من دەمەوێت كاتێگۆریەك بەكاربهێنم كە رەنگە ژاك دێریدا پێی خۆش نەبێت، بەڵام بۆ من تەواو شیاوە، من دەمەوێت باسی خودێتی بكەم (من) بكەم كە ژاك دێریدا لە دووەم بەشی ئەو چاوپێكەوتنەكەیدا باسی چەمكی لێبوردنمان بۆ دەكات، ئێستە من باسی ئەو (من)ـە دەكەم كە دەتوانێت لەو شتانە ببوورێت كە ناتوانێ لێیان ببوورێت، ئەمە وەك كردەیەكی مەحاڵ و ناموكین دەردەكەوێت، دەتوانی بە نموونە ئەو چیرۆكە بهێنینەوە ژیر لێكۆڵینەوە كە «دێسمۆند تیوتیو» نووسیویەتی و ژاك دێریدا دەربارەی ئەو چیرۆكە شیكردنەوەی خۆیمان پێدەڵێت. چیرۆكەكە بریتییە لە شایەتیدانی ژنێكی رەشپێست كە دەیەوێت لە دادگا شایەتی خۆی بدات لەسەر خودی خۆی وەك قوربانی، ئەو خانمە لە دادگا دەڵێت: «هیچ لیژنە و حكومت و دادگایەك ناتوانێت لەو تاوانبارە خۆش ببێت كە من قوربانی دەستی ئەوم، من بە تەنها دەتوانم بەخشندە ببم و لێی ببوورم».
من دەمەوێت دەربارەی خودێتیە بدوێم، لە كاتێكدا كە بیركردنەوە و تیگەشتنی گڵۆباڵ وەك كاتیگۆریەك دەیویست خۆی بەسەر فەزای زانستە كۆمەڵایەتییەكاندا بسەپێنێت، لە هەمان كاتدا كاتیگۆریەكی دیكەمان هەبوو كە دەیویست بە هەمان شێوە خۆی بسەلمێنێت وەك كاتیگۆری خودیتی، هاوكات چالاكانە كاری خۆی دەكرد لە هەناوی زانستە كۆمەڵایەتییەكاندا، ئەمەش لە هەموو دنیا خۆی خستۆتە سەر شانۆ و دەركەوتەكانی بەر چاو بوون، بەڵام لە فەڕەنسا دوو رۆشنبیری دیارمان هەیە كە رۆڵی تەواو گرنگ و گەورەیان لەم بارەیەوە گێڕا، ئەوانیش یەكەم: ئالان تۆرێنی سۆسیۆلۆگ بوو. تۆرێن لە سەرەتای ساڵانی هەشتاكاندا باسی گەڕانەوەی ئەكتەرە كۆمەڵایەتییەكانی دەكرد، بیرمەندی دووەم: میشێل فۆكۆ بوو، كە جاران وەك دوایین فۆكۆ دەمانناسی و وەك دوایین فۆكۆ باسمان دەكرد، لەبەر ئەوەی جیاوازیی نێوان دوایین فۆكۆ و فۆكۆی سەرەتای ببینین و بیدۆزینەوە، چونكە فۆكۆی ئەوەڵین بیرمەندێكە زیاتر سەروبەندی لەگەڵ بوونیەوییەتدا هەبوو، بەڵام فۆكۆی دووەم كە پێی دەڵێین دوایین فۆكۆ ئەو بیرمەندە بوو كە زیاتر هەڵگری ئیرادەیەكی بەهێزە بۆ ناسین و زانین دەربارەی هەموو شتێك، نەك بە تەنها پیاوێكی بوونیەوی بێت، لە ناو هەمان سیاقی مێژووییدا فۆكۆ لە بەرپرسیارێتییەوە دەگاتە دڵنیایی خودێتی وەك بابەتی تیرۆری، هەر لەسەرەتاوە دەبێت ئەوە بڵێین كە خودێتی لە ناو كۆمتێكستی زانستە كۆمەڵایەتییەكاندا وەك بابەتێكی گرنگ وەرگیراوە و تەماشاكراوە، جگە لەوەش من كاتێك باسی چەمكی خودێتی دەكەم، بە شێوەیەكی تایبەتی باسی دەكەم كە كەمێك سەیر دەبێت بەلاتانەوە، من بە شێوەیەكی رۆمانتیك بابەتەكە لێكدەدەمەوە وەك پرەنسیپیش بەتایبەتی دەمەوێت لەسەر باشییەكانی ئەم تێرمە بوەستم .[sujet ] خودێتی بریتییە لەو توانایی و قودرەتەی كە بتوانێت ببێتە ئەكتەری كۆمەڵایەتی، بەڵام دوو گرفتمان دێتەڕێگە، گرفتی یەكەم: چەمكی خراپەیە، دەتوانرێت چی بكرێت دەربارەی توندوتیژی، راسیزسم، نەژادپەرستی و تیرۆریزم؟ ئەگەر گرنگی بدەین بە خودێتی ئەو ئەكتەرەی كە هەڵدەستێت بە كردەی خراپە، دەتوانین سوود لە چەمكی دژەخودێتی وەربگرین، وەك چەمك ئەگەر بمانەوێت ئەم ئەكتەرە كۆمەڵایەتییەی پێ بخوێنینەوە كە زەبر و زەنگ بەرهەم دێنێت، دەتوانین لایەنە تاریكەكانی ئەم بابەتە لەسەر خودێتی بخوێنینەوە كە دەتوانێت تەواوی روانینمان لەسەر خودێتی بگۆڕێت .گرفتی دووەم: بەپێچەوانەوە ئەوەیە كە دەبێت گرنگی بدەین بە خودێتی، كاتێك گرنگی دەدەین بە خودێتی كەواتە ئەمە دەبێتە بەخشینێكی ئەترۆپۆلۆژیك كە هەموو كردەكانی مرۆڤ بەرجەستە دەكات، هەروەها تەواوی تەجروبەكانی ژیانیشیان بۆ ئێمە دەخاتە سەر شانۆ، ئەمە دەبێت بە جەوهەرێك كە دەبێتە ئەو پرەنسیپەی هاوكاریمان دەكات بۆ تێگەیشتن لە شتەكان، بێ ئەوەی گرنگی بدەین بە چیرۆكی هیچ تاكێكی كۆمەڵایەتی، بە هەمان شیوە گرنگی نادەین بە گرووپە كۆمەڵایەتییەكان و كۆمەڵگە و تەنانەت گرنگی نادەین بە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان لەو جیهانەدا كە تێیدا دەژین. من پێشنیاری ئەوەم كردووە كە بۆ زانستە كۆمەڵایەتییەكان گرنگی نەدەن بە چەمكی دژەمێژوو، دژەكۆمەڵگە و دژەڕۆشنبیری، بەڵكو گرنگی بدەین بە كردە خودییەكانی تاك، بۆ بەشە رۆمانتیكییەكەی ئەم باسە باشییەكان لێكدەدەینەوە و واز لە خودێتی تاك دەهێنین، بۆ بەشی نێگەتیڤی هەمان بابەت خراپەكانی تاك دەخوێنینەوە و لێی دەكۆڵینەوە. رەنگە بە هۆی ئەم پێشنیارەی منەوە پەیوەندیی نێوان و زانستە كۆمەڵایەتییەكان و پسیكەنالیزەكان بەرەو باشتر بڕوات، دەبێت ئەوە بزانین كە لە 60 و70كانی سەدەی رابردوودا پەیوەندییەكی پتەویان پێكەوە هەبوو، بەڵام ئەمڕۆ پەیوەندی نێوان ئەم دوو قوتابخانە زانستییە بە تەواوەتی تێكچووە، یان هەر نەماوە، لە پەراوێزی ئەم قسانەدا دەمەوێت بڵێم كە ژاك دێریدا ئامادەباشییەكی بەردەوامی هەبوو لەگەڵ كۆنسێپتی پسیكەنالیز، لەم بارەیەوە كتێبێكی (دیریدا)م لە بیرە كە لە ساڵی 2000 بڵاو بوویەوە بە ناوی [Etats dame de la psychanalyse] كە لێرەدا دەربارەی حاڵی پسیكەنالیزەكان قسەی دەكرد. بە تەنها لە فەڕەنسە نا، بەڵكو هەموو دنیا جۆرێك لە قسەكردن دەربارەی بەرگریكردن هەبوو لەسەر چەمكی خودێتی بە شێوەیەكی تایبەتی لەسەر كردەیی خودێتی و دژە خودێتی، پێموایە كە گرنگی تەواوی ئەم شتانە بریتییە لە جیاكردنەوەی جیاوازییەكانی بونیەوییەت، بە رای من رەنگە چەمكی پۆست بونیەوییەت لە جیاوازییەكانی بونیەوییەت تیۆرییە فەڕەنسییەكان هاتبێتەدەرەوە. ئەوەی كە جێگەی پرسیار و بیركردنەوەیە، بەتایبەتی لە فەڕەنسە كە وڵاتی رۆشنبیرە باڵاكانی بونیەوییەتە، بریتییە لە رەتكردنەوەی چەمكی خودێتی، كە نەك بە تەنها دەیانویست ئەم چەمكە رەتبكەنەوە، بەڵكو دەیانویست لە ناویشی بەرن، لەبەر ئەوەی بە تەنها گرنگی بدەن بە بونیەوییەت و سیستەم و دەسەڵات و ئەجهیزات و شتگەلێكی زۆری دیكەشیان داوا دەكرد.
