شیكردنەوە و هەڵسەنگاندن و تێگەیشتن بۆ سیستەمی ئەمنی لە هەر كیانێك، یان كۆمەڵگەیەك، سەرەتا پێویست بەوە دەكات كە ئاماژە بكرێت بە تەمومژی ئەم چەمكە و تایبەتمەندیی رێژەیی، ئەمن بە مانای هاودژی ترس و رزگاربوونە لە ترس، لەو بارەوە بۆچوونی جیاجیا هەیە، سەرەتا بۆچوونە كلاسیكی و سەربازییەكان، هەروەها بۆچوونەكانی گەشەپێدانی فراوان، لەدوای ئەوش بۆچوونی رێكخستنەوەی پێداویستییە ئەمنییەكانە، لە بۆچوونی هاوچەرخدا كە بۆچوونی قوتابخانەكانی (پاریس، كۆبنهاگن، ویلز)ـە بۆ دیراساتی ئەمنی، یان بە ئەمنكردن وەك تیۆر و پراكتیك، بەم بۆچوونە ئەمن تەنیا ئەركی دەوڵەت نییە، بەڵكو كاراكتەری دیكە هەن، وەك سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتی، كە كاریگەرییان لەسەر ئەم مەسەلەیە هەیە، بۆیە چەمكی ئەمنیی كۆمەڵایەتی ئێستا لە دیراساتی ئەمنی جێی خۆی هەیە، بەڵگەش ئەوەیە جیهان بەرەو بەتایبەتكردنی كەرتی ئەمنی دەڕوات (خصخة الامن) و خۆی لە چوارچێوەی كۆمپانیا ئەمنییەكاندا دەبینێتەوە، هەروەها شیكردنەوەی نەخشە و ژینگەی ئەمن لە كیان و كۆمەڵگە، ئاماژە بەوە دەكات، كە زۆر دامەزراوە هەن، وەك دامەزراوەی دروستكردنی بڕیار (پەرلەمان، حكومەت، سەرۆكایەتیی دەوڵەت، دامەزراوەی ئابووریی پەیوەست بە سیستەمی ئابووری و پەیوەندییە ئابوورییەكان، دامەزراوەی كۆمەڵایەتیی پەیوەست بە سیستەمی كۆمەڵایەتی و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و كۆمەڵگە، دامەزراوەی دیپلۆماسیی پەیوەست بە پەیوەندییە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكان) گرنگترین دامەزراوەش خۆی لە دامەزراوەی ئەمن و بەرگریدا دەبینێتەوە، وەك دامەزراوەیەكی پەیوەست بە پاراستنی هاووڵاتی و كیان لە مەترسی و هەڕەشەكانی ناوخۆ و دەرەوە.
شیكردنەوەی سیستەمی ئەمنی پێویستە بە خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی ژینگەی ناوخۆیی ئەمنە، كە بریتییە لە مەسەلەكانی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و سەروەریی یاسا، مەسەلەكانی سیستەمی حزبی سیاسی، بەشداریی سیاسی، ئۆپۆزسیۆنی سیاسی، ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتی سیاسی، ژینگەی دەرەوە كە پەیوەستە بە پەیوەندییە دووقۆڵییەكانی وەك: ئیقلیمی، نێودەوڵەتی كە لە جیهانی ئەمڕۆدا مەسەلەی ئەندازەی ئەمنی بایەخێكی باشی پێدەدرێت، لە بەئەندازەكردنی داڕشتنی سیاسەتی ئەمن، هەروەها كردەوە ئەمنییەكان بە بەشێكی گرنگیی سیستەمی ئەمنی هەژمار دەكرێن، ئەمڕۆ مەشقی ئەمنی و ئامادەكردنی كادیری ئەمنی رۆڵێكی گرنگ دەبینن لە سیستەمی ئەمنیدا، بە مانای بوونی ئەكادیمییەكانی ئەمنی و بەرگری و سەنتەرەكانی توێژینەوە و دیراساتی ئەمنی، ئەویش بە ئامادەكردنی كادیری پسپۆڕی ئەمنی.
قەیـــرانەكانی ئەمنـــی: سیاســـــــــــــــی، ئابــــــووری، كۆمەڵایەتی، چۆنێتی بەڕێوەبردنی بابەتێكی گرنگی سیستەمی ئەمنییە.
لە سێ دەیەی رابردوودا چەمكی جیهانگەرایی ئەمنی (العولمة الامنیة) هاتۆتە كایەوە، بە تێپەڕاندنی سنوورەكان لە بواری چالاكیی ئەمنی بەتایبەتی لە رووبەڕووبوونەوەی كێشەكانی: تیرۆر، ماددە هۆشبەرەكان، كۆچكردن و پەناهەندەیی، نەخۆشییە مەترسیدارەكان، تاوانی رێكخراو، سیخوڕی. ئاوڕدانەوەیەك بۆ سیستەمی ئەمنی لە هەرێمی كوردستان ئاماژە بەوە دەكات كە تا راددەیەك بەرەو رێكخستنی یاسایی چووە، كە خۆی لە یاسای ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان ژمارە چواری ساڵی 2011 و یاسای دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان ژمارە پێنجی ساڵی 2011 دەبینێتەوە، لە راستیدا ئەم دوو جۆرە یاسایانە بە هەنگاوێكی باش و پێشكەوتوو هەژمار دەكرێن، هاوكات بوونەتە پێوەری سەركەوتن و پێشكەوتنی سیستەمی ئەمنی لە هەرێم، ئەركی دامەزراوەكانی ئەمنی بریتین لە: دابینكردن و مسۆگەركردنی ئاسایش و ئارامی لە هەرێمدا، پاراستنی بنەماو پرەنسیپەكانی دەستووری و یاسایی، كۆكردنەوەی زانیاری و هەڵسەنگاندنی هەر هەڕەشەیەك، پاراستنی ئاسایشی هەرێم لە تاوانەكانی: مەترسیدار، بەرنامە بۆ داڕێژدراو، ماددەی هۆشبەر، تەزویر، گەندەڵی، كارگێڕی و دارایی و شۆردنەوەی سامان، سیستەمی زانیاری، تیرۆر، كاری سیخوڕی، پەیوەندیكردن، فڕۆكەخانە و دەروازە سنوورییەكان، كاروباری پەنابەران و ئاوارە و بیانییانی نیشتەجێ، ئاسایشی خۆراك و تەندروستی، ئاسایشی وزە، ئاسایشی رێكخراوەكانی نێودەوڵەتی و نێردەی دیپلۆماسی و كونسوڵخانەكان، ئاسایشی بارەگا و پێكهاتەكانی پێشمەرگە، پاراستنی ئازادیی گشتی و تایبەت بە گوێرەی بنەماكانی دیموكراسی و مافی مرۆڤ، ئاسایشی دەزگاكانی دەستووری و یاسایی (پەرلەمان، حكومەت، دادوەری، كەسایەتی و دەزگاكان، ئاسایشی كاری سیاسی و مەدەنی و پیشەیی، پارێزگاریكردن لە كەلەپوور و كولتووری گەلی كوردستان بە تێكڕای پێكهاتەكانی نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبی، كۆكردنەوەی زانیاری و دەستنیشانكردنی جموجۆڵەكان لەبارەی هەڕەشەی ناوخۆ بۆسەر ئاسایشی نیشتمانی لە هەرێمدا و هەڵسەنگاندن و رووبەڕووبوونەوەی، هاوكات بەدیهێنانی ئاسایش و ئارامیی كۆمەڵایەتی، مسۆگەركردنی ئاسایش و سەلامەتی و نهێنیی گەیاندن و سەلامەتیی هاتن و چوون، پارێزگاریكردن لە شوێنانی خوداپەرستی و جێگەی ئایینی، مسۆگەركردنی ئاسایش و سەڵامەتیی ناوەندەكانی گەشتیاری و جێگەی شوێنەوار و مێژووی شوێنەوارەكان.
هەیكەلی رێكخستنی سیستەمی ئەمنی لە هەرێم بریتییە لە بوونی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم بە سەرۆكایەتیی راوێژكار و دامەزراوەكانی (دەزگای ئاسایشی هەرێم، بەڕێوەبەرایەتیی هەواڵگریی سەربازی، ئاژانسی پاراستن و زانیاری)، ئەم ئەنجومەنە پلان بۆ سیاسەتێكی ئاسایش دادەنێت و رێكیدەخات و هەماهەنگی لەنێوان تێكڕای دەزگاكانی پەیوەندیداردا بەدیدەهێنێت، ئەم ئەنجومەنە سەر بە سەرۆكایەتیی هەرێمە و دەزگای ئاسایشی گشتی سەر بە ئەنجومەنی وەزیرانە.
لە راستیدا نهێنیی سەركەوتنی سیستەمی ئەمنی لە هەرێمی كوردستاندا بۆ بەرفراوانی و قووڵایی یاساكانی و رۆڵی راوێژكاری ئەنجومەن بە پلەی سەرەكی و پێكهاتەی ئەم ئەنجومەنە دەگەڕێتەوە، لە هەمان كاتدا بۆ زیاتر پێشڤەچوونی سیاسەتی ئەمنی پێشبینیی ئەوە دەكەین كە ئەكادیمیای ئەمنی و بەرگری پێكبهێنرێت، بۆ ئامادەكردنی كادیری پسپۆڕی ئەمنییش پەیمانگای دیپلۆماسی، سەنتەری دیراساتی ئەمنی بێنەكایەوە، هەروەها سەرلەنوێ پێداچوونەوە بە هەیكەلیەتی دامەزراوە ئەمنییەكان بكرێت لەسەر بنەمای سوودوەرگرتن لە پسپۆڕ و شارەزایانی ئەكادیمی و بایەخدان بە بابەتی كۆمپانیاكانی ئەمنی و عەسكەریی تایبەت و دانانی سیستەمێكی تایبەتی خزمەتی ئەمنی، سوودوەرگرتن لە دامەزراوەكانی ئەكادیمیی وەك زانكۆ و پەیمانگاكان و ئەزموونی ئەمنیی وڵاتان، بوارەكانی راگەیاندن و كۆمەڵگەی مەدەنی.
لە كۆتاییدا گرنگە ئاماژە بەوە بكەین كە لە مەودای ستراتیژیی دووردا بۆ سیاسەتی ئەمنی بە شێوازێكی پێشكەوتوو لە دەستووری داهاتووی كوردستان پێویستە بیر لە پێكهاتەی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی بكرێتەوە، كە پێكهاتەكەی بریتی بێت لە گرووپەكان: وەزارەتی پەیوەندیدار، پەرلەمان، پسپۆڕانی ئاسایش و بەرگری، سەنتەری شیكردنەوەكانی ئەمنی.