الحَمْدُ للّه والصَّلاةُ والسَّلامُ على رَسُولِ اللّه وَعلى آله وَصَحْبه وَمَنْ وَالاه،  وَبَعْدُ:

 زاناو فوقاهاكانی ڕێبازە فیقهییەكان كۆدەنگن لەسەر ئەوەی ئامانجە خوداییەكانی شەریعەت بەگشتى بریتین: لە بەدەستهێنانی بەرژەوەندییەكانی خه‌ڵكی و دوورخستنەوەی گەندڵێیەكان لێیان.

شەریعەتی پیرۆزی ئیسلام لە پێناو بە دیهێنان و پاراستنی چەند ئامانجێك هاتووە یەكێك لەو ئامانجانە پاراستنی ناموس و شەرفە لە ڕووشاندن و لەكەداركردن، جا لە پێناو ئەو مەبەستە كۆمەڵێك بەربەستی داناوە بۆ ئەوەی كەس ئەو جورئەتە نەكات چاوی لەناموسی خەڵكی ببرێت داوێن پیسی بكات، هەوڵ دەدەین هەندێك لەو بەربەستانە بخەینە بەر دیدی خوێنەری بەرێز لەوانە:

بەربەستی یەكەم

سزای تاوانی زیناكردن

سەرنج بدەن پەروەردگار سەبارەت بە سزادانی كەسی داوێن پیس چی دەفەرمووێت: ﴿الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ﴾([1]).

واتە: ئەو ئافرەتەی كە مێردی نیەو داوێن پیسی (زینا) دەكات هەروەها، ئەو كەسەی كە خێزانی نیەو (زینا) دەكات، لە جەزای ئەو تاوانە ناشیرینەیاندا هەر یەكەیان (100) سەد داریان لێ بدەن، ئەمە فەرمانی ئایینی خودایەو نابێت دڵتان پێیان بسووتێت و لەم سزادانە بیانبوورن، ئەگەر باوەڕتان بە خوداو بە هاتنی ڕۆژی دوایی هەیە، لە كاتی لێدانەكەشیاندا با كۆمەڵێك لە موسڵمانان ئامادەی سزادانەكەیان ببن و بیانبینن، تا ببێتە دەرس و پەند بۆ ئەمان و غەیری ئەمان([2]).

كەوابوو: شەڕواڵ پیسی یەكێكە لەو تاوانە گەورانەی كە هیچ كەمتر نیە لە تاوانی كوفركردن و كوشتنی بە ناهەق وناڕەوا، تەماشا بكەن خودای(U) كاتێك باسی ڕەوشت بەرزی بەندەكانی خۆی(عباد الرحمن) دەكات، دەر بە هەقیان دەفەرمووێت:﴿وَالَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلا يَزْنُونَ﴾[3].

دیارە بەندەكانی خودای(U)ئەوانەن بێجگە لە زاتی(اللَّهI) كەسی تر ناپەرستن وخوێنی كەسیش بە ناهەق و ناڕەوا ناڕێژن هەروەها (زینا)داوێن پیسی ناكەن، لەو سۆنگەیەوە  پاراستنی شەرەف پێویستییەو تەواوکەری پاراستنی دین و پاراستنی ڕوح وگیانە، دەستدرێژی كردنە سەری یەکێکە لە تاوانە گەورەکان، لەدوای کوفر و کوشتنی ناڕەوا، هەروەك لە ئایەتەكە باسی لێوەكراوە.

بڕوانن پەروەردگار چی دەفەرمووێت:﴿وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلاً﴾([4]).

واتە: (ئەی خەڵكینە توخنی داوێن پیسی مەكەون و خۆتانی لێ بەدوور بگرن، داوێن پیسی بەدڕەوشتییەكی زۆر زەقەو ڕێگایەكی زۆرخراپە)([5]).

 سیستمی ئایین پیرۆزی ئیسلام داوێن پیسی بە تاوانێكی گەورە دەزانێت لە نێو كۆمەڵگەدا لەبەرئەوەی بەڕەڵاكردنی ئارەزووبازی و شەهوەت، بەڕاست و چەپدا كارێكی قورس و گرانە، دەرهاویشتەی مەترسیداری لێ دەكەوێتەوە، نموونەی: كوشتن و لێكترازانی شیرازەی خێزان و ئابڕوو چوون و تێكدانی ئاشتی كۆمەڵایەتی و تێكەڵبوونی ڕەچەڵەك و منداڵی فرێدراوی باوك نەناسراو ..هتد، لێدەكەوێتەوە.

