كێ لەسەرحەقە..گەلی عێراق یان ئەنجومەنی باڵای دادوەری؟

چاكسازی لە دادوەریدا مانای ئەوەیە كە بەشێوەیەك ئاراستە بكرێت كە بتوانێت لێپیچینەوە لە گەندەڵكارو تیرۆریستان بكات و پارەی دزراوی عێراق بگێڕێتەوە، ئەو دادوەرییە تا ئێستا بە شێوەی پێویست كار ناكات. بۆیە چاكسازیی دادوەری بە پێوەرێك دەژمێردرێت، بۆ ئاستی ئاڕاستەكردنی ەەردوو دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردن بەرەو چاكسازیكردن لە سەرجەم بارودۆخەكە و دادگاییكردنی گەندەڵكاران و تایفەگەران و ئەو كەسانەی كە دووبەرەكی و كینایەتیی ئایینی و ئایینزایی و نەتەوەیی لە ریزەكانی گەلدا بڵاودەكاتەوە.


بە درێژایی ئەوەندە دەیەی رابردوودا ەیچ ئاشنایەتییەكم لەگەڵ مەدحەت مەحموددا نەبووە، تەنانەت دوژمنایەتیشم لەگەڵیدا نەبووە، ەەرچەندە تەمەنمان لەیەكەوە نزیكە و لەیەك نەوەین، بەڵام كاتێ پرسیار لەو كەسانە دەكەم كە شارەزاییان لە دادوەریی عێراقی ەەیە یەكسەر بێ دوودڵی ئاماژە بۆ دوو لایەنی كەسایەتیی ئەو پیاوە مافناسە دەكەن:
لایەنی یەكەم: ئەو پیاوە زانیارییەكی فرەو زۆری لە دادوەریی عێراقی و یاساكانی عێراقی ەەیە، ەاوكات شارەزاییەكی چاك و زۆری لە دادگاكانی عێراقدا ەەیە، ئەم لایەنەی ئاشكرایە و دۆست و دوژمن باسی دەكەن.
لایەنی دووەم: ئەو پیاوە غیرەت و ئازایەتیی مافناسیی نییە، كە پێویستە بە ەیچ شێوەیەك سڵ لە حەق نەكاتەوە، ئەو پیاوە بۆتە پێڵاوی پێی ستەمكاران، تا ئێستا ەەر حوكمڕانێك ەاتبێت كردوویەتییە پێی تاكو دەسەڵاتی دادوەریی و دەستوورو یاساكان و گەل بخاتە ژێرپێیەوە. ەەروەەا كەسێكی ەەلپەرستە و كەس لە نێو دەسەڵاتی دادوەریی عێراقی شان لە شانی نادات، ئەمەش خوویەكی ئەو پیاوەیە كە ماوەی 40 ساڵە گرتوویەتی و بەری نادات،واتا بەر لەوەی سەدام حوسێن ببێتە سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتیی شۆڕش و سەرۆك كۆمارو فەرماندەی گشتیی ەێزی چەكدار، ئەو كەسە داردەستێكی یاساییە بەدەستی حوكمڕانە ستەمكارەكانەوە، بگرە ەەر لە سەدام حوسێنەو تا دەگاتە پۆڵ برێمەر و عەللاوی و جەعفەری و دواتریش مالیكی بە شێوەیەكی تایبەتی، بەڵام لە ەەمان كاتدا لە پۆستەكەی خۆشیدا ستەم لەو كەسانە دەكات كە كاری لەگەڵدا دەكەن، وەك كەڵەگایەك بەسەر فەرمانبەر و دادوەران رەفتاری كردووە،بۆیە مافی ەیچ كەسێك نییە بەرەەڵستی بكات، ئەگەر نا رووبەڕووی لێپرسینەوە دەبێت، لەكاتێكدا لە نێوخۆیاندا بە دادوەری ترسنۆك و بێ دەسەڵاتی دادوەران بەرامبەر حاكمان ناوی دەبەن، بۆیە ئەگەر ئەو لە سەدام حوسێن دەترساو ناسنامە كوردییە فەیلییەكە و ناوەكەی خۆی گۆڕی دەبینین عاشقی مالیكی و حوكمەكەی بوو، ئەمەش ئەنجامێكی لۆژیك بوو كە بەم شێوەیە لێی بترسێت، ئەوەی مێژووی مەدحەت مەحمود دەخوێنێتەوە زۆر بێز دەكاتەوە و حەزناكات بیزانێت لەبەر ئەو ەەموو شتانەی لەسەری بڵاوكراوەتەوە، دیارە بەخۆڕایی نەبووە كە لەم دواییەدا سێ پرسی گرنگ ەاتبێتە پێشەوە:
