د. حەمید باڤی پروفیسورێ هاریکار بۆ گوڵان:   رێزگرتنا سەروکێ حکومەتێ بو مەلا وماموستایێن ئایینی گرنگ وپێدڤی وجهێ دەستخوشیێ وسوپاسیێ یە

د. حەمید باڤی پروفیسورێ هاریکار بۆ گوڵان:     رێزگرتنا سەروکێ حکومەتێ بو مەلا وماموستایێن ئایینی گرنگ وپێدڤی وجهێ دەستخوشیێ وسوپاسیێ یە

 

 

 

د. حەمید باڤی پروفیسورێ هاریکار ماموستا ل ساڵێن (١٩٧٨-١٩٨٢) کولیژا شەریعەتی ل زانکویا بەغدا خواندیە وخلاسکریە وبەکالوریوس ب(شەریعەتی) وەرگرتیە، ل سالێن (١٩٨٣-١٩٨٥) هاتە وەرگرتن ل خواندنا بلند ل پشکا ئایینی/ کولیژا شەریعەتی/ زانکویا بەغدا وخواندیە وباوەرناما ماجستێری وەرگرتیە ب ناما خوە (تدوین الکتب المقدسة: التوراة، الإنجیل، القرآن)- ڤەکولینەکا هەڤبەرکری، چەند ڤەکولین وبابەتێن ئایینی ودیروکی نڤێسینە وهندەک بەلاڤەکرینە، لەوما گوڤارا گوڵان بفەرزانی هەڤدیتنەکێ دگەل بکەن دەربارەی چەند پرسێت گرێداێی ب لایەنێ نەتەوەیی و ئایینیڤە .

 

* هەوە شارەزایەکا باشا ل دیروکا ئایینێ پیروزێ ئیسلامێ و ماموستا ومەلاێیت کوردستانێ هەی، مە دڤێت بزانین رولێ ماموستاێێن ئایینێ د شوڕەشا ئەیلولێ چەوا بوو؟

- ل سەردەمێ رێبەرێ گەلێ کوردستانێ خودێ ژێ رازی: مەلا مصطفی بارزانی (١٤/ ٣/ ١٩٠٣- ١/٣/ ١٩٧٩ێ) ئەو بخوە وپڕانیا سەرکردێن دی شێخ و فەقی و مەلا  وئەهلێ مزگەفتێ وماموستایێن ئایینی بوون... چونکو ئەوان بەری هەر کەسەکێ دی هەست ب وێ زولم و زورداریا ل سەر مللەتی دکر، و ژ بەر پێگەهـ و رولی وان یێ ئایینی وجڤاکی یێ کاریگەر، کە مللەتی رێزەکا مەزن لێ دگرت وگوهداریا وان دکر وئاخفتنا وان بهایێ خوە هەبوو و پەیڤا وان نە دهاتە رەتدکرن د ناڤ جڤاکێ کوردستانێ یێ ديندار دا، كە بیر وهزر د وەسا بوون: ما دەم ئەو ماموستایێن ئایینی بکێر رێبەریا کار وبارێن ئایینی د هێن دێ بکێر رێبەریا کاروبارێن دونیایێ ژی هێن ... لەوما ژی ژمارەیەکا هەرە زور ژ کادر وسەرقول وفەرماندە وسەرکردێن شورەشا ئەیلولێ (١١/٩/ ١٩٦١- ٦/٣/ ١٩٧٥ێ) دەرچوویێن خواندنگەهێن ئایینی ومزگەفتان بوون، چونکو ئەو باش د خویندەڤان و رەوشەنبیر و زانا وتێگەهشتی بوون، د شیان رێبەریا شورەشێ وسەرکردایەتیا پێشمەرگەهی بکەن، وجڤاکی (قانع) بکەن..، لەوما ژی نەمر مەلا مصطفی بارزانی رێزەکا ئێکجار مەزن بو ماموستایێن ئایینی هەبوو وباوەریەکا موکم و زێدە ب شیانێن وان یێن زانستی وب رفتارا وان یا جوان دگەل جڤاکی و ب رولێ وان یێ کاریگەر وکارتێکەر هەبوو... ژ بەر هندێ ژی پشتەڤانیا وان دگر و ل سەر پێشنیار وپشتەڤانیا مەلا مصطفی بارزانی (ئێکەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل کوردستانێ) هاتە دامەزراندن ل (٢١/٩/ ١٩٧٠) ب پشکداری وب سەرپەرشتیا بارزانی یا راستەوخوە. 

