لە نیوان حەیران و لاوک، حەیراوک فۆرمێکی تازەو داهێنانێکی نوێی قادر ئەسعەد

ئەسعەد عەدۆ: لە بەشی یەكەمی ئەو تۆمارەدا گوێ بیست بووم، بەڵام ئاگاداری وردەكاریەكان نەبوم، دواتر كاكە قادر ئەسعەدی هونەرمەند پەیوەندی پێوە كردم و باسی ئەو بابەتەمان كرد، هەستم كرد وەك وەفایەك بۆ زێدی خۆی (تەیراوە) دەیەوێت كارێكی هونەری بكات لەوەی بەشی یەكەم باشتر یان پڕ زانیاریتربێت.

دانیشتنێك و چەند تلیفۆنێك لە نێوانماندا دروست بوو، لە ڕوانگەی تەمەنەوە دوور نییە من پڕ زانیاریتر بم، بەتایبەت بۆ قۆناغی شەستەكان كە بە ئیتیفاقییەی حوزەیرانی ساڵ 1966 ناسراوە، ئەوكات ئاهەنگی تەیراوەییەكان كە هەردەم كانگای كوردایەتی بوون، لە شوێنی ئێستا و دەوروبەری مزگەوتی (حەیدەر ئاغا) ساز دەكرا، لەو ئاهەنگگێڕان و شیعرخوێندندنەوەدا كە (فەوزیە سدیق- دایكی نسكۆی)خێزانم ناسراوترین قوتابی بوو، بە شیعرخوێندنەوەی ڕۆژانە حەماسی بەشداریی دەكرد .

هەروەها قۆناغی ڕێككەوتنی 11 ئاداری1970 لەو چەندان كۆڵانەی تەیراوە لە نزیك چایخانەی فاروق بەدرێژایی شەقامی تەیراوە، كە دوو چایخانەی بەنێوبانگی تێدابوو (تاهیر چایچی و مەلا یاسین). تەیراوە بەگشتی و ئەو شوێنانە بەتایبەت مەڵبەند و كوورەی كوردایەتی بوو، نەك تەنیا گەڕەكی ئێمە بەڵكو هەموو گەڕەكێك مێژووی خۆی هەیە و شانازیی پێوە دەكات، بەڵام ڕێككەوتەی كۆمەڵایەتیی خەڵكی تەیراوە كە زۆرینەوەی (وەرزشوان، هونەرمەندان، شاعیران و ئەدیبان)ی شاری هەولێر لە تەیراوە دەژیان، كە لەوكاتەوە تا ئێستاش شانازین، بە نموونە: عەبدوڵڵا پەشێوی شاعیر، سەعدوڵڵا پەرۆش، جەوهەر كرمانج، جەمیل ڕەنجبەر، هێرش مەجید، ماڵی گیوی موكریانی، زاهیر عەبدوڵڵا، ئەحمەد جەمیل، بەهرام جەمیل، حەسەن حوسێن خۆشناو، كەریم دیار، مەهدی خۆشناو و چەندانی دیكەش.

 هەروەها شاییكەران و سەرچۆپیگرانی تەیراوە تا ئێستا شوێن پەنجەیان دیارە، یان ئەو خەڵكانەی خۆمان كە لە پیشەی هەمەجۆر شوێن پەنجەیان دیارە، لەبەرهەندێ كاك قادر ئەسعەد هەوڵی داوە بە پەخشانە حەیران و بەندەلاوكان لەسەر ئاوازێكی خۆش مێژووی كۆمەڵایەتیی گەڕەكی تەیراوە بنووسێتەوە، هەرچەندە شێوەی مێژوونووسینەوە تا ئێستا لە دووتۆی كتێباندا بووە، بەڵام كاكی هونەرمەند هەوڵی داوە بەم شێوەیە ئەسپی خۆی لەو مەیدانەدا تاو بدات.

