دەستپێنەكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، وێڕای هەوڵە دیپلۆماسیی و بەرژەوەندییە ئابوورییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان و زیادبوونی قەبارەی زیانەكان، كەچی لە ڕووی كردارییەوە ئەم بابەتەش وەكو زۆر بابەتی دیكە بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە. بۆ قسەكردن لەسەر هۆكار و ئاستەنگەكانی بەردەم ئاساییبوونەوەی دۆسێی نەوت، گۆڤاری گوڵان چەند پرسیاری ئاراستەی پڕۆفیسۆر دكتۆر گۆڤەند شێروانی پسپۆڕی بواری نەوت و ڕاوێژكاری نەوت و گاز كرد.

 

 

* وێڕای هەموو پابەندییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دۆسێی نەوت بەرانبەر حكومەتی فیدڕاڵی و سەردانەكەی محەمەد شیاع سوودانی بۆ واشنتۆن و گفتوگۆ و كۆبوونەوەكانی لەگەڵ ئەردۆگان سەرۆك كۆماری توركیا و قسەكردن لەسەر گرنگیی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم، كەچی وەزارەتی نەوتی عێراق هیچ هەنگاوێكی كرداری نەناوە و وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانیش بەغدا تۆمەتبار دەكات، بەوەی بەربەست دەخاتە بەردەم هەناردەكردنەوەی نەوتەكە، وەكو پسپۆڕێكی بواری نەوت خوێندنەوەت بۆ ئەم بارودۆخە چییە؟

- وێڕای گفتوگۆكانی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە واشنتۆن و لەگەڵ سەرۆك كۆماری توركیا و لەگەڵ هەردوو سەرۆكایەتیی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر گرنگیی دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان و تەنانەت لە سەردانەكەی ئەردۆگان باس لە واژووكردنی ڕێككەوتننامەیەكی نوێی ستراتیژیی ئابووری كرا. لە شاندەكەی ئەردۆگان وەزیری وزە و سەرچاوەكانی سرووشتی ئامادە بوون، تێیدا هەرێمی كوردستان و توركیا و كۆمپانیاكان ئامادەییان دەربڕی بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم، بەڵام هیچ وادەیەك دیاری نەكراوە بۆ دووبارە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوت و بگرە لە زۆر ڕووەوە كێشەكە بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، ئەمەش وادیارە بابەتەكە تەنیا تەكنیكی نییە، بەڵكو ئەجندەی دەرەكی و دەستی سیاسیشی لەناودایە، چونكە بابەتی تێچووی بەرهەمهێنان و هەناردەكردن و بابەتی گرێبەستەكان دەكرێت بە دانوستان و گفتوگۆ چارەسەر بكرێت، كاتێكیش وەزارەتی نەوتی عێراقی ناگاتە ڕێككەوتنێك بەوەی نەرمێتی بنوێنێت و لە سنووری واقیع و بارودۆخ و ژینگەی دەرهێنان و هەناردەكردن و وەبەرهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستاندا بێت، ئەمە ئەوە دەگەیەنێت بابەتەكە تەنیا شایستەی كۆمپانیاكان و تێچوونی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و باوەڕپێكردن بە گرێبەستەكان نییە، بەڵكو ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم بڕیاری سیاسی و دەستتێوەردانی سیاسی و حزبی و ئەجندەی دەرەكی و بەرژەوەندیی هەرێمی و عێراقیشی تێدایە.

* باسی ئەجندەی دەرەكی و دەستتێوەردانت كرد لە دۆسێی نەوت، ئایا ئەو لایەن و گرووپانە كێن كە ئەوەندە دەسەڵاتیان هەیە، زیانێكی وا گەورە كە خۆی لە 12 ملیار دۆلار دەدات بە عێراق و هەرێمی كوردستان بگەیەنن؟

- دانوستانەكانی نێوان هەر دوو وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر ڕەشنووسی یاسای نەوت و گاز و تەنانەت ناردنی سووتەمەنی و پێش ماوەیەك ناردنی بڕە بەنزینێك لە هەرێمی كوردستان بۆ عێراق و گفتوگۆكان هەمووی وا دەردەخەن، كە لە كەشوهەوایەكی باشدا لێكتێگەیشتن هەبن. من ئەو ڕاستییە باش دەزانم، ئەگەر یاسای نەوت و گازی عێراقی فیدڕاڵی هەبووایە، زۆر لەو بابەتانەی كە ئێستا كەسانێك لەناو ئاوی لێڵدا مەلە دەكەن و بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەكەن، ئەو كات نەیاندەتوانی. خۆ پێشتر حكومەتی هەرێمی كوردستان لە مانگی نیسانی ساڵی ڕابردوو ڕێككەوتننامەی لەگەڵ حكومەتەكەی محەمەد شیاع سوودانی واژوو كرد، بەوەی بڕگەكانی ئەو ڕێككەوتنە بخرێتە ناو یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی، ئەو لایەن و گرووپانەی كە ئاماژەمان پێكرد، لە دوای دەرچوونی یاسای بودجە دۆخەكەیان قۆزتەوە، بەوەی هەرێم دەبێت ڕۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت ڕادەستی سۆمۆ بكات و، ئەگەر نەتوانرا تەسلیمی وەزارەتی نەوتی عێراق بكرێت و بۆ ناوخۆ بەكاربهێنرێت. ئەوە وەزارەتی نەوتی عێراق بوو، كە نەیتوانی ئەو بڕە نەوتە وەربگرێت و نەشیتوانی لە ناوخۆدا بەكاری بهێنێت. تەنیا ڕۆژانە 80 هەزار بەرمیل نەوتی وەردەگرت و ئەویش بە خەرجنەكردنی تێچووی بەرهەمهێنانی ئەو بڕە نەوتە ڕاگیرا، لە كاتێكدا توانا هەیە، لە پاڵاوتگەكانی هەرێم بەكار بهێنرێت، بەمەش یاسای بودجە كێشەكانی دووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانی ئاڵۆزتر كرد.