* دێ شێین بێژین هەتا نهو هزرا گرێدانا ئایین و نەتەوەی بەردەوامیا هەی؟

- بێگومان هەتا نوکە ئەو هزر وبیرا ئایینی وجڤاکی پێکڤە گرێددەت یا بەردەوامە ل باشورێ کوردستانێ بەلێ نە ب وی پلا بلند یا سەردەمێ مەلا مصطفی بارزانی وشورەشا ئەیلولێ... چونکو هینگێ ئێک پارتا دەستهەلات وئێک کارگێری وئێک لەشکەرێ ئێکگرتی (پێشمەرگه) هەبوو.. هەر ژ شنگال و زاخو هەتا خانەقین ومەندەلی هەمی مللەتی ب گشتی گوهداریا بارزانی دکر... بەلێ مخابن نوکە چەندین حیزب ودەستهەلات وئێدارە وهێزێن چەکدار یێن جودا جودا ل باشورێ کوردستانێ هەنە.. ژ وانا هندەک هێزێن ئیسلامی یێن سیاسی ژی هەنە و هندەک ژ ڤان پارت و هێزان ب ژدەرڤە د گرێداینە وب ڤێ چەندێ زیانێ د گەهیننە ئێکگرتنا گەلێ کوردستانێ و بزاڤا بدەستڤەئینانا مافێن وان یێن ڕەوا وعادیلانە!!، و رێزدار مسعود بارزانی ژی بزاڤ دکر ژ بو ڕاگرتنا هزرا نەتەوی وئایینی ب هەڤرا.. لەوما دەمێ سەرەدانا (کولیژا شەریعێ وخواندنێت ئیسلامی) و(پەیمانگەها ئیسلامی) ل دهوکێ کری ل تیرمەها سالا (١٩٩٢ێ) وهایداری پروگرام ورێبازا وان بووی- وەک ئێکەمین کولیژە ل دەڤەرا بادینان هاتیە دامەزراندن ل سەر بونیاتێ زانستی وئایینی وخزمەتکرنا جڤاکێ کوردستانێ- ڤەکرنا ڤێ کولیژێ پیروز کر وپەیڤەک د تومارگەها کولیژی دا تومارکر وگوت: (ب ناڤێ خودێ مەزن ودلوڤان: دەمێ من سەرەدانا کولیژا شەریعەتێ ئیسلامێ وپەیمانگەها ئیسلامی ل دهوکێ کری، من پێشکەفتنەکا بەرچاڤ دیت د کار وبارێن وان دا، کە ئەڤ چەندە جهێ شانازی ودلخوشیا مە بوو، چونکو تێکەلکرنا ئالیێ نەتەوی د گەل ئالیێ ئایینی دێ شێت مەزنترین خزمەتێ پێشکێشی گەلێ کورد کەت، ئەز هیڤیا هەمی پێشکەفتنێ وسەرکەفتنێ دکەم بو کولیژا نوی وپەیمانگەها ئیسلامی ژ بو خزمەتا ئایینی و نیشتیمانی و خودێ هاندەر بیت / بسم الله الرحمن الرحیم...  لدی زیارتي لكلية الشريعة الاسلامية والمعهد الإسلامي في دهوك شاهدت تقدما ملحوظا في أوضاعهما ، وكان ذلك مبعث فخر وسرور لنا ، لأن خلط الجانب القومي بالجانب الديني يستطيع أن يقدم أكبر خدمة للأمة الكوردية ، أرجو للكلية الفتية وللمعهد الاسلامي كل التقدم والنجاح لخدمة الدين والوطن ، والله الموفق  ٧/٧/١٩٩٢)، کە مللەتێ مە مللەتەکێ موسلمان وئولدارە وداخواز وئارمانجێن خوە یێن نەتەوی ومللەتینی هەنە ودڤێت هەردوو ئارمانج بجهبێن... بەلێ د نوکە دا دڤیا پێنگاڤێن باش بهێنە هاڤێتن ژ بو کاراکرنا رولێ (ئێکەتیا زانایێن ئایێنێ ئیسلامێ ل کوردستانێ) و(وەزارەتا ئەوقاف وکاروبارێن ئایینی) وپشتەڤانیکرنا وان، وڤەکرنا خواندنگەهـ وپەیمانگەهـ وکولیژە وزانکویێن ئایینی یێن فەرمی دا دەرچوویێن وان خزمەتا مزگەفتان و جڤاکێ کوردستانێ بکەن وبەردەوامیێ بدەنە وێ رێبازا گرێدانا مەرەمێن ئایینی ب مافێن جڤاکێ کوردستانێ ڤە، چونکو مخابن ئەو هەردوو مینبەرێن زانستێن ئایینی وکەلهێن هزرا نیشتیمانپەروەری ل دهوکێ ئەوێن سەروک بارزانی شانازی پێ کری وپێ دلخوش بووی هەردوو ب حەزا نەحەزان هاتنە داخستن و ژناڤبرن!!.

* ل خەباتا نەتەوەیی و نیشتمانپەروەری هەتاچەند ئاینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و قورئان و فەرموودا روڵی بەرگری کرن و پشکداری د شۆڕش و خەباتێدا لسەر مامۆستایا و زانایاێین ئیسلامی فەرز کریە؟

- ئایینێ ئیسلامێ یێ پیروز یێ هاتی بو هەمی مروڤایەتیێ وب چ نەتەوا ڤە نە یێ گرێدایە بەلکو هەمی نەتەوە ( ژ وانا: کورد) دشێن بو خوە مفایی ژ ناڤەروک ومەرەمێن ئایینی ئیسلامێ بکەن دەربارا بەرەڤانیکرنێ ژ مافێن خوە یێن نەتەوی ونیشتیمانی یێن ڕەوا وعادیلانە... وزور ب ئاشکرایی قورئانا پیروز وئاخفتن وفەرمودێن پێغەمبەری (سلاڤێن خودی ل سەر بن) دان یا ب هەمی مللەتان و زمان وئازادی و وەکهەڤیا وان دایی، هەروەسا دان یا ب ژیانا بەختەوەر و دادپەروەری بو هەمیان دایی، ومافێن وەلاتیان یێن پاراستین ومافێ بەڕەڤانیکرنێ ژ خوە وژ مولک ومال و ژ وەلاتێ خوە وژ هەمی مافێن خوە (یێن مادی ومەعنەوی) یێ دایە هەمیان... خودایێ مەزن ودلوڤان د بێژیت: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ)- سورە الحجرات ١٣-، (وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ...) – إبراهیم ٤-، و(وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِلْعَالِمِينَ)- روم 22-، و دڤێت هەر مللەتەک ئازاد وسەربەست بژیت (متى اسْتَعْبَدْتُمُ الناسَ وقد وَلَدَتْهُم أمهاتهم أحراراً)، وپێغمبەرێ خودێ (سلاڤێن خودێ ل سەر بن) گوتیە:(لا فضل لعربي على عجمي، ولا لعجمي على عربي، ولا الأحمر على الأسود، ولا الأسود على الأحمر إلا بالتقوى)، ویا گوتی: (مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ ، أَوْ دُونَ دَمِهِ ، أَوْ دُونَ دِينِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ)، هووسا ئایینی ئیسلامێ ب چەندین ئایەتێن قورئانا پیروز وب فەمودێن پێغمبەری (سلاڤێن خودێ ل سەر بن) مافێ دایە هەر مروڤەکی وهەر مللەتەکی بەڕەڤانیێ ژ خوە وژ مالێ خوە، وژ مللەت وژ وەلاتێ خوە بکەن بەرامبەری هەر هێرەشبەرەکی زوردار وهەکە مروڤ هاتە کوشتن ژی (شەهیدە) وهەکە هێرەشبەر هاتە کوشتن مروڤ نە گونەهبارە وهەر ئەو هێرەشبەرێ زوردار دێ چیتە ئاگرێ دوزەخێ، لەوما ژی مەلا وماموستایێن ئایینی وەک ئەرکەکێ ئایینی ونیشتیمانی خەبات کریە وپشکداری شورەش وسەرهلدانان بووینە وسەرکێشیا وان زور جاران کریە دژی رژێمێن داگیرکەر و زوردار وهێرشبەر بو سەر سنور وئاخا کوردستانێ وگەلێ وێ.. وجڤاک ژی یێ هاندایی دا پشکداریێ د شورەشێ دا بکەن هەر ئێک ل دویف شیان وپێچێبوینا خوە وەک ئەرکەکێ ئایینی ومللەتینی بەڕەڤانیێ ژ مللەت و وەلاتی خوە بکەن ل دویف فەرمانا خودێ و پێغمبەرێ وی ورێنمایێن ئایینی ئیسلامێ یێ پیروز. 

