مایكڵ نایتس توێژەرە لە ئەنستیتوتی واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیك و، تایبەتمەند و شارەزای كاروباری ئەمنی و سەربازیی عێراق و ئێران و وڵاتانی ناوچەی كەنداوە و، لەم ڕووەوە چەندین توێژنەوە و نووسینی قووڵی هەیە، بۆ ئەم مەبەستە چەندین جار گەشتی عێراق و یەمەن و وڵاتانی كەنداوی كردووە و بەردەوام لەلایەن لێژنەكانی كۆنگرێس و بڕیاربەدەستان و سوپای ئەمریكا پرس و ڕاوێژی پێ كراوە لە بارەی كاروبارە ئەمنییەكانی ناوچەكەوە. گوڵان لەە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە تەوەرە سەرەكییەكانی بریتی بوون لە دۆخی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەلومەرجی سیاسی و ئەمنیی عێراق و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

 

* چۆن لە بارودۆخی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانن و لە نێو ئاڵۆزی و پیشێوی و پێشهاتە دژوارەكانی ئەم ناوچەیەدا چ شتێك زیاتر ئێوەی نیگەران كردووە؟

- ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سەروبەندی ئەوەدایە كە لە فیتنەیەكی ئاڵۆز دەربازی ببێت، لە ئێستادا زۆرێك لە وڵاتان و نەتەوەكانی ئەم ناوچەیە هەوڵ دەدەن پەیوەندییەكانیان لەگەڵ یەكدا دروست بكەنەوە و دایبمەزرێننەوە، بۆ نموونە دەتوانین لەم ڕووەوە ئاماژە بە هەوڵەكانی وڵاتانی ئیمارات و توركیا، یان قەتەر و عەرەبستانی سعودیە بكەین. واتە بە شێوەیەكی گشتی، دەكرێت بڵێین هەمووان ئێستا لەگەڵ یەكتریدا كەوتوونەتە گفتوگۆ و قسە لەگەڵ یەكدا دەكەن، لەم ڕووەوە هەوڵی ئەوە دەدەن كە بارگرژییەكان خاو و بەرتەسك بكەنەوە، لە بەرامبەردا كار و كۆشش بكەن بۆ بەرەپێشبردن و برەودان بە بواری بازرگانی و پەیوەندیی ئاسایی لە نێوانیان، تەنانەت لەگەڵ دەسەڵاتی بەشار ئەل ئەسەدیشدا. هەروەها دەكرێت ئاماژە بە وڵاتی ئێران بكەین، كە هەوڵ دەدات پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەردوو وڵاتی ئیمارات و عەرەبستانی سعودییەدا ئاسایی بكاتەوە، بەڵام ئەم هەوڵانە سەركەوتوو نەبوون. لە ئێستادا ئێمە لە دۆخێكداین كە چەند مانگێكی ماوە بۆ ئەوەی ئێران هێندە كەرەستەی هەبێت كە بەشی دروستكردنی بۆمبێكی ئەتۆمی بكات و، هەر كاتێكیش ئەم كەرەستانە دروست كران، ئەوا ناتوانین بیدۆزینەوە و تێكی بشكێنین، كەواتە دەتوانین بڵێین خەریكە كاتمان بە دەستەوە نامێنێت بۆ خاوكردنەوە و هێوركردنەوەی دۆخەكە لەگەڵ ئێراندا.

* ئەوەی پەیوەندی بە سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە هەبێت بە سەرۆكایەتیی جۆ بایدن، ئایا پێتان وایە ئەم ئیدارەیە سیاسەتێكی ڕوون و دیاریكراوی هەیە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا و، ئایا ئەم سیاسەتە ڕەوتی ڕووداوەكانی ناوچەكە بە چ ئاراستە و ئاقارێكدا دەبات؟