بێگومان وشیاركردنەوەی تاكی موسڵمان لەسەر داوێن پاكی  دووركەوتنەوەیە، لەو دەرهاویشتە مەترسیدارەی، ئەو جینایەتە قێزەونە  كەیەكێكە لەو پێنج ئامانجە خوداییەیﷻكە جەختی لەسەر پاراستنی كردۆتە، چونكە لە دەرئەنجامدا ڕەچەڵەك پارێزراو دەبێت، نەسەبی كەس لەگەڵ كەسی تردا تێكەڵ نابێت، میراتی وەكو خۆی دابەش دەكرێت، شیرازەی خێزان تێك ناچێت، ڕێژەی منداڵی فرێدراوی باوك نەناسراوی كەم دەبێتەوە، نەخۆشی مەترسیدار لە نێو كۆمەڵگەدا بڵاو نابێتەوە وێنەی:(السيلان والزهري والهربز والإيدز .....هتد)[6]

بەربەستی دووەم

نابێت پیاو لەگەڵ ژنی بێگانەدا بە تەنها بێت(الخلوة)

 لەڕاستیدا ئەم بەربەستە زۆر گرنگە وە پێویستە ئیشی جددی لەسەر بكرێت لە نێو كۆمەڵگەدا، چونكە زۆری ئەو كارەساتە دڵتەزێنانەی ڕوو دەدەن لە ناو هەندێك خێزاندا جەرگبڕن لە كوشتن و لێكترازان و فڕیدانی منداڵ و تەڵاق دان و ڵیك جیابوونەوە....هتد، هۆكارەكەشی زانراوە پێش وەختە، بەڵام پشتگوێ خراوەو ئاوڕی لێ نەدراوەتەوە، بەو بیانووەی ئێمە ڕازونیازی نێو دڵمان پاك و بێگەردە، مرۆڤ نابێت ئەوەندە دڵ پیس بێت ئێمە خوشك و براین ئا لەو جۆرە قسانە.

سەرنجتان بۆ ئەو فەرموودەیە ڕادەكێشم كە (عبدالله بن عباس رضي الله عنهما) دەیگێرێتەوە كە گوێبیستی پێغەمبەرr بووە فەرموویەتی: (لا يخلُوَنَّ رجلٌ بامرأة إلا ومعها ذو محرم ....)([7]).

واتە: پیاو نابێت بە تەنها لەگەڵ ژنێکی بێگانەدا بێت، مەگەر مەحرەمێکی ژنەكەی لەگەڵدا بێت(جا مێردی بێت یان باوكی یان برایەكی یان خاڵێكی)، ئەوە ئەو بەربەستەیە كە پێغەمبەری خوداr بۆ سنوورداركردنی تێكەڵی پیاو لەگەڵ ئافرەتی بێگانە دایناوە، ئەویش لە پێناو پاراستنی ئامانجە خوداییەكەیە، كە پاراستنی ناموس(حِفْظُ العِرْضِ)ە، كە پێویستە بپارێزێت.

 نەبادا كارەساتی ئابڕوچوون و تومەت و بوختان وڕووشاندنی كەرامەتی خێزانی لێبكەوێتەوە، چونكە لەو ساتانەی پیاو لەگەڵ ژنی بێگانەدا لە شوێنێكدا پێكەوە دەبن بە تەنها، داڵغەو خەیاڵی مرۆڤ دەڕوات بە لای زۆر شتی نابەجێ و ناپەسەند لە كەشێكی وا گونجاودا، دور نیە غەریزەی زایەندی (جنس)ی بووڕوژێت، ئەوەش ڕێخۆشكەرو كاراكتەرێكی مەترسیدارە بۆ ئەنجامدانی كاری نەشیاوو ناپەسەندو قێزەون لە نێوان هەردووكیاندا، پێكەوە لە دەرئەنجامدا دەكەونە داوی خراپەكاری و داوێن پیسییەوە، بەوەش پێشێلی ئەو ئامانجە پیرۆزە خوداییەیان كرد كە پێویست بوو بپارێزرن.

گرنگە شوێنكەوتووانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام ئەو پرسە هەستیارانە بە هەند وەربگرن، پشتگوێی نەخەن بە بیانووی ئەوەی ڕازو نیازی نێو دڵمان پاك و بێگەردە لەو جۆرە قسە عاتیفیانە.

 دیارە ئەو حاڵەتانە زۆرن وا ڕێك دەكەوێت كە ژن و پیاو پێكەوە بن بۆیە پێویستە زۆر وشیار بن، بەتایبەت لە كاتی گەشت كردن و كاتی ئاساییدا نابێت، بە هیچ جۆرێك پیاوو ژن لە شوێنێكدا بن بە تەنها جەخت لەسەر وشەی بەتەنها دەكەینەوە، بەبێ حوزوری مەحرەم (جا ئەو مەحرەمە مێردی بێت یان باوكی یان برایەكی یان خاڵێكی ئافرەتە كە بێت).

موسڵمانان دەبێت زۆر وشیار بن بەتایبەت لەم سەردەمی (عەولەمە) جیهانگیرییە، دەبێت حیساب بۆ هەندێك لەو پەیوەندییانەی كە لە ڕێی تۆرە كۆمەڵایەتی و ئامێرە تەكنەلۆژییە نوێیەكانەوە ئەنجام دەدرێت بە تایبەت ئافرەت لەگەڵ پیاوێكی بێگانەدا لە كاتی پەیوەندە كردنیدا بە     

موبایل، باشتر وایە بەحزوری مەحرەم بێت، نەبادا تووشی كارێكی ناپەسەند و قێزەون بن بە هۆیەوە دیارە ئەوەش بەربەستێكی ترە لە نەهێشتنی ئەنجامدانی گوناهو تاوانی گەورەی داوێن پیسی.    

ئەو وشیاركردنەوەو ئامۆژگاری و ڕێنماییانەی پەروەردگارو فەرموودەكانی پێغەمبەرr بۆ  ڕێگریكردنە لەو خواستە ناڕەوایانەی كە بە خەیاڵی مرۆڤدا دەگوزەرێت، كە پەیوەستە بە هەردوو ڕەگەزەكە كە پیاوو ژنە، كە پیویستە ڕەچاوی بكەن وخۆیانی لێی بەدوور بگرن بەتایبەت لەو سات و كاتانەی وادەخوازێت پێكەوە بن.

 

بەربەستی سێهەم

مۆڵەت وەرگرتن بۆ چوونەوە ژوورەوەی ماڵان

بڕوانن خودای باڵادەست لە قورئانی پیرۆزدا ئاداب و شێوازی ڕووكردنە ماڵی خەڵكیمان بۆ ڕوون دەكاتەوەو لە پێناو پاراستنی شەرەف و ناموسییان  نەبادا ئاشتی كۆمەڵایەتی خێزان بشێوێت و ببێتە هۆكاری دروستبوونی كێشەو گرفت و لێكترازان و دڵ ئێشان لە نێو ماڵ و خێزانەكاندا، پابەندبوون بەو ئادابانەوە بەربەستێكی توندو تۆلە لە پێناو پاراستنی كەرامەت و شكۆمەندی خێزانەكان.

 سەرنج بدەن لەو ڕێنمایی و ئامۆژگارییەی خودای(U) لە بۆ سنووردار كردن و كەم كردنەوەی كێشەوگرفت و ئاڵۆزی و لێكترازانی خێزانی بڕوانن پەروەردگاری چی دەفەرمووێت:﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّىٰ تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَىٰ أَهْلِهَا  ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ﴾([8]).  

    واتە: ئەی ئەوانەی باوەڕتان هێناوە، هەرواو بەبێ پەروا ڕوو مەكەنە ماڵێك، كە ماڵی خۆتان نەبێت، و لە ماڵی خۆتان زیاتر، مەچنە ناو هیچ ماڵێك تا مۆڵەت(ئیزن) وەرنەگرن وە تا بە ڕوویەكی خۆشەوە سڵاو لە دانیشتوانی ماڵەكە نەكەن، جا، ئەگەر ئیزنتان وەرگرت ئەو كاتە بچنە ژوورەوە، ئیزن وەرگرتن و سڵاوكردن گەلێك ڕێكترو باشترە بۆتان لەوەی بەبێ ئیزن خۆتان بكەن بە ژووردا، چونكە ڕەنگە ڕێگرێك هەبێت لە چوونە ژوورەوەتان([9]).

لەڕاستیدا دەبێت هەموو كەسێك لە واتای ئەو سڵاوكردنە بگات بەو مانایەی كە متمانەتان پێم هەبێت و دڵنیابن لەوەی كەسێكی شەڕانگێز نیم و خیانەتم لێ نابینن و بەئەمەك و بەوەفام بۆ پاراستنی شەرف و كەرامەت و شكۆداری و ماڵ و منداڵتان، بەداخەوە لەم ڕۆژگارەی ئێستاماندا ئەو واتا پرشنگدارەی سڵاوكردنە كاڵ بۆتەوە لای زوربەی خەڵكانی ئێمە بەڵگەی زیندووش زۆرن و پڕن لە تاوانی دزین و كوشتن و دەستدڕێژی كردن بۆ نانوس و شەرف وابزانین پێویست بە نموونە هێنانەوە ناكات.

سەرنجتان بۆ ئەو فەرموودەیە ڕادەكێشم كە چەندێك مەترسیدارە لەسەر ئەوانەی ئەو جۆرە كارانە دەكەن(سهل بن سعد الساعديy)دەگێرێتەوە كابرایەك:(اطَّلَعَ رَجُلٌ مِن جُحْرٍ في حُجَرِ النبيِّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ، ومع النبيِّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ مِدْرًى يَحُكُّ به رَأْسَهُ، فَقالَ: لو أعْلَمُ أنَّكَ تَنْظُرُ، لَطَعَنْتُ به في عَيْنِكَ، إنَّما جُعِلَ الِاسْتِئْذَانُ مِن أجْلِ البَصَرِ)[10].

كابرایەك لە سەردەمی پێغەمبەرrلە کونی یەكێك لە دەرگای ژوورەكانی ماڵی پێغەمبەرەوەr تەماشای نێو مالێانی دەكرد، كابرا بینی وا پێغەمبەرrخەریكی قژێتی بەو پارچە ئاسنەی دەستی، وەكو شانەوابوو، كاتێك پێغەمبەرr پێی زانی تەماشایان دەكات، فەرمووی: بمزانانیبایە بە مەبەست تەماشا دەكەیت، ئەو ئاسنەی دەستم ئەخستە چاوتەوە، مۆڵەت و ئیزن وەرگرتن سڵاوكردن بۆ ئەو جۆرە شتانەیە كە ئاماژەمان پێكرد، نەبادا شتێكی نامۆ ببینن.

گەر تێبینی بكەن، لە رووی شەرعەوە ڕێگە پێدراوە زیان گەیاندن بە ئەندامی بینینی (چاو)ی ئەو كەسەی تەماشای نێو ماڵی خەڵكی دەكات بە مەبەستی خراپ و ڕووشاندنی شەرەف و ناموسیان، ئەگەر بەراوردێك بكرێت، لە نێوان زیانی كوێربوون و زیانی سەرشۆری و شكاندنی شكۆی بنەماڵەیەك، زیان بەركەوتنی شكان وی شكۆو ئابروو بردنی كەسایەتی ئەو بنەماڵەیە گەورترە لە ئاستی كوێربوونی كەسێك.

 بۆیە: پێغەمبەرr بەكابراكە دەفەرمووێت: ئەگەر بمزانیبایە بە مەبەست تەماشای نێو ماڵمان دەكەیت بێگومان كوێرم دەكردی، لەبەر ئەوەی پرسی ئامانجە خوداییەكان هێلی سوورە دەبێت نەبەزێنرێت، هەرلەبەر ئەوەشە پاراستنی ناموس(حِفْظُ العِرْضِ)یەكێكە لەو ئامانجانە، دەبێت بپارێزرێت.

 بۆ زانیاری هەموو لایەك، گەر لەدەرگای ماڵێكتان دا، دەبێت لە لای تەنیشتەوە ڕابوەستن نەك لەبەرامبەر دەرگاكەیان ڕاستەوخۆ نەبادا چاوتان بچێتە سەر شتێكی نامۆ، تەنانەت ئەگەر موڵەتتان پێدرا بۆ دانیشتن نابێت بە ئارەزووی خۆتان شوێنی دانیشتن هەڵبژێرن، بەڵكو دەبێت چاوەڕیی خاوەن ماڵەكە بن شوێنی دانیشتنتان بۆ دیاری بكات، چونكە ئەو خاوەنی ماڵە، دەزانێت كامە شوێنە چاكترە و پارێزراوترە لە تەماشا كردن بۆ نێو ماڵێان، ئەوەش هەر لە پێناو پاراستنی ناموس و شەرەف و كەرامەتە(حِفْظُ العِرْضِ).

 تەماشا بكەن ئەوە سیستمی ئایینی پیرۆزی ئیسلامە لە ڕێكخستنی پەیوەندییەكانی تاك بە كۆمەڵگەوە لە ڕووی چۆنییەتی شێوازی هاتوچۆو زیارەتی یەكتر كردن و پاراستنی شەرف و كەرامەت و نامووس و شكۆی یەكتر، هاوشێوەی ئەو سیستمە لە كوێ جیهاندا هەیە با پێمان بڵیین ئەوانەی كە سەرسامن بە بە كلتووری ڕۆژئاوا لە پاراستنی شەرەف و نامووس و شكۆی كەسایەتی كەس و بنەماڵەكان.

 

بەربەستی چوارەم

دوور كەوتنەوە لە نەزەری حەرام

دیارە دووركەوتنەوە لە نەزەری حەارم واجبە، وەیەكێكی ترە لە بەربەستەكانی پاراستنی ناموس(حِفْظُ العِرْضِ)، سەبارەت بەو بابەتە خودای(U) ئاگاداری ئیماندارانی كردۆتەوە لە مەترسی ئەو جۆرە تەماشاكردنی بە مەبەستە كە لە دەرئەنجامدا مرۆڤ بە لاریدا دەبات، جا بۆ ئەوەی ئیمانداران سەلامەت بن پێویستە ئەو ڕێنماییەی پەروەردگار كە لەو ئایەتدا هاتووە جێبەجیی بكەن[11].

سەرنج بدەن خودای(U) چی دەفەرمووێت:﴿وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[12].

 واتە: بە ئافرەتی ئیمانداریش بڵێ: ئەمانیش هەندێك چاوی خۆیان دابنەوێنن لە بەرامبەر پیاوانی بێگانەدا، وە داوێنی خۆیان بە پاكیی ڕابگرن و جوانیی و ڕازاوەیی خۆیان دەرنەخەن تەنها ئەوەندە نەبێت كە دروستەو شەرعی خوداI ڕێی پێداوە، كە دەم و چاوو دەستەكانە تا جومژگ(مەچەك)، وە سەرپۆشەكانیان بدەن بەسەر سنگ و ملیاندا تا هیچی بەدەرنەكەوێت، هەروەها جوانیی و ڕازاوەیی خۆیان بۆ هیچ كەسێك دەرنەخەن تەنها بۆ مێردیان نەبێت، یان بۆ باوكیان یان بۆ خەزووریان یاخود بۆ كوڕانی مێردەكەیان كە لە ژنێكی تری بوون، یاخود براكانیان یان كوڕانی براكانیان یاخود كوڕانی خوشكەكانیان یان ئافرەتانی بێگانەی موسڵمانان یان ئافرەتانی غەیرە موسڵمان، ئەگەر كەنیزەكیان بوون یاخود ئەو پیاوانەی پیاوەتیان نەماوە جا لەبەر پیری بێت یان هەر هۆیەكی تر یان ئەو منداڵانەی هێشتا نەگەیشتوونەتە ئەو ڕادەی كە ئارەزوویان بۆ ئافرەت بجووڵێت وە تیگەیشتنیان بەوەی لە بەینی مرۆڤ و ئافرەتدا ڕوو ئەدات ئەمانەی كە باسكران درووستە ئافرەت خۆڕازاندنەوەی خۆی نەشاڕێتەوە لێیان هەروەها، پێویستە لەسەر ئەو ئافرەتانەی خڵخاڵیان لە قاچدایە كە دەڕۆن بە ڕێگادا نابێت قاچیان وابدەن بە سەر زەویدا كە سەرەنجی خەڵكی ڕابكێشێن بەلای خۆیاندا، چونكە ئەوجۆرە ڕێكردنانە پەیامە بۆ ڕەگەزی بەرامبەر، ئینجا پەروەردگار لە كۆتایی ئایەتەكەدا دەفەرمووێت: ئەی ئیماندارینە هەر هەمووتان بە پیاوان و ئافرەتانەوە ڕووبكەنە خودا بە پەشیمانبوونەوەو تەوبە كردن و دوعاو پاڕانەوەو  ئەنجامدانی فەرمانەكانی خوداIبەڵكو، سەرفرازیی و بەختەوەری ڕۆژی دواییتان دەست بكەوێت([13]).