ژاك دێریدا دەیگوت خەون بە لێبوردنێكەوە دەبینێت بێ ئەوەی خاوەنی دەسەڵات و قودرەت بین، واتە بێ مەرج ببوورین بێ ئەوەی خاوەنی هێزێكی بەر چاو بین، لێبوردنێك مومارەسە بكەین بێ ئەوەی دەسەڵات و هێزمان بە دەستەوە بێت بۆ مومارەسەكردنی بەخشندەگیمان، دێریدا دەڵێت: «لێبوردنێك كە خاوەنی رۆحێكی بەهێز و جوان بێت، یان لێبوردنێك كە لە دەسەڵات هێز و حكومەتەوە دێتە دەرەوە، ئەم جۆرە لە داوای لێبوردن كە ئاستێكی باڵای هەیە، تەنها ئەو كاتە دەتوانێت بكەوێتە سەرپێی خۆی كە لە هەموو لایەن و ئاستەكانەوە بەرز بكرێتەوە، دەبێت لە ناوەندی سیاسی و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانەوە خۆی بەیان بكات، نابێت بەخشندەیی وەك تەجروبە و كردەی تاكەكان بە تەنها كار بكات» .
لێرەوە بابەتێك بەرجەستە دەكەم كە بەلامەوە گرنگی خۆی هەیە لە ناو بابەتاكانی زانستە كۆمەڵایەتییەكاندا كە دەربارەی [subjectivité] خودگەرایی دەدوێت، ئەویش بریتیە لەوەی كە ئایا (خودێتی) دەتوانێت پێش خۆی بوونی هەبووبێت، بە بێ ئەوەی لەم بارەوەیە هیچ شتێكمان كردبێت لە ناو هەلومەرج و تەجاریب و كردەكانی تاك، یان لە ناو خودگەرایی هاوبەشی نێوان تاكەكان؟
لەم چاوپێكەوتنەمان لەگەڵ ژاك دیریدا دەبینین سەفەری خۆی دەست پێدەكات لە مۆندیالیزاسیۆنەوە بۆ ئەوەی بچێتە نێو قووڵایی تاكێكی خاڵسەوە، پێموایە دیریدا هاوبەشیدەكات لەم بابەتەدا لەسەر چەمكی بیركردنەوە، چەمكی بیركردنەوە هەوڵدەدات لە جیهانی بوون و گڵۆباڵەوە دەرچێت و داخلی ناو شتە تاكەكەسییەكان و دنیای نهێنی تاكەكان بێت، هەروەها دەیەوێت زێدەتر لە نێو خودێتیدا قووڵ ببێتەوە، وەك دەیبینین لێرەدا تەنها بڕیارێك لەسەر چەمكی لێبوردن ئەوەیە كە خودێتی لە كۆنتێكستەكەی خۆی بچێتە دەرەوە و ببێتە شتێكی گشتی و جیهانی، بەڵام دەبێت دیسان لەسەر ئەم بۆچوونە بیر بكەینەوە و قسەی دیكەمان هەبێت.

* سۆسیۆلۆگ، سهرۆکی دهزگای زانسته مرۆییهکان، پاریس. سهرۆکی ڕێکخراوی ئهنتهرناسیۆنالی سۆسیۆلۆژی