* ئایا هەرێمی كوردستان تاچەند توانیویەتی لە ئاستی ناوخۆ پەرەپێدان بە سێكتەری نەوت و گاز بكات، بەتایبەتی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا؟

- حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2005 دەستی بە ئامادەكردنی ڕەشنووسی یاسای نەوت و گاز و پەیكەری وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان كرد. ئەو دەمە دوو یاسای ژمارە 21 و 22ی 2007 پەسەند كران، كە دواتر بە بڕیاری دادگای فیدڕاڵی هەڵوەشێنرایەوە، كە من پێم وایە یاسای نەوت و گازی كوردستان لە باشترین یاساكانە لەسەر ئاستی عێراقیش كە تاكو ئێستا خاوەنی یاسا نین. وێڕای كێشەكانی تواناسازی و شەفافییەت و ڕاوسەرنجەكان لەسەر ئەدای هەندێك كۆمپانیای بیانی و بەرزیی ڕێژەی قازانجەكانیان و ژینگەی وەبەرهێنانی نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستان، بەڵام هەنگاوەكانی پشكنین و دەرهێنان و بەرهەمهێنان و هەناردەكردنی نەوت هەنگاوی باشی بڕی، بەتایبەتی لەنێوان ساڵانی 2014 تا 2017 كە قەبارەی بەرهەمهێنان بووژانەوەی باشی بە خۆیەوە بینی تا 2022 ئەو كات كێشەكان لەنێوان هەرێم و بەغدا قووڵ بوونەوە و لە 2023 بڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی و دادگای ناوبژیوانیی پاریس بووە هۆی ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم، كە من پێم وابوو دەبووایە ئەو 10 ساڵەی كە لە دادگای پاریس كێشە لە نێوان توركیا و عێراق هەبوو، كار بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە بكەین و كەرتی نەوت و گاز لە ناوخۆدا بە شێوەیەكی زۆر فراوانتر سوودی لێوەربگرین، چونكە سامانی نەوت و گاز بۆ بونیادنانی ژێرخانی ئابووری و دواڕۆژی گەلەكەمان پێویستە و دەبێت سوودی لێوەربگرین. دەبێت سیاسەتی نەوت لە دەستی سەرۆكی حكومەتدا بێت، لە ئێستاشدا هەنگاوێكی باش بۆ بەرهەمهێنانی غاز و كارەبا و دابینكردنی غازی ماڵان نراوە، بوونی ئەو پاڵاوتگانە و بەرزبوونەوەی توانایان بۆ 250 هەزار بەرمیل نەوت هەنگاوی باشە و دەتوانرێت هەنگاوی باشتری بەدوادا بێت.

* پشكی حكومەتی عێراق لە ئۆپێك و هەناردەكردنی نەوتی عێراق قەرەبووی ئەو 400 هەزار بەرمیلە نەوتەی هەرێمی كوردستانی كردووەتەوە، بۆچی نایانەوێت سازش بۆ شایستەی كۆمپانیاكان و تێچوونی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستان بكەن؟

 - توانای بەرهەمهێنانی عێراق 3 ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوتە، بەڵام بەپێی بڕیارەكانی ئۆپێك بڵاس دەبێت تەنیا 3 ملیۆن و 300 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بكات. پێشتر ئەو 400 هەزار بەرمیلە نەوتەی هەرێم لەسەر عێراق هەژمار نەدەكرا، بەڵام ئێستا كە لەلایەن سۆمۆوە هەناردە بكرێت، ئەوا لەسەر پشكی عێراق حیساب دەكرێت. بە دیوێكی دیكە عێراق ساڵانە بە ملیارها دۆلار سووتەمەنی هاوردە دەكات و زیانێكی زۆر گەورەی لێ دەكەوێت، بۆیە ئەم بڕە نەوتەی هەرێم بۆ پێداویستیی نێوخۆ زۆر گرنگە، كەچی لەگەڵ ئەمەدا حكومەتی عێراق ئامادەیە ئەو زیانە گەورەیە بكات و زیانیش بە هەرێمی كوردستان و توركیا و بازاڕە جیهانییەكانیش بگەیەنێت، كە لەئاكامی ڕاوەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم زیانیان لێ دەكەوێت، كە ڕۆژانە بە 30 ملیۆن دۆلار مەزەندە دەكرێت، كەچی بەغدا ئامادە نییە لە بەرانبەر ئەمەدا سازش بكات، یان دەرچەیەك بدۆزێتەوە بۆ پێدانی شایستەی كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێم و ددانپێدانان بە گرێبەستەكان و لانیكەم هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان.

* كەواتە چی وای لە عێراق كردووە، ڕۆژانە ئەم زیانە گەورەیