كۆتایی عێراق یان كۆتایی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا

كۆتایی عێراق  یان كۆتایی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا

 

باڵیۆز پیتەر گالبریس لە ساڵی 2006 بۆ نووسینی كتێبی «كۆتایی عێراق» ئیلهامی لە كوشتنی ڕۆژنامەنووس ئەتوار بەهجەت پەیامنێری كەناڵی ئەلعەرەبیە وەرگرتبوو، لەو بارەوە نووسیبووی: «ئەتوار بەهجەت لە دایك و باوكێكی سوننە و شیعە هاتووەتە دنیاوە، خوا لە جەستەی ئەتواردا شیعە و سوننەی تێكەڵاو كردووە، بەڵام لە شەڕی ناوخۆی شیعە و سوننەدا دەكوژرێت و شیعە و سوننە ئامادە نین لە وڵاتێكدا پێكەوە بژین، ئەمەش كۆتایی بە عێراق هێناوە.»

دوای تێپەڕبوونی نزیكەی 16ساڵ بە سەر كوشتنی ئەتوار بەهجەتدا، ئێستا ئیسلامی سیاسیی شیعە لەگەڵ ئیسلامی سیاسیی شیعە (مەبەست سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعەیە) ئامادە نین پێكەوە دیالۆگ بكەن و هەر خۆیان وەك ئیسلامی سیاسیی شیعە حكومەت پێكبهێنن، ئەم دوو لایەنە ئیسلامییە شیعەیە، هەردوو لایان خاوەنی هێزێكی گەورەی میلیشیاكانی حەشدن و هەردوو لاشیان لە كاتی پێویست بە مانۆڕی هێزەكانی حەشد لە شەقامەكانی بەغدای پایتەخت ئیرادەی خۆیان بە سەر حكومەت و كۆی دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراق فەرز دەكەن، هەر ئەوەش دوایین بڕیاری حكومەت و دامەزراوەكانی دیكەی دەوڵەت دەبێت كە حەشد داوای دەكات.

ئاكامەكانی هەڵبژاردنەكانی ئۆكتۆبەری ڕابردوو بە تەواوەتی ڕووی (نادەوڵەتی) عێراقی خستەڕوو، ڕاستە بەپێی ئاكامەكانی هەڵبژاردن لایەنەكانی سەر بە حەشدی شەعبی دەنگیان كەم هێناوە و بە حیساب هەڵبژاردنەكەیان دۆڕاندووە، بەڵام جیا لەوەی لایەنەكانی حەشد لە ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە ئاكامی هەڵبژاردنەكە ڕەت دەكەنەوە، لە هەمان كاتدا لە ماوەی تەنیا حەوت ڕۆژدا دوو جار (جارێك بە ڕۆكێت و جارێك بە كوادكۆپتەر) هێرشیان كردووەتە سەر بارەگای دەزگای موخەباراتی عێراق و ماڵی مستەفا كازمی لە ناوچەی سەوز، هەر دوو هێرشەكەش وەك تەواوی ئاژانسەكان جەختی لەسەر دەكەنەوە، بۆ تیرۆركردنی مستەفا كازمی (سەرۆك وەزیرانی عێراق) بووە و، لە بەرامبەریشدا هەموو دامودەزگاكانی دەوڵەتی عێراق لە بەرامبەر ئەو تاقم و لایەنانەی لە پشت هێرشە ڕۆكێتییەكەی مەنسوور و هێرشە درۆنەكەی ناوچەی سەوزن، دەستەوەستانن و نە دەتوانن ئاشكرایان بكەن، نە دەشتوانن هیچ ڕێوشوێنێك لە بەرامبەریان بگرنە بەر، بە پێچەوانەوە لێدوان و گوتارەكانی سەركردەكانی حەشد زۆر لە دەنگی حكومەت بەرزترە و، ئەوان بوێرانەتر سەرۆك وەزیران تۆمەتبار دەكەن، لەمەش زیاتر هەڕەشە لە ئەندامانی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق و جنین بلاخسارت (نوێنەری تایبەتیی سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان) لە عێراقیش دەكەن، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو هێزە سەرەكییەی كە تەحەكوم بە تەواوی دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراقەوە دەكات، هێزەكانی حەشدی شەعبین، نەك هێزی سوپا و ئاسایش و پۆلیسی فیدڕاڵیی عێراق.