- ئەوەی ئاشكرایە ئەوەیە كە خودی ئیدارەی سەرۆك بایدن دەزانێت كە بەهادارترین و بەنرخترین سەرچاوەی بەردەستی سەرۆكی ئەمریكا و كەسە نزیكەكانی دەوروبەری بریتییە لە كات، مەبەستم ئەوەیە ڕاستە ڕەنگە سەرۆك جۆ بایدن سەرۆكایەتیی مەزنترین و بەهێزترین نەتەوەی سەر زەوی بكات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەویش مرۆڤە و تەنیا 24 كاتژمێری لە بەردەستدایە لە ڕۆژێكدا، واتە بە چەشنی هەر سەركردەیەكی دیكەی تەنانەت بچووكترین وڵات، شار، یان گوندی سەر زەوی. كەواتە سەرۆك بایدن و تیم و كەسە نزیكەكانی تەنیا دەتوانن خۆیان سەرقاڵ بكەن، یان هەوڵ و كات و كۆششی خۆیان بۆ ئەو كێشە و تەحەددی و دژوارییانە تەرخان بكەن، كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەدەستیانەوە گرفتارە و ڕووبەڕوویان بووەتەوە، هەم لەسەر ئاستی ناوخۆ و هەم لە سەر ئاستی دەرەوەش، كە لەم ڕووەوە بە توندوتۆڵییەوە كار دەكەن. هەموو ئەوانە بۆ ئەوە بوو كە بڵێین لە ئێستادا ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە كارنامەی سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا پانتایی و بایەخێكی گەورە و بەرچاوی نییە، لەگەڵ ئەوەشدا نابێت ئەوەمان لە یاد بچێت كە سەرۆك بایدن، یان تیمەكەی، عێراق و سووریایان جێ نەهێشتووە و، تا ئێستاش ئیدارەی بایدن چەك و پشتیوانی دەستەبەر و دابین دەكات بۆ هاوبەشەكانی لە ناوچەكەدا، وەك ئیمارات و عەرەبستانی سعودیە، هەروەها هێشتا ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی ئیدارەی بایدن بە شێوەیەكی گشتی بایەخ بە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدات، بە تایبەتی ئەوەی پەیوەست بێت بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە.

* ئێوە ئاماژەتان بە بایەخ و گرنگیدانی تایبەتی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن كرد بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران، بە تایبەتی كە ئێمە دەزانین هەر لە سەرەتای دەستبەكاربوونیەوە، دەستیكردەوە بە گفتوگۆكانی پەیوەست بەم پرسە، ئایا هەڵسەنگاندنتان بۆ ئەم پرۆسەی گفتوگۆیە چییە و چۆن لە هەوڵەكانی ئێران دەڕوانن بۆ برەودان بە دەستڕۆیشتوویی و كاریگەریی خۆی لە ڕێی لایەنە نزیكەكانیەوە، بە تایبەتی لە عێراقدا؟

- سەرەتا دەبێت ئێمە ئاماژە بەو ڕاستییە بكەین، كە ئەوە وڵاتی ئێران بوو كە هەوڵیدا بگاتە ڕێككەوتنێكی باشتر لەگەڵ ئیدارەی سەرۆك بایدندا- ڕێككەوتنێكی كەمتر، یان زیاتر- بە چەشنێك كە ئێران بتوانێت دەستكەوتی زیاتر بەدەست بهێنێت و سازشی كەمتریش بكات. بەڵام هەروەك ئاشكرایە و لە ئێستاشدا بەدی دەكەین، ئەمە سەری نەگرت و سەركەوتوو نەبوو، هەر لەبەر ئەمەشە كە حاڵی حازر ئێران سەرقاڵی ئەوەیە كە هەندێ لە هەڵوێستە سەختەكانی خاو بكاتەوە، بە بێ ئەوەی ئەمە بیخاتە بارێكی ناهەموارەوە. واتە لە ئێستادا هەوڵ و كۆششەكانیان بە ئاراستەی ئەوەیە كە ڕەوتی گفتوگۆكان خاو بكەنەوە و، لە بەرامبەردا درەفەتیان بۆ دروست ببێت، بۆ ئەوەی پەرە بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكە بدەن و، لە هەمان كاتدا خۆیان لە گوشار و سزاكان لابدەن، یان بەدوور بگرن، بەڵام بە تێڕوانینی من ڕوودانی ئەمە ئەگەرێكی دوورە، بەتایبەتی ئەگەر ئێمە ئەوە ڕەچاو بكەین كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا زیاتر نیگەران و تووڕە دەبن. دواتر ئەگەر بە دیاریكراوی باسی گفتوگۆكانی ڤیەننا بكەین – كە پەیوەستن بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە- ئەوا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە ئاشكرا و بە ڕاشكاوی هۆشداریی داوە بە ئێران، كە هەر هێرشێكی جددی بۆ سەر ئەمریكییەكان- بە تایبەتی لە حاڵەتی كوشتنی ئەمریكییەكاندا- ئەوا پرۆسەی گفتوگۆكە ڕادەوەستێت و بەردەوام نابێت، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی كە هێرشی توند و مەترسیدار نەكرێتە سەر ئەمریكییەكان، بەڵام هەندێ هێرش بكرێت كە لە ڕواڵەت و ڕووكاردا وەك هێرشێك ئامانجدار و جددی دەربكەون.