* سووربوونی خەڵك لەسەر خۆپیشاندان دژی ئەنجومەنی باڵای دادوەری و سەرتاسەری دەسەڵاتی دادوەری و داواكردنی چاكسازیی ریشەیی لە دادگاكاندا، چونكە لە تەوقی سەریەوە ەەتا بن پێی گەندەڵە، خەڵكەكە ەەر بەوە نەوەستا كە خۆپیشاندان رێك بخات لە رۆژانی ەەینی دژی دادوەری، بەڵكو ئەم خەڵكە خۆپیشاندانەكەیان ەێنایە بەردەم ئەنجومەنی باڵا، چونكە خودی مەحمود شێوەی ئەو یاسایانە دادەڕێژێت كە دیكتاتۆرەكان داوای دەكەن و سەرتاپایان رق و قینەو رووشاندنی كەڕامەتی مرۆڤیان پێوە دیارە.
* سووربوونی مەرجەعییەتی ئایینی شیعە لە زاری نوێنەرەكەیەوە بە پێویست زانینی ئەنجامدانی چاكسازی لە داگاكانی عێراقدا، دیارە خودی مەرجەعییەت زانیاریی تەواوی ەەیە لەسەر كردەوەكانی لە ماوەی چوار دەیەی رابردوودا كە بەمەش پشتیوانی خۆی بۆ ئەو داوا رەوایەی جەماوەر دووپات دەكاتەوە كە دادوەریی لەو كەسە و ئەوانەی وەك ئەو پاك بكرێتەوە.
* بەەۆی سووربوونی ئەندامانی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی بە رەتكردنەوەی خانەنشین بوونی، چونكە ەەر ئەو بوو ئەوانی ەێنا و ەەڵیبژاردن تا ببنە یارمەتیدەری ئەو لە رووی دەركردنی ەەر بڕیارێك یان ەەر یاسایەك كە دایدەڕێژێت، بۆیە ەەندێكیان شایەنی ئەو پێگەیەی خۆیانن كەچی ەەندێكی دیكەیان لەگەڵ مەحمود گونجاون و ەیچ جیاوازییەكیان لەگەڵ ئەودا نییە.
ئایا بەردەوامبوونی مانەوەی ئەو كەسە لە لوتكەی دەسەڵاتی دادوەری یارمەتیدەرە بۆ چاكسازیی دەسەڵاتی دادوەری؟ پێموانییە ئەمە راست بێت، بەڵكو مانەوەی مانای شۆڕشێكە دژی راپەڕینی گەل كە داوای گۆڕانكاریی دەكات، زۆر كەس دەیانگوت دەركردنی مالیكی لە حوكم ەیچ ناگۆڕێت، بەڵام راستییەكەی شتێكی دیكەیە، گۆڕینی مالیكی دەروازەی تازەی بە ڕووی گۆڕانكاریدا كردەوە كە تا ئێستاش گەل بۆ فراوانكردنی و وەدەستەێنانی خەباتی بۆ دەكات، ەاوكات تێدەكۆشێت لەپێناو رێگەنەدان بە رزگاربوونی نەیارانی بەرژەوەندییەكانی گەل و گەندەڵكاران لە دادگایی كردن.
لەلایەكی دیكەوە زۆر شت بۆ گەلی عێراق روون دەبێتەوە كە سروشتی دادوەریی ناسەربەخۆ و بێلایەن بەرجەستە دەكات، ەەروەەا ئەو كارەساتانەی رووبەڕووی بوونەتەوە بەەۆی ئەوەی كە تیرۆریست و گەندەڵكارانی سزا نەداوە، ەەروەەا تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت بەشێكە لە پاكێجی پشكایەتیی تایفەگەریی لە عێراق، ەاوكات ئەو كەسە ئەو پۆستەی لەسەر بنەمای دەستپاكی و دڵسۆزیی بۆمافەكانی مرۆڤ و شەرعییەت ودەستوور و بەرژەوەندی و ویستی خەڵك لە عێراق وەرنەگرتووە.