* نیزیک بوونا جەنابێ سەروکێ حکومەتێ ل ماموستا و زاناێین ئیسلامێ چەندە پێتڤییە بو هندێ کو روڵ و پێگەیا مامۆستایاێین ئاینی ل پاراستنا نەتەوەو نیشتمان بزڤریتەڤە؟ ڕێزلێنانا سەرۆکی حکومەت بۆ مامۆستایاێین ئاینی چەندا گرنگ بوو؟

-   بێگومان زور گرنگە سەروکێ حکومەتێ وهەمی وەزیر وبەرپرس ودەستهەلات بگشتی نێزیکی (ئێکەتیا زانایێن ئایینی) وماموستا وزانایێن ئولی ببن ورێزێ لێ بگرن وپشتەڤانیا وان بکەن وگوهداریا پێشنیار وشیرەتێن وان بکەن دا رولێ وان یێ کاریگەرتر بیت د ناڤ جڤاکی دا ژ بوو ئێکگرتنا رێزێن مللەتی وپاراستنا مافێن وەلاتیێن کوردستانێ ل دویف بنەما وشەنگستێن ئایینێ ئیسلامێ یێ پیروز، کە ئەڤ چەندە د بیتە هێزەکا مەزن وموکم ژ بو دەستهەلاتەکا خورت ودادپەروەر، وهووسا مللەت دێ بسەرکەڤیت وجڤاک دێ ب خوشی وب بەختەوەری ژیت ودێ یێ ئێکگرتی بیت.. هەروەسا گومان تێدا نینە کە رێزگرتنا سەروکێ حکومەتێ ودەستهەلاتێ بگشتی بو مەلا وماموستایێن ئایینی ل سەر بنەمایێن پێشکێشکرنا خزمەتەکا دروست و ساخلەم بو ئایینی وبو جڤاکی کارەکێ زور گرنگ وپێدڤی یە، وجهێ دەستخوشیێ وسوپاسیێ یە. 

*  جوداهیا ناڤبەرا  موسڵمان و ئیسلام چییە؛ ئەرێ مللەتی كورد موسڵمان نییە، بۆچی هندەک کەسێن پەیدابووی دڤێت ببینە ئیسلامەکا سیاسی  یان بوچی ژ لاێی لەلایەن داگیرگەرێن کوردستانێ كوردێ موسڵمان تێت قەتڵوعام کرن؟

- (موسلمان/ مسلم) ئەو کەسە یێ شەهدە ب ئێکاتیا خودێ وب فرێکرنا پێغەمبەرێ وی ددەت (أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمدا رسول الله)، ئانکو دانێ پێ ددەت کە موسلمانە، زێدەباری کرنا نڤێژان ودانا زەکاتێ وگرتنا روژیان ل مەها رەمەزانێ و چوونا حەجێ یێ پێ چێببیت، وهەکە ئەڤ چەندە ژ دلێ خوە کر ئەڤە موسلمان و ئێماندارە (مسلم ومؤمن)، و(ئیسلامى/ إسلامي) ژی هەر ب ڤێ ڕامانێ د هاتە گوتن د بەرێ دا، بەلێ د ڤان چەرخێن دویماهیکێ دا بو هندەک ڕامانێن دی ژی دهێتە گوتن ژ وانا: (ئیسلامی/ إسلامي) ئانكو ئەو روژهەلاناس (مستشرق)ێن د هاتنە ناڤ جیهانا ئیسلامی وڤەکولین ونڤێسین دکر د گوتە وان: (ئیسلامی/ إسلامي)، پاشی ڤێ دویماهیکێ پتر بو وی کەسی د دهێتە گوتن: ئەوێ د مەیدانا سیاسی دا کار دکەت وبانگخوازیا ئیسلامێ دکەت و دخوازیت (شەریعەت) ببیتە پێگەهێ حوکمڕانیێ، ئانکو نوکە د بێژنە ئەوی سیاسیێ ب ناڤێ ئایینێ ئیسلامێ د ئاخڤیت (ئیسلامی/ إسلامي) دا بگەهیتە مەرەمێن خوە یێن دونیایێ.. . بێگومان مللەتێ کورد پڕانیا وی موسلمانە وئێماندارە ورێزێ ل ئایینێن دی ژی دگریت، ڤێجا هەوجە ناکەت بو مەرەمەکا سیاسی یا دونیایێ یان ژ بو بدەستڤەئینانا پوست وکورسیکا و پول وپارا بچیتە د ناڤ حیزبەکا سیاسی دا بتایبەتی دەمێ دەستهەلات وحوکمڕانی رێزێ ل ئایینێ ئیسلامێ بگریت ودەرفەتێ بدەتێ و رێکا بانگخوازیێ بو ڤە بکەت... نەخاسمە دەمێ ئەو حێزبێن ئیسلامی گرێدایی داگیرکەرێن وەلاتێ مە (کوردستانێ) بن، و ل پێش چاڤێن وان وهەمی دونیایێ ئەو رژێمێن داگیرکەر وزوردار هێڕەشێ بکەنە سەر وەلاتێ مە و مللەتێ مە قڕبکەن وببرینن وکومکوژ وجینوساید وئەنفال بکەن !!!، وئەوان چ هەلویستێن دیار وئاشکرا ورون نەبن !!، کە دڤیا گەلێ کوردستانێ هەمی یێ ئێکگرتی بیت دژی ڤان رەنگە رفتار وکریارێن دژی ئایینی ومروڤایەتیێ.

* بوچی مللەتێ کورد نەشیایە وەکی عەرەب و فارس و توركا مفاێی لە ئاینێ ئیسلامێ وەرگرێت بو پاراستنا كیان و ئاڤاکرنا دەوڵەتا خو؟

- عەرەب وفارس وتورکا بو خوە مفا ژ ئایینێ ئیسلامێ یێ پیروز کریە و قازانج ژێ وەگرتیە وب رێکا ئایینێ ئیسلامی کیانێن خوە یێن سەربخوە پاراستینە وگەهشتنە دامەزراندنا دەوەلەتێ... بەلێ بوچى کورد نە بووینە دەولەت ؟ ب دیتنا من ئەڤ چەندە زڤریت ژ بو گەلەک ئەگەران ژ وانا :

أ‌-ئەڤ مللەتێن جیرانێن مە (عەرەب وفارس وتورکا) هەمی دەما نەتەوێ خوە ل پیشیا ئایینێ ئیسلامێ هەمبێز کریە وگرنگی پێ دایە پتر ژ ئایینی، وجهێ پویتەدانا وان یا سەرەکی نەتەوێ وان بوو نە ئایین، بەلێ مللەتێ کورد یێ دلسافی یە و راستگوویانە رفتار دگەل ئایینی ئیسلامێ کریە وژدل باوەری پێ ئینایە، وئیسلام بکار نە ئینایە بو گەهشتنا مەرەمێن نەتەوی وەکی مللەتێن دی.

ب‌-    جوگرافیا وەلاتێ کوردستانێ وپارچەکرنا وێ د ناڤبەرا تورکا وفارسا وعەرەبێن عیراقێ وسوریا کەتوارەکێ زور ئاسێ وتژی ئاستەنگ وپڕی گرێ یێ بو کوردا پەیدا کری وەکی گەلێ کشمیر وبلوشی، دورمان ودوری کوردا داگیرکەرێن دوژمن وهوڤ ودڕوندنە ب چ ڕەنگا رێک نە دایە کوردا خوە رزگار بکەن ودەولەتەکا سەربخوە ئاڤا بکەن، وچ دەریا ورێک وسنورێن نە دوژمن ژی مە نینن، وجڤاکێ ناڤدەوەلەتی ودەولەتێن مەزن وزلهێز ژی هەردەم پشتگیریا دەولەت ومللەتێن خودان هێز دکەن!، وکارێ خێرخوازی ومروڤایەتی نا کەن!!.

ت‌-    کوردا بخوە ژی زور ناکوکیێن ناڤخویی هەنە، چ یێن ئایینی بن وچ یێن سیاسی وجڤاکی بن، هەردەم کوردا شەڕێ ئێک ودوو یێ کری وپێئالینگ یێن داینە بەر ئێکودوو هەتا هێزا سەرخوەبوونێ وپروژێ وێ لاواز و زەعیف کری.

ث‌-    کورد بگشتی زور د ئازا وزیرەکن، وشەڕکەر وبەڕڤانێن گەلەک د باشن د داستان ود روبروبوونێن مەیدانی دا، بەلێ زوربەیا بەرپرسێن وان ل سەر مێزێ د لاواز ود بێچارە نە، بتایبەتی هەکە پوست وکورسیک وپارە د بازاری دا هەبن.

ج‌-    پڕانیا وان دەستهەلات وحوکمڕانیێن کوردا یێن خومالی ئەوێن پەیدا بووین د دیروکێ دا نموونەیەکێ وەسا جوان ومفادار ودادپەروەر نیشا مللەتی نە دایە کو مللەت هەمی ب حوکمڕانیا خوە داخبار ببیت وب روحا خوە بەڕەڤانیێ ژی بکەت وداخوازا سەربەخویێ بکەت.. چونکو هندە جاران تەخا هەژارێن مللەتی بەرێ خوە ددەنە سیستەمێ ژیانێ (وەکی:ساخلەمیێ، وپەروەردێ وخواندنێ، وڤەدیتنا دەلیڤێن کاری، وبەرهنگاریا گەندەلیێ ب هەمی شێوازێن خوە ڤە) د حوکمڕانیا خومالی دا نە یێ باشتر وچێترە ژ حوکمڕانیا داگیرکەری دا، لەوما ئەو جوش وخروشا وەلاتیێ کوردستانی هەی بو دەستهەلاتا خومالی لاواز دبیت ونامینیت، ڤێجا پشتەڤانیا وی ژی بو بزاڤا سەربەخوەیێ وئاڤاکرنا دەولەتا کوردستانێ بهێز نا مینیت، تەنها دبیتە خوزیەکا بێکار وکریار وبێ ئامادەکاری.

 

Top