جێی وەبیرهێنانەوەیە جگە لە بەندە، برادەرانی دیكەش بۆ تۆماركردنی ئەو تۆمارە بوونەتە سەرچاوە بۆ هونەرمەند، لەوەیش دڵنیام هەموو بەرهەمێك بێ كەموكووڕی نابێت، بەڵام ئەوەی كراوە مەیدانێكی نوێیە و پێویستە هاندەربین، ئەگەر هەڵە نەبم میللەتی فینلەندا لە ڕێگەی داستانەكانی خۆیانەوە لە ساڵی 1836 مێژووی خۆیان تۆماركردووەتەوە، بۆیە منیش لە دەرگای قوتابخانەی سەرزارەكیی مێژووییەوە هەوڵمداوە ڕكێف لە سەگڵاوی خۆم بدەم، بەتایبەت لەسەر ئەو لاوكانە، بەتایبەت لاوكی شەڕوشۆڕ بۆ نموونە (نەواخا برایم پاشا) كە باس لە دوا چارەگی سەدەی حەڤدەی ناوچەكەمان دەكات و (لۆنگرێك) مێژوو نووسی ئینگلیز لە كتێبەكەیدا (اربعە قرون فی تأریخ العراق الحدیث) كە جەعفەر ئەلخەیات كردوویەتی بە عەرەبی، سەربردەیەكی لێكچووی داعشی ئەم زەمەنەیە.

هونەرمەندی شێوەكار قەرەنی جەمیل: هونەرمەندی دەنگخۆش قادر ئەسعەد خاوەن ئەزموونێكی قووڵی گۆرانی و مێلۆدییای حەیران و لاوكی ڕەسەنی كوردییە، ئەو هەمیشە لە گۆرانییەكانیدا بەتایبەتی حەیران و لاوك، شوێن و زەمەن زۆر هەن، كە كەشوهەوای بیرەوەری و نۆستالژیا بە ئاوازەكانی دەبەخشێت، بە شێوەیێك گوێگر دەخاتە نێو چێژێكی قووڵی دەنگ و ئاوازەكەی. قادر ئەسعەد لەم كارانەی ئێستای حەیراندا، هاتووە بە جۆرێك پڕ لە سۆز و ئینسانی باس لەو گەڕەكەی تەیراوە دەكات كە خۆی و سەدان هونەرمەند و نووسەر و شاعیر و سیاسەتمەدار و پێشمەرگەی قارەمانی لێ بووە و پەروەردە كراوە، وەك پانۆرامایەكی مۆسیقی بە ئاوازێكی زۆر جوان دایڕشتوە و نەمریی بەخشیوە بەم گەڕەكە، هونەرمەندێكە جێگای شانازی تەیراوە و هەموو كوردستانە.

نووسەری و شاعیر عەبدولڕەحمان فەرهادی: دەسخۆشی لە برای هونەرمەند قادر ئەسعەد دەكەم كە بە شێواز و نووسینی خۆی حەیرانەكانی هونەركارانە داڕشتووە و، بە (سی دی) پێشكەشی كردین. ئەو لە تەیراوە ژیاوە كە لە كۆنەوە گەڕەكێكی گەورەی هەولێر بووە و بەردەوامیش زێد و لانكەی كوردایەتی و ڕۆشنبیریی كوردی بووە، كاك قادر هاتووە ناوی هەموو تێكۆشەرانی ئەوێی لە دەقەكەیدا خستووەتە چوارچێوەی چیڕۆك و بەسەرهاتی مانادار، من خۆم وەك كارێكی هونەری چێژم لە بەرهەمەكەی بینی، وەلێ نازانم لە ڕووی هونەری حەیرانبێژییەوە لە چ ئاستێكدا بوو! چونكە باشی لێ نازانم، ئەمەش دەبێ پسپۆڕانی حەیران قسەی لەبارەوە بكەن، كە چەندین كەسی بەتوانامان هەن، هیوای سەركەوتن و بەردەوامی بۆ كاك قادر دەخوازم و چاوەڕێی بەرهەمی زیاتری لێ دەكەین.

لوقمان نانەكەلی: نوستالۆژیا و گەڕانەوە بۆ یاد و یادەوەریی كۆن و جاران، بەشێكە لە هزرو بیری مرۆڤ، نەنگی نییە مرۆڤ بە شار و گەڕەك و كۆڵان و گوند و شوێنی لەدایكبوون و سەرەتای چاوكردنەوەی ژیانی خۆیدا هەڵ بڵێ!

ئەوەتا نووسەری گەورە (ڕەسوڵ حەمزاتۆڤ) بە ڕۆمان باس لە شار و گەڕەك و كۆڕن و خانووی تایبەتی جێنەزرگەی ژیانی خۆی دەكات و شانازی بە جوانی و چێژی ئەو سەردەمەوە دەكات.

قادر ئەسعەد یەكێكە لەو هونەرمەندە بەتوانایانەی كە سەربردەی گەڕەكێكی كۆنی شاری هەولێری هەرێمی كوردستانی باس كردووە، بە حەیران و بەسەرهات و ناوهێنانی كەسایەتی و كاسبكار و شۆڕشگێڕ و خەباتكارانی سەردەمێ دەكات، كە ‌بزووتنەوەی ئازادیخوازیی كورد لە ‌هەڕەتی مەشخەڵی هەڵگیرساندا بووە و، ئەگەر ئەو شاكارەی هونەرمەند بكرێتە فلیمێكی سینەمایی، بێگومان زۆر نایاب و پێشەنگ دەردەچێێت.

هەرچەند هەر بستێكی نیشتیمان و خاكی كوردستان بێ جیاوازی لای ئێمە خۆشەویستە و قوربانی بۆ دەدەین، بۆیە لە ڕووی كەلتووری و هونەری بەرزەوە ئەو بەرهەمەی هونەرمەند دەنرخیندرێت و داوا دەكەم لە هونەرمەندان ڕوو لەو‌ جۆرە حەیران و لاوكانە بكەن و كەلەپووری نەتەوەیی زیندوو بكەنەوە و برەوی پێ بدەن.

شاراوە نییە ئێمەی نووسەران لەو بوارەدا هاوكاری بووین و لە بەشێكی گەورە لە بیرۆكە و نووسینەكاندا بەشداربووین، بەڵام هونەرمەند توانیویەتی زیاتر ئەو نووسینە زیندوو بكاتەوە و ڕۆحی بە بەردا بكات.

كە گوێ لەو حەیرانەی تەیراوە دەگرین، بەتایبەت دانیشتوانی كۆنی ئەو گەڕەكە، تەزووی یادی ئەو ڕۆژە جوانانەمان بیردێتەوە، و ساتێ دەچینەوە كەونەمەفتەن و دەست لەملانێی كەسایەتی و كەسەكانێك دەكەین كە لە ژیاندا نەماومان، لە یادەوەریەكانمان زیندوو دەبنەوە.

میزاجی كوردەواریمان بەرز دەبێتەوە،‌ وەك ئەوەی گۆرانی شاعیر لە ‌كۆپلە شعرێكدا بە ناوی بۆ فریشتەی مۆسیقا بۆ (دەروێش عەبدوڵڵا)ی دەفژەن و هونەرمەند گوتوویەتی:

ئەوەندەم بیست لە مۆسیقا خرۆشی ڕۆحی بێگانە

 میزاجی كوردەواریم تێك چووە، دەروێش عەبدوڵڵا

دەخیلت بم دەسا بەو لاوك و ئای ئای و حەیرانە

 شەپۆلی زەوقی میللی پڕ دەروونی مات و چۆڵم كە !

لە بیتهۆڤن گەلێ زیاتر بە ڕۆحم ئاشنای، وەڵڵا !

دە ئەی دەروێش، سكاڵایەك لەگەڵ ڕۆحی كڵۆڵم كە !...