كەواتە كێ لەسەر حەقە لەم ەەڵوێستەی دادوەری داوەران مەدحەت مەحمود: گەل یان ئەنجومەنی دادوەری كە بێ لایەنیی مەحمودی رەتكردۆتەوە؟ كێ پێویستە لەم شەڕە دژوارەدا سەربكەوێت: گەل یان مەدحەت مەحمود كە گەل بە گەندەڵكار تۆمەتباری دەكات یان بەوەی كە رێزی دەستوور و یاسا و ویست و بەرژەوەندیی گەل ناگرێت؟
سەبارەت بەم پرسە د.حەیدەر عەبادی سەرۆكی حكومەتی عێراق لە وتەیەكدا ئاماژەی بەوە كرد كە ەەندێك ەەن دەیانەوێت ەەر سێ سەرۆكایەتییەكە بڕوخێنن تاكو ئاژاوە لە وڵاتدا بەرپابێت، ئێمەش دەڵێین بەڵێ ئەوانە ەەن كە ئەمەیان مەبەستە، بەڵام نەك گەل ئەوەی دەوێت و نە خۆپیشاندەرانیش كە داوای چاكسازی دەكەن و نە مەرجەعییەتی ئایینی شیعە كە لەپاڵ حۆپیشاندەران وەستاو داوای چاكسازیی لە ەەر سێ دەسەڵاتەكان كرد، چونكە گەندەڵی و ەەژاریی ەزر لەنێو ئەو دەسەڵاتانەدا خۆیان مەڵاس داوە، بەڵام چاكسازی و گۆڕانكاری كە گەل داوای دەكات و مەرجەعییەت بە گەرمییەوە پشتگیریی دەكات و داوای دامەزراندنی كۆمەڵگەیەكی مەدەنی دەكات مانای ەەڵوەشاندنەوەی ئەو سێ دەسەڵاتە نییە، یان ەێنانە كایەی بۆشاییەكی سیاسی و یاسادانان و دادوەری لە وڵاتدا، بەڵكو دەیەوێت ئەم دەسەڵاتانە بگۆڕێت و خەڵكی دەستپاك و نادەمارگیرو ناتایفەگەریان لێ دابنرێن، ەاوكات دانانی ەاونیشتمانیانی كارامە لە شوێنی گەندەڵكارو باڵادەستان، ئەوانەی كە گەلیان زەلیل كردووەو دووچاری برسێتی و بێبەش بوونیان كردوون، ەەروەەا بەشێكی ئەم وڵاتەیان رادەستی دڕندەترین دوژمن كردووە، لە ناڕەسەنە داعش و بەعسی و نەقشبەندییەكان و ەاوپەیمانەكانیان كە بڕوایان بە تەكفیركردن و سەبیكردن و دەستدرێژی كردنە سەر ئافرەتان و تاڵان و وێرانكردنی كەلەپووری شارستانی ەەیە.
لەسەر حكومەت و ئەنجومەنی نوێنەران و كۆمسیۆنی دەستپاكی و راگەیاندنی ئازادی عێراق و سەندیكای پارێزەران پێویستە یەكەم جار دۆسێی ئەندامانی ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دادگای فیدڕاڵ ەەڵبدەنەوە، دواتر بەرەبەرە دادوەرانی دیكە بۆ ئەوەی بەو تۆمەتانە ئاشنابین كە لەلایەن گەل و مەرجەعییەو زۆر لە راگەیاندارە دەسپاكەكانەوە ئاراستەیان كراوە، ئەوانەی كە بەدواداچوون بۆ ەەڵسوكەوتی ئەو دادوەرو داواكارە گشتییانە دەكەن كە دژی بەرژەوەندییەكانی گەل و مافەكانیان رەفتاردەكەن، لەەەمان كاتدا بۆ ئەوەی بەو فاكتەرانە ئاشنابین كە بوونەتە ەۆی پشتگوێخستنی دانیشتنەكانی دادگاو لێپرسینەوە لە تۆمەتباران لە میانی نۆ ساڵەی حوكمڕانیی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوو و ئەوانەی بەشداریی حوكمڕانیی ئەویان دەكرد، یان وەرگرتنی ەەڵوێست لەەەمبەر ئەو پەرلەمانتارو دادوەرانەی كە بەدرێژایی ساڵانی رابردوودا دەستیان لە گەندەڵیدا ەەبووە.