هەڵویستی ئەمریكا بەرامبەر ئەم بارودۆخە هەستیارەی عێراق و ئەو هێرشانەی كە كرانە سەر ماڵی سەرۆك وەزیران، هەڵویستێكی شەرمنانەی ناجێگرە، لە سەرەتای هەفتەی ڕابردوو و دوای ئەنجامدانی هێرشەكان بۆ سەر ناوچەی سەوز، هەڵویستی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا زۆر توند بوو و، ڕاشكاوانە فەرماندەكانی پێنتاگۆن چەند لایەنێكیان بۆ ئەو كردەوەیە تۆمەتبار كرد، بەڵام پاش كۆبوونەوەكەی كازمی لە ماڵی عەبادی و بەشداربوونی حەشد وەك لایەنێك لە لێژنەكانی لێكۆڵینەوە، وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا هەڵویستێكی دیكەی هەبوو و، وتەبێژی پێنتاگۆن ڕایگەیاند: «ئێمە ڕێز لە بریاری حكومەتی عێراق دەگرین و دەست لە بڕیاری حكومەتی عێراق وەرنادەین.» ئەو لێدوانە جیاوازانەی ئیدارەی بایدن سەبارەت بەو هێرشەی كرایە سەر ماڵی سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە ئەمریكا بە ترسەوە ماڵە لەگەڵ بارودۆخی ئێستای عێراق دەكات و نایەوێت ئەزموونی بەجێهێشتنی ئەفغانستان بۆ تالیبان لە عێراقدا دووبارە بكاتەوە، بۆیە لە هەوڵی ئەوەدایە ئەو ئامۆژگارییەی پەرویز موشەڕەف (سەرۆكی پێشووی پاكستان) جێبەجێ بكات، كە لە سەرەتای ساڵی 2005 بە جۆرج دەبلیو بۆشی گوتبوو: «ئەگەر نەتوانی ئاشتەواییەكی نیشتمانی لە ئەفغانستان بێنیتە ئاراوە، ئەوا بە دڵنیاییەوە تاڵیبان دووبارە دەسەڵات دەگرێتەوە دەست..»، دیارە ئەمریكا هەتا ئەمساڵیش كە لە ئەفغانستان كشایەوە، نەیتوانی ئەو ئاشتەواییە نیشتمانییە لەنێوان لایەنەكانی ئەفغانستان بێنێتەدی، بۆیە پاش چەند هەفتەیەك لە كشانەوەی ئەمریكا، تالیبان توانی كابول بگرێتەوە، هەر بۆیە لە حاڵەتی عێراقیشدا كە ئەمریكا بەنیازە لە سەرەتای ساڵی داهاتوو ئەركی مانەوەی هێزەكانی لە عێراقدا لە جەنگاوەرییە بگۆڕێت بۆ ڕاوێژكاری، ئەگەر ئەو دەرفەتە لە دەست بدات و، هاوكار نەبێت بۆ ئەوەی جۆرە پێكەوە سازانێك لەناو مالی شیعە دروست بكات و، دەروازەیەك بۆ پێكهێنانی حكومەت نەكاتەوە، ئەوا لەوانەیە هەمان سیناریۆی ئەفغانستان لە بەشە عەرەبییەكەی عێراق دووبارە ببێتەوە.

لە بەرامبەر هەڵوێستی ئەمریكا، كۆماری ئیسلامیی ئێران بە گشتی و فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران بەتایبەتی بەردەوام لەگەڵ لایەنە شیعەكان بە پلەی یەكەم و كورد و سوننەش بە پلەی دووەم لەسەر خەتن و لە نزیكەوە چاودێریی پرۆسەی سیاسیی عێراق دەكەن و، بە ئاشكراش ئامانجیان ئەوەیە كە هەردوو لایەنی (سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە) بگەنە چارەسەرێكی مامناوەندی و هەروەها داواشیان لە لایەنەكانی حەشدی شەعبی كردووە، كە بە ئاكامی هەڵبژاردن ڕازی بن و، هەنگاو بۆ چۆنیەتی وەبەرهێنان لە ئاكامەكانی هەڵبژاردن بكەن، ئەم هەڵوێستەی كۆماری ئیسلامیی ئێران و سوپای پاسداران لەو خاڵەوە سەرچاوەی گرتووە كە بە كردەیی هێز لە دەستی هێزەكانی حەشدی شەعبیدایە، بۆیە ئەگەر حەشدی شەعبی بە هەر شێوەیەك بەشداری لە حكومەتی داهاتوو بكات، ئەوا كاریگەری لە پێشان كەمتر نابێت و، هێزی حەشد دەتوانێت دەوڵەتی عێراق ئاراستە بكات، نەك بە پێچەوانەوە حەشد بكەوێتە ژێر ڕكێفی دەوڵەتی عێراقەوە، لەم چوارچێوەیەشدا وەك سوپای پاسداران ئامانجیەتی، ئەو پرۆسە سیاسییە كۆن و تەقلیدییەی عێراق كۆتایی پێ دێت كە ئامانجیەتی عێراق ببێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و پەرلەمانی و، لە شوێنی ئەو مۆدێلێكی هاوشێوەی حزبوڵای لوبنانی لە ناو حكومەتی داهاتووی عێراقدا دروست دەبێت.

Top