* ئێوە كەسێكن كە شارەزایی و تایبەتمەندییەكی وردتان لە پرسە ئەمنییەكان و دۆخی ئاسایشی عێراق و ناوچەكە هەیە، چۆن لە پەرەسەندن و پێشهاتە ئەمنییەكانی ئەم دواییە دەڕوانن، بە تایبەتی لە جموجووڵ و چالاكی و هێرشەكانی ئەم دواییەی ڕێكخراوی تیرۆریستی داعش لە هەردوو وڵاتی سووریا و عێراق؟

- من چەند ڕۆژێك بەر لە ئێستادا توێژینەوەیەكم پێشكەش بە ئەكادیمیای سەربازیی ئەمریكا كرد- لە ناوچەی وێست پۆینت- كە توێژینەوەم لە بارەی هێرشەكانی ڕێكخراوی تیرۆریستی داعش بوو لە ماوەی 20 مانگی ڕابردوودا لە عێراق. ئەو دەرئەنجامەی من پێی گەیشتم ئەوەیە كە لە چەند ساڵی ڕابردوو هیچ كاتێك داعش هێندە هێرشی پچڕ پچڕی نەكردووە. هێرشی سەر زیندانی غوێران و هێرشەكانی دیكەی داعش ئاماژەن بەوەی كە ئەم ڕێكخراوە هەوڵی گەڕانەوە و دووبارە سەرهەڵدانەوە دەدات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پێوەرەكان پێمان دەڵێن كە ئەم ڕێخراوە بەرەو لاوازبوون دەچێت، مەبەستم ئەوەیە بڵێم كاتێك ئەم ڕێكخراوە زیاتر و زیاتر نائومێدی باڵی بەسەردا دەكێشێت، ئەوا هەوڵ دەدات هێرشی گەورەتر و بەربڵاوتر بكات، هەموو ئەوەش لە پێناو ئەوەی سەرنجی هەمووان بە لای خۆیدا ڕابكێشێت و جارێكی دیكە ببێتەوە بە جێی قسە و باس.

* هەروەك دەزانن كە دۆخە ئەمنییەكە- بە تایبەتی لە عێراق و سووریادا- دابڕاو نییە لە هەلومەرجە سیاسییەكە، واتە داڕووخانی ڕەوشە سیاسییەكە ڕەنگدانەوەی ئەمنیشی بەدوادا دێت، ئێستا ئێوە چۆن لە دۆخی سیاسی و پرۆسەی سیاسیی عێراق دەڕوانن، بە تایبەتی لە پەیوەندی بە هەوڵ و كۆششەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ لەم وڵاتەدا؟