بێگومانئافرەتانیش هاوشێوەی پیاوان فەرمانیان پێكراوە كە چاوی خۆیان لە ئاستی حەرامەكان دابخەن و تەماشا نەكەن كە ئەویش ڕێگەیەكە لە ڕێگاكانی داوێنپاكی وپاراستنی ناموس(حِفْظُ العِرْضِ)، لە هەمان كاتیشدا فەرمانیان پێكراوە، كە هەموو ئەو دەروازانە دابخەن كە هۆكارن بۆ وروژاندنی كەسی بەرامبەر پێویستە لەسەریان خۆیان بە دوور بگرن لەو جۆرە ڕەفتارانەی كە دەرگاری حەرام و قەدەغەكراوەكانیان لێ واڵا دەكات.

 بۆ نموونە: لەم سەردەمەی ئێستاماندا بەهۆی تۆرە كۆمەڵاتییەكانەوە ئافرەتان لە (فەیس بووك و ماسنجرو واتساپ وتویتەرو تلیگرام تیك تۆك...هتد)، ئەكاونتێكی تایبەت بە خۆی كردۆتەوە كام وێنەی جوانە و سەرەنجڕاكێشەوە ئەوەی لەسەر دانەوە، لەڕاستیدا پێویستە ئافرەت  بەگشتی و ئافرەتانی پابەندبوو بە شەریعەتی ئیسلام ئاگادار بن لە خۆیان زوربەی زۆری ئەو تۆرە كۆمەڵایەتییانە بۆ ئەوە دانراون كە بكەونە تۆری خراپەو خراپەكارییەوە.

هەر بۆ زانیاریتان (Sean Parker)یەكەم سەرۆكی فەیسبووك نایشارێتەوە دەڵێت: نیازمەندانە فەیسبووكمان وا دیزاین كردووە ڕەفتاری خەڵك بەرەو خراپ بگۆڕێت و ئالودەی ئەو ڕفتارانەشی بكەین، لە هەمان كاتدا ئەندازیاریكی تویتەر وتویەتی:

پەشیمانم وەك خۆم كە بەشداربووم لە بەرهەم هێنانی تویتەر، چونكە وەك ئەوە وایە چەكێكی پڕ فیشەكی ئەمن نەكراومان دابێت بەدەست منداڵێكی چوارساڵ[14].

 زۆر گوێبیستی ئەوانە بووین و بینیومانەوە كە چەندەها ماڵ و خێزان، لەیەكترازان و پشێوی كەوتە نێوانیانەوە بوونەتە قوربانی، بەكارهێنانی خراپی ئەو سۆشیال میدییایانە بە نەزانی و خراپی تەنانەت تاوانی كوشتن و زیندانیكردن و لە خشتەبردنی زۆرێك لەو خەڵكەی لێكەوتۆتەوە لە نێو كۆمەڵگەدا، جا گرنگەو پێویستە لەسەر هەمووان بە وشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو ئامرازو ئامێرە نوێیانەی ئەم سەردەمە بكرێت.   

 

 

 

 

بەربەستی پێنجەم

زەواجكردن

ئاشكرایە زەواج كردن بەربەستێكی گرنگە بۆ پاراستنی پاراستنی ناموس (حِفْظُ العِرْضِ) خودای(U)دەفەرمووێت:﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً  إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾[15].

