەركەكە قورسە، بەڵام زۆر پێویستە، رەنگە ماوەكەش درێژ بێت، بەڵام كۆمەڵگەو هێزە دیموكراسییەكانی ئەگەرێكی دیكەیان لەبەردەمدا نییە تەنیا دانانی ستراتیژییەت و تەكتیكێكی تازە نەبێت و پێویستە خۆیان لەسەر ئاستە جیاوازەكانی بزووتنەوە چەپ و دیموكراسییەكانی عێراق بگونجێنن، لەگەڵ هۆشیاربوونیان بە واقیعی عێراق و پێویستی و تواناكانی كۆمەڵگە و تەیاركردنی هەموو ئەو توانایانەی كە سیستەمی پشكایەتیی تایفەگەریی بەدناو رەت دەكەنەوە. ئەو بزاڤە خاو و لەسەرخۆیەی لەئاست ناڕەزایی یان بێ دەنگ بوون بۆتە بارگرانییەك بۆ خەڵكەكەو هەر لەسەر هۆشە ساختەو شێواوەكە دەیانهێڵێتەوە، ئەو هۆشەی كە هێزە لۆكاڵ و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی پشتیوانییان لێ دەكات، لەوانەش ئەوانەی بەشداری دەكەن لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆری داعشی تاوانبار لەسەر هەردوو ئاستی نێودەوڵەتی و ئیقلیمیدا.
حكومەتی د.حەیدەر عەبادی تا ئێستا دەستەوەستانە بەرامبەر دانانی هەر سیاسەتێك و وەرگرتنی رێوشوێن و جیبەجێكردنی، ئەو لەمە ناترسێت، چونكە ئەگەری كوشتنی لە مێشكیدا دەخولێتەوە، كە ئەمەش دوور نییە رووبدات، چونكە ئەوەی ركابەریی دەكات ئامادەیە هەموو تاوانێك بكات بۆ مانەوە یان بەشێوەیەكی تایبەتی دەسەڵات بۆ خۆی بگەڕێنێتەوە، بەڵام سازش و دڵەڕاوكێ و سستیی ئەم ئەگەرە سووك ناكات، رەنگە خێراشی بكات، ئەمە واقیعێكی ئاڵۆز و قورسە كە عەبادی لەوەتەی گەیشتۆتە سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران تێیدا دەجووڵێتەوە، ئەو زەلكاوەی عێراقی تێكەوتووە لەسەردەمی حوكمڕانیی نوری مالیكی تا ئێستا هەر تێیدا ماوەتەوە، چونكە كێشەكە تەنیا مالیكی ستەمكار نەبوو، هەرچەندە رۆڵێكی نابەجێ و مەترسیداری هەبوو، بەڵكو لە رژێمە تایفەگەرە پشكایەتییەكە بوو كە عێراق گیری پێوە خواردبوو و ناسنامەی هاووڵاتیبوونی عێراقی لە بەرژەوەندیی ناسنامەی تایفەگەریی كوشندەو شێواوی هێزەكانی كۆمەڵگە پەراوێزخست و لەناوی برد، كە تا ئێستاش عێراق پێوەی دەناڵێنێت، كەواتە هیچ زەلكاوێك خراپتر نییە لەوەی كە عێراق ئێستا تێیكەوتووە، ئەدی كەی لێی دێتە دەرەوە؟ ئەمەیان بەدەستی گەل و هێزە رەسەنەكانیەتی.