- ئەوەی تا ئێستا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە ڕابەری ڕەوتی سەدر (موقتەدا ئەل سەدر) ڕژد و پێداگرە لەسەر ئەوەی ڕێساكانی گەمەكە بگۆڕێت، كە دەكرێت لەم ڕووەوە دروشمەكەی بەم شێوەیە پوخت بكەینەوە و گوزاشتی لێ بكەین «براوە هەموو شتێك دەبات و هاوبەشیی پێ ناكەین». ئەو ڕووی كردووەتە پێكهاتەی كورد و سوننە و پێیان دەڵێت لەگەڵم بن، ئەمە ستراتیژیەتێكە كە هەڵگری مەترسی و سەركێشیی گەورەیە، چونكە ئازاربەخشە بۆ ئەو میلیشیایانەی لە ئێرانەوە نزیكن، كە من پێم وایە ئەوان كاردانەوە و پەرچەكرداریان دەبێت، ئەمەش سەر دەكێشێت بۆ ئەوەی لە كۆتاییدا ناكۆكی و پشێوییەكی گەورە بەرپا ببێت لە نێویاندا، بەڵام دەوڵەتی عێراق، بە پاڵپشتی موقتەدا سەدر، ئەو میلیشایایانە و هەندێ لە سیاسییە گەندەڵەكان لە ناو دەبات.

* كەواتە پێت وایە ئەگەر ڕەوتی سەدر نەتوانێت بگاتە تێگەیشتنێك لەگەڵ هەندێ لایەن (ئەوەی پێی دەگوترێت ئیتاری تەنسیقی) ئەوا لایەنەكانی نێو ئەم ئیتارە پەنا بۆ هەڵگرتنی هەندێ هەنگاو دەبەن، بۆ ئەوەی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتەكە پەك بخەن و، تەنانەت ئەگەر ئەمە بە مانای دەستبردن بۆ توندوتیژیش بێت، ئایا ئەو كاتە چ ئایندەیەك چاوەڕوانی عێراق دەكات؟

- بەڵێ، من پێم وایە ڕێكخراوی عەسائیب ئەهل ئەل حەق و هەندێ لایەنی كەتائیبی حزبوڵا لە ئێستادا دەستیان داوەتە هەندێ كردار، كە زیاتر لەوەدەچێت كە هادی ئەل عامری، یان ئێران بیانەوێت، ئەم ڕێكخراوانە لایەنە دۆڕاوەكانن. ئەوان پەلاماری كورد و سوننە و سەدرییەكان و كازیمیش دەدەن، ئەگەرچی ڕەنگە پەلامار و هێرشی گەورە و بەربڵاو نەبن، بەڵام بۆ ماوەیەكی درێژ بەردەوام دەبن لەم پەلاماردانانەیان، وەك بەكارهێنانی بۆمبی دەنگی، ڕفاندن، و ئیغتیالكردن و هێرشی مووشەكی و هاوەنباران كردن.

* ئەی چۆن لە ڕۆڵی ئێران دەڕوانیت لە پرۆسەی سیاسیی عێراق بە گشتی و پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق، بە تایبەتی كە ئاشكرایە ئیسماعیل قائانی-فەرماندەی هێزی قودسی ئێرانی- لەم ڕۆژانەی دواییدا چەند جارێك سەردانی عێراقی كردووە و لەگەڵ لایەنە شیعەكاندا كۆبوونەوەی ئەنجام داوە؟

- من پێم وایە ئیسماعیل قائانی بە میلیشیاكان دەڵێت ئێمە بە خۆشی پێتان دەڵێن كە پەنا نەبەنە بەر كوشتنی ئەمریكییەكان، تا ئەو كاتەی ئێمە كۆتایی بە گفتوگۆكانمان دەهێنین لەگەڵ واشنتۆندا و، دواتر ئێمە هەوڵ دەدەین هێزە ئەمریكییەكان لە وڵاتەكەتاندا بكەینە دەرەوە، بەڵام من پێم وانییە ئامانجی ئێران بریتی بێت لەوەی هێزەكانی ئەمریكا بكشێنەوە، بەڵكو لە ئێستادا دەیانەوێت میلیشیاكان كار و چالاكییەكانیان ڕابگرن و، لە ئەنجامدا ئەم میلیشیایانەش لە ئێران تووڕەن.

* ئێوە ئاماژەتان بە پرسی كشانەوەی ئەمریكا كرد لە عێراقدا و لە ساڵی ڕابردوودا عێراق دیالۆگی ستراتیژیی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا ئەنجام دا، ئێوە چۆن لە ئایندەی پەیوەندییەكانی نێوان ئەم دوو وڵاتە دەڕوانن و، ئایا پێتان وایە دەتوانن پەرە بە پەیوەندی و هاوكارییەكی ستراتیژی بدەن لە نێوانیاندا؟

- بە دڵنیاییەوە ئەمە پلانەكەیە، لە ئێستادا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وادەیەكی دانەناوە بۆ كۆتاییهێنان بە پەیوەندییەكانی لەگەڵ عێراقدا، واتە ئەمە هاوشێوەی ئۆپەراسیۆنێك نییە بۆ تێكشكاندنی تاكە دوژمنێك تا كۆتایی پێ بێت، بە هەمان شێوە دەكرێت بڵێین دیالۆگی ستراتیژیی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و عێراق وادەیەكی كۆتایی بۆ دانەنراوە، بەڵكو ئامانجەكە ئەوەیە كە بە تێپەڕبوونی كات، واتە لە میانەی ساڵان و دەیە و بگرە سەدەكانی داهاتوودا بەرەوپێش بچن و گەشە بكەن، ئێمە لە عێراقین بۆ ئەوەی هاوكاریی هاوڕێ و دۆستەكانمان بكەین، واتە عێراقییەكان، ئەویش تا ئەو كاتەی پێویستیان پێمان بێت، كە بەشێكی گرنگیش لێیان بریتییە لە دۆستە دێرینەكەمان، كە كوردەكانی عێراقن.

* باشە پێت وایە لە ئێستاشدا عێراق بووبێتە گۆڕەپانی سەرەكیی یەكلاكردنەوەی ململانێ و ڕكابەرییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران، بە چەشنێك كە زیان بە بەرژەوەندی و سەقامگیریی عێراق بگەیەنێت؟

- لە ڕاستیدا من پێم وایە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی ئەمجارەی عێراق كەمترین دەستێوەردانی ئێران و ئەمریكی بەخۆوە دەبینێت، كە لە دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2005ەوە بینیومانە، چونكە ئەوەی موقتەدا ئەل سەدر دەیكات بۆ سوود و بەرژەوەندییەكانی ئێران و ئەمریكا نییە، بەڵكو ئەوەی دەیكات پەیوەستە بە دۆخی عێراقەوە، هەروەها بەڕێزان حەلبوسی و بارزانی-یش هۆكاری خۆیان هەیە كە لەگەڵ سەدر كار دەكەن و ئەو هۆكارانەی پەیوەندییەكان بە هێزە دەرەكییەكانەوە نییە.

* باشە چۆن لە ئایندەی كوردستان دەڕوانیت لە عێراقدا؟

- من بە پەرۆشەوە دەڕوانم و خۆشحاڵم كە ئەم ساڵانەی دوایی بارێكی لەبارتریان بۆ كوردستان هێناوەتەپێش، من هەمیشە لەبارەی پەیوەندییەكانی بەغدا و كوردستانەوە گەشبین بووم، لەبەر ئەوەی هەردوولا دەتوانن ببنە باشترین دۆستی یەكتری، ئەگەر بێتو چیتر لە ڕابردوو نەڕوانن و ڕووبكەنە ئایندە. حكومەتی ئەمجارەی عێراقیش بە چەشنێك دەبێت كە كورد و سوننە ڕۆڵێكی گەورەتری تێدا بگێڕن، گەورەتر لەو ڕۆڵەی گێڕاویانە لە حكومەتەكانی دوای 2003 وە، ئەمەش بە واتای بەشە بودجەیەكی دادپەروەرانەتر، داهاتی زیاتر بۆ كوردستان و هاوكاریی ئەمنیی زیاتر لە نێوان بەغدا و كوردستاندا دێت (كە حاڵی حازر ئەمە ڕوودەدات)، لەگەڵ هاوكاریی زیاتر بۆ هەماهەنگیی ئابووریی نێوان بەغدا و هەرێمی كوردستان و توركیا، پێم وایە ئەمە ڕێچكە و ڕێگەچارە دروستەكەیە.