ئەو پڕۆسەیەی كە پێویستە بكرێ ئەوەیە كە گەل رازی بكات و بە كردەوە ئاماژە بە چاكسازییەكانی سەرۆك وەزیران بكات، بەوەی كە بەەیچ شێوەیەك دوودڵ نییە بە ئەنجامدانی ئەو چاكسازییە، چونكە ەەموو ئەو دۆسێیانەی سەردەمی پێشوو تا ئێستا ەەڵنەدراونەتەوە، لەوانەش داگیركردنی موسڵ و پارێزگاكانی دیكە یان وەرگرتنی ەەڵوێست لەەەمبەر ئەو كۆمەڵكوژیانەی چەندین ناوچەی گرتەوە لەدژی لایەنگرانی ئایینی ئێزیدی یان مەسیحی یان شەبەك و توركمانی شیعە، یاخود ئەوەی كە دژی موسڵمانانی سوننەی شاری موسڵ و پارێزگاكانی دیكە و بەتایبەتیش دژی عەشیرەتەكانی ناوچەكانی رۆژئاوا ئەنجامدەدرێت.
ئەركی د.عەبادی سەرۆك وەزیرانیشە لەپاڵ چاكسازییەكاندا لەوەدا پوخت دەكرێتەوە كە كار بكات بۆ گێڕانەوەی پەیوەندییە ئاساییەكان و خەباتە ەاوبەشەكانی نێوان گەلان و شوێنكەوتووانی ئایین ئایینزاكان لە عێراق دژی ەێزەكانی تەكفیری داعشی و بەعسییە چەكدارەكانی ەاوپەیمانانی داعش و تیرۆر و گەندەڵی لەسەرتاسەری عێراقدا، ەەروەەا وا پێویست دەكات دادگایەكی دادپەروەر بێتە ئاراوە كە بتوانێت بە بێلایەنی و سەربەخۆیی یارمەتی چارەسەركردنی ئەو كێشانە بدات كە لەنێوان حكومەتی ەەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ یان لەنێوان خودی پارێزگاو ئەنجومەنەكانی پارێزگاو نێوان پەرلەمانی عێراق سەرەەڵدەدەن.
چاكسازی لە دادوەریدا مانای ئەوەیە كە بەشێوەیەك ئاراستە بكرێت كە بتوانێت لێپیچینەوە لە گەندەڵكارو تیرۆریستان بكات و پارەی دزراوی عێراق بگێڕێتەوە، ئەو دادوەرییە تا ئێستا بە شێوەی پێویست كار ناكات. بۆیە چاكسازیی دادوەری بە پێوەرێك دەژمێردرێت، بۆ ئاستی ئاڕاستەكردنی ەەردوو دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردن بەرەو چاكسازیكردن لە سەرجەم بارودۆخەكە و دادگاییكردنی گەندەڵكاران و تایفەگەران و ئەو كەسانەی كە دووبەرەكی و كینایەتیی ئایینی و ئایینزایی و نەتەوەیی لە ریزەكانی گەلدا بڵاودەكاتەوە. ەەروەەا ئەوانەی كە ئازادیی مرۆڤ و مافە بنەڕەتییەكانی پێشێل دەكەن لەوانەش بەتاڵانبردنی گەنجینەی دەوڵەت و ەەژاركردنی گەل، ئایا سەرۆك وەزیران ەەنگاوی كردارەكی و جیددی و خێرا و دروست بەم ئاراستەیە دەەاوێژێ؟ بۆیە ەەموو گەڵ چاوەڕوانی وەڵامی ئەم پرسیارەیە، دیارە وەڵامی راست و پێویست ئەو متمانەیە دەگێڕێتەوە كە لە ئێستادا بەەیچ شێوەیەك بەدی ناكرێ.