لە بەڵگەو نیشانەكانی دەستەڵات وتوانای خوداIئەوەیە كە لە خودی خۆتان هاوسەری بۆ خوڵقاندوون، بۆ ئەوەی پێكەوە هەست بە ئارامی دەروونتان بكەن هەروەها ل نێوانتاندا خۆشەویستی و بەزەیی جێگير كردووه،  بەڕاستی لەم كارە نایابانەی خوداﷻبەڵگەی زۆری تێدا هەن بۆ ئەو قەوم وگەلانەی ژیرن و تێدەفكرن وبیردەكەنەوە.

بڕوانن پرسی شەرعییەتی زەواج لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام یەكێكە لەو ئامرازانەی پاراستن و هێشتنەوەی ڕەگەزی مرۆڤ لە دنیا لە قڕبوون، بۆ ئەو مەبەستە پێغەمبەرﷺدەفەرمووێت:(تزوَّجوا الوَدودَ الولودَ فإنِّي مُكاثرٌ بِكُمُ الأُممَ)[16].

هاوسەرگیری(زەواج) لەگەڵ ئەوانە بکەن کە ڕووخۆش و خۆشەویست و بەپیت و بەرەكەتن و منداڵی زۆرتان بۆ دەهێنن، بێگومان منیش لە نێو گەلاندا تردا شانازیتان پێوە دەكەم لە ڕۆژی دوایی كە ئوممەتەكەم چەندێك زۆرن بەگوێرەی گەلانی تر.

لێرەدا ئاماژە بە فەرموودەیەكی پێغەمبەرﷺ دەكەین كە گەنج و لاوان ئاراستە دەكات بۆ زەواج كردن، بڕوانن پێغەمبەرr لەو بارەیەوە چی دەفەرمووێت: (يا مَعْشَرالشَّبَابِ، مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ البَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ، فإنَّه أغَضُّ لِلْبَصَروأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ ومَن لَمْ يَسْتَطِعْ فَعليه بالصَّوْمِ، فإنَّه له وِجَاءٌ)([17]).

     سەرنج بدەن پێغەمبەرr ڕووی دەمی موبارەكی ئاراستەی گەنجانی دەكات، چونكە ئەوان لەوپەڕی توانای هیزی شەهوەتدان بە تەماشا كردنێكی ئاسایی  دەوروژێن و لەوەیە كۆنتڕۆڵ لە دەست بدەن، بۆ ئەو مەبەستە ڕێنمایی و ئامۆژگارییان دەكات، نەبادا تێوە بگلێن و گوناهباربن بكەونە تۆری داوێن پیسییەوە،  ئەوكات دەربازبوونیان لەو ڕەفتارە قێزەون و نەشیاوو ناپەسەندە گران و قورس دەبێت، بۆ ئەو مەبەستە بەربەستی پرۆسەی هاوسەرگیری كردن دەخاتە بەردەمیان بەو ئاراستەیە ئامۆژگارییان دەكات.

تەماشا بكەن دەفەرمووێت: ئەی لاوو گەنجان، ئەوەی توانای جەستەیی و دارایی باشە با ژن بهێنێت، چونكە (زەواجكردن)قەڵغانە بۆ چاوپاڕێزی لە نەزەری حەرام و چاوچنۆكی، بەربەستیشە بۆ پاراستنی داوێن لە حەرام كردن، وە ئەوەی توانای زەواجكردنی نیە با بەڕۆژوو بێت لەبەرئەوەی ڕۆژووگرتن ئاگری شەهوەت و ئاڕەزووی دادەمڕكێنی و كەمی دەكاتەوە.

سەرنج بدەن ئایینی پیرۆزی ئیسلام لە پێناو پاراستنی شكۆو كەرامەت و شەرەف و ناموسی خەڵكی شوێنكەوتووانی بەتایبەت گەنج ولاوانی هاندەدات، كە زەواجكردن ئەو بەربەستەیە كە ناهێلێت بخزێنە نێو تاوانی زیناكردن و چاوپیسی و داوێن پیسییەوە، هەر لە هەڕەتی لاوێتییەوە دەیانپارێزێت لە كەوتنە داوی ئەو ڕەفتارە قێزەوەنە، تەنانەت بەوەشەوە نەوەستاوە، هەروەك چۆن ئەو گەنجانە دەپارێزێت بە هەمان شێوازیش پارێزگاری لە خێزان و بنەماڵەكانیش دەكات لە ڕووشاندن و شكاندنی شكۆدارییان لە نێو كۆمەڵگە بە هۆی گەنجێكەوە كە بیەوێت دەستدرێژی بكاتە سەر ناموس و شەرەفیان بە ڕێگەیەكی ناشەرعی.

بیرمان نەچێت لە زۆرێك لە ئایەتەكانی قورئانی پیرۆز ئاماژە كراوە بۆ حەرام كردنی گاڵتەپێكردن و ناوهێنانی ئەم و ئەو بە خراپەو تومەت بەخشینەوەو بوختان كردن .... هتد.

 كۆی ئەو حەرام كراوانە بەربەستن، لە پێناو پاراستنی شەرەف و ناموس و كەرامەتی خودی مرۆڤە خوداﷻ تەشریعی كردووە چونكە، كەرامەتی مرۆڤ زۆر پیرۆزە لای پەروەردگار هەموو شتێكی لە زەوی و ئاسماندا بۆ ئەوە خەڵق كردووە، تاوەكو سوودمەند بن لێی، شكاندنی شكۆی مرۆڤ گوناهو تاوانێكی گەورەیە، جا ئەو مرۆڤە موسڵمان بێت یان كافر بێت یان هەر ڕێبازو هزرو ڕاو بۆچوونێكی هەبێت.

خوێنەری ئازیز بەرەبەستەكان زۆرن لێرەدا هەر ئەوەندە دەكرێت ئاماژەیان پێبكەین لە پێناو پاراستنی پاراستنی ناموس (حِفْظُ العِرْضِ) لەم بڕگەیەدا، ئەوەی بیەوێت زانیاری زیاتری چنگ بكەوێت بگەرێتەوە ئەو سەرچاوانەی باس لە ئامانجە خوداییەكان دەكات، نموونەی: كتێبی(مقاصد الشریعة عند ابن قیم الجوزیة- مقاصد الشریعة الاسلامیة ومكارمها لعلال الفاسي- مقاصد الشریعة الاسلامیة لدكتور زیاد محمد احمیدان- قواعد عند الامام الشاطبي.....الخ).

ئەو بابەتە: لە كتێبی(بەرامەی گوڵ لە زاری خۆشەویستەوە شەرحی چل فەرموودەی ئیمامی نەوەوەی وەرگیراوە لە نووسینی/ دكتۆر سیروان كەركوكی).

 

([1]) سورة النور الآیة:2.
([2]) تەفسیری گوڵشەن:3/42.
[3] - سورة الفرقان الآية: 68.
([4]) سورة الإسراء الآیة:32.
([5]) تەفسیری گوڵشەن:2/456.
[6] - كتێبی(مقاصد الشریعة عند ابن قیم الجوزیة/تألیف:د. سمیح عبدالوهاب الجندي: ص131 بەدەستكارییەوە).
([7]) كتێبی(صحیح مسلم بشرح الامام النووي:5/238 رقم الحدیث1341كتاب الحج-باب، سفر المرأة مع  محرم إلی حج وغیره).
([8]) سورة النور الآیة:27.
([9]) تەفسیری گوڵشەن:3/62 بەدەستكارییەوە.
[10] - كتێبی(صحیح البخاري بشرح فتح الباري:11/30رقم الحدیث6241،كتاب-الإستئذان،باب الإستئذان من أجل البصر ).


[11]- كتێبی(مقاصد الشریعة عند ابن قیم الجوزیة/تألیف:د. سمیح عبدالوهاب الجندي: ص137 بەدەستكارییەوە).
([12]) سورة النور الآیة:30-31.
[13]-   تەفسیری گوڵشەن:3/65-66.
[14] - كتێبی(ژیان چی بەسەر دێت لە سەردەمی زیرەكیی دەستكرد و سۆشیال میدیا/ نووسین و ئامادەكردنی/ پ.د نەزاكەت حسێن: لاپەڕە21- 48).
[15] -سورة الروم الآية:21.
[16] - كتێبی(سنن أبي داود: 2/220، رقم الحديث (2050) كتاب النكاح، باب النهي عن تزویج من لم تلد من النساء. حدیث حسن صحيح).
([17]) كتێبی(صحيح البخاري بشرح فتح الباري:9/141رقم الحدیث5066كتاب النكاح – باب، قول النبيrمن لم یستطع الباءة فلیصم).

 

دكتۆر : سیروان كه‌ركوكی