چەندین بۆچوون لە سەر میدیای نوێ و گەشەكردنی ئامرازەكان لە رووی مێژووی تەكنەلۆژیا جیاوازەكانەوە هەیە

باسی میدیای نوێ و سۆشیاڵ میدیا، ئێستە لەو باسە سەرەكییانەیە كە سەراپای كۆنفڕانسە زانستی و دیبەیت و سیمینارەكانی تایبەت بە میدیای داگیركردووە، هەر جارەو هەر كەسەو هەر ناوەندێك لە روانگەی خۆی و ئەو بوارەی كە سۆشیاڵ میدیا بەركەوتەی لەگەڵ كردووە باسی دەكات، تا دەگاتە ئەوەی هەندێك لە پسپۆڕان بە ئینقلاب بەسەر ژیانی واقیعی كۆمەڵایەتی و مرۆڤایەتی دایدەنێن، پێیانوایە ئەو كۆمەڵگە خەیاڵییەی سۆشیاڵ میدیاو میدیای نوێ دروستی دەكات، لە بەها و پێگەی كۆمەڵگە واقیعییەكە كەم دەكاتەوە. چەندین بۆچوون لە سەر میدیای نوێ و گەشەكردنی ئامرازەكانی لە رووی مێژووی و تەكنەلۆژیا جیاوازەكانەوە هەیە، هەر یەكە لە زانایان بە شێوازێكی جیاواز پێناسەی میدیای نوێ دەكەن، بۆ نموونە: (جۆن بافلیك) لە رێگەی چوونە ناوەوە و گرنگیپێدانی گەشەی ژمارەكان و ئینتەرنێت كە ئەمە لە پەنجا ساڵی رابردوودا بووە، پێناسەی میدیای نوێ دەكات، لە لایەكی دیكەوە (گیلتمان و بنگری) سەردەمی میدیای نوێ دەگەڕێنێتەوە بۆ سەرهەڵدانی تەلەگراف لە ساڵی 1740 كە سەرهەڵدانی ئەم جۆرە لە راگەیاندن جۆرێك لە بازدان و گۆڕانكاریی نێوان تەكنەلۆژیای پەیوەندی و شەبەكاتی نوێ و كۆن بەرجەستە دەكات. هەبوونی ئەم ناوانە هۆكارێك بوو بۆ دروستبوونی میدیای نوێ، دەكرێت بڵێین: تەكنەلۆژیای ژمێرەیی لە رێگەی كۆمپیۆتەرەوە بە بینەرەوە دەبەسترێتەوە، لە ئەنجامیشدا راگەیاندنی تەفاعولی دروست دەبێت.
سعود ساڵح محەمەد دەڵێت: «كارێكە كە تیایدا پەخشی جیهانێكی نوێی بە هەموو لایەنە ئەقڵی و سیاسی و ئابووری بەبێ پێویست بوون سەلماندووە، وەك كاتێك راگەیاندن دەبێتە كایەیەكی زیندوو بۆ تاكەكانی ناو كۆمەڵگە، كە ئەمە تازە نییە و لەسەرەتای بوونی راگەیاندنەوە ئەو بۆچوونە هەر هەبووە، بەڵام تەكنیك و شەبەكات و تۆڕ و بەستەرەكان ئەمانە گەشەكردنێكی ماددییە و لەگەڵ گەشەكردنی كایەی مرۆڤایەتی و تەكنەلۆژیادا سەریان هەڵداوە، كە ئەمانە وەك جوانكارییەكن بۆ ئەمڕۆ و دەبنە پێویستییەك بۆ داهاتوو.» هەروەها پێناسەی فەرهەنگی تەكنەلۆژیا رەقەمی بۆ كراوە و لەو بارەیەوە دەڵێت: «میدیای نوێ لە نێوان تێكهەڵكێشكردنی سێ پێكهاتەی سەرەكیدا پەیوەندییەكی سەركەوتووە، ئەوانیش كۆمپیۆتەر، شەبەكات، چەند ئامرازێك.
لیستر پێیوایە: كۆمەڵێك تەكنەلۆژیای پەیوەندیكردنە كە لە ئەنجامی یەكگرتنی كۆمپیۆتەر و ئامرازەكانی راگەیاندنی كۆن، چاپكردن و ڤیدیۆ و فۆتۆگرافی و دەنگ دروست دەبێت. ئەمانەو بەردەوامیش لەگەڵ گەشەی تەكنەلۆژیا و پەیدابوونی ئەپلیكەیشنی نوێ و سەرهەڵدانی جۆری نوێی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و زیاتر چونەناو بوارە جیاوازەكان و ئەركی نوێ و بەكارهێنانی نوێ پێناسی نوێتر و شیكردنەوەی نوێتری بۆ دەكرێت، هەرچەندە هێشتا لەلایەن پسپۆڕان و توێژەرانەوە مشتومڕ بەردەوامە، كە ئایا ئەمە بە میدیا ناو ببرێت یان نا، لەگەڵ ئەوەشدا راگەلێكی زۆر هەن كە پێیانوایە گۆڕانكاری لە میدیای كۆندا كراوە، هەروەكو (ریچارد دیڤیس و دیانا ئاون) دەڵێن: «میدیای نوێ بە تەواوی گۆڕانكاری بەسەر راگەیاندنی كۆندا هاتووە، وەك بەرنامە، گفتوگۆ، ئامێرەكان و بەرنامە جۆراوجۆرە راستەوخۆكان، كە ئەمانە شاشەی تەلەفزیۆنیان گۆڕی و میدیای نوێ شۆڕشێكی بەسەر شێوازە تەقلیدی و كۆنەكەی راگەیاندندا كرد».
لەگەڵ ئەم پێناسانەشدا ناوی جیاواز لە سەرچاوەو توێژینەوە و رای پسپۆڕانەوە لە سۆشیاڵ میدیا، یان میدیای نوێدا هاتوە، لەوانە: میدیای ژمارەیی (الرقمی) وەك وەسفێك بۆ كۆمەڵێك جێبەجێكاری كە لە رێگای تەكنەلۆژیای رەقەمییەوە ئەنجام دەدرێت، وەك تەلەفزیۆنی رەقەمی و رادیۆی رەقەمی، یان هەر نیشانەیەكی نێوان سیستمێك، یان ئامرازێكی راگەیاندن كە لەگەڵ كۆمپیۆتەردا یەكبگرن.
هەندیك ئەم بابەتە بە میدیای كارلێك (التفاعل)ی ناوی دەبەن، كە مەبەست لێی ئەو كارلێكەی نێوان رادیۆ و تەلەفزیۆن و تۆڕەكانی پەیوەندی و ئەو كارلێكەی نێوان میدیای كۆن و نوێیە كە هەیە .
میدیای تۆڕەكان (الشبكی): مەبەست لە و هێڵانەیە كە بۆ پەیوەندیكردن بەكاردێت، ئەمەش لە رێگەی ئینتەرنێتەوە. هەندێك سەرچاوە بە ئامرازەكانی سیبرۆنی ناوی دەبەن، بۆ نمونە: بۆ پێناسەكردنی دنیای سیبرۆنی كە تیایدا لە ساڵی 1984 نووسەر ویلیام جبسون چیرۆكی خەیاڵی - زانستی نوسیووە، كە بە هۆی بوونیان بە سەرچاوەیەكی فراوانی زانیاری لە هەندێك سەرچاوە بە میدیای زانیارییەكان ناوی دەبەن، كە مەبەست لەو یەكگرتنەی نێوان كۆمپیۆتەر و پەیوەندییە لە رێگای سیستمێكی میدیاییەوە.
لەبەر ئەوەی هاتنی ئەم جۆرە لە میدیا بەهۆی یەكگرتنی كۆمەڵیك ئامرازەوەیە، بە میدیای چەند ئامرازێكیش ناوی دێت، وەك ئەو تێكهەڵكێشییەی كە لە ناو دەنگ و دەق و وێنەدا روو دەدات. لەبارەی جۆرەكانی میدیای نوێشەوە، لەبەر ئەوەی میدیای نوێ تەنیا جۆرێك ناگریتەوە، بەڵكو لە سەرەتای سەرهەڵدانیەوە تاكو ئێستا و بەردەوامیش جۆری نوێ سەرهەڵدەدات، تاكو ئێستا ئەو جۆرانەی كە بوونیان هەیەو كار دەكەن، پسپۆڕان و سەرچاوەكان لەم جۆرانەدا پۆلینیان كردووە، بەڵام لەبەر ئەوەی وەك وتمان میدیای نوێ بە هۆی تەنیا ئامێرێكەوە سەری هەڵنەداوە و بە ئامێرەكانی دیكەی وەك كۆمپیۆتەرو ئینتەرێت و مۆبایل و ئامرازەكانی گەیاندنەوە پەیوەستە، بۆیە جۆرەكان بەپێی پەیوەست بوون بەو ئامێرانەوە جیاكراونەتەوە لەوانە:
1. میدیای نوێ كە پەیوەستە بە ئینتەرنێتەوە: ئەم جۆرە تازەترین جۆرە و تایبەتمەندییەكانی پێشتر نەبوون، بەڵكو بەپەلە گەشە دەكات و چالاكییەكانی بەردەوامە.
2. میدیای نوێ كە پەیوەستە بەو ئامێرانەی كە گواستنەوەیان ئاسانە: لەبەر ئەوەی ئامێرەكان بەكار دەهێنرێن بۆ نووسین و خوێندنەوەش، بەپەلە گەشە دەكەن و بڵاودەبنەوە، هەروەها لە ئەنجامی زۆر بەكارهێنان و داواكاریی زیاتر لەسەریان، بەردەوام ئامێری تازە بەرهەم دەهێنرێت.
3. ئەو جۆرە لە میدیای نوێ كە پەیوەستە بە میدیای كۆنەوە: مەبەستمان لە میدیای كۆن رادیۆ و تەلەفزیۆنە كە بۆ گەیاندنی پەیامەكان كارلێك كردن و ژمارەیی و وەڵامدانەوی داواكارییەكان میدیای نوێ زیادەیەك دەخاتە سەر توانای میدیای كۆن.
4. میدیای نوێ كە پەیوەستە بە كۆمپیۆتەرەوە: ئەم جۆرە لە میدیا بە هۆكاری تۆڕەكان، یان بە هۆكاری پاراستن و دووبارە تەماشاكردن و بەكارهێنانی شریتی سیدی و دیڤیدی و هەروەها بەكارهێنانی یارییەكان و ڤیدیۆ و كتێبە ئەلیكترۆنییەكان هەر لە رێگای كۆمپیۆتەرەوە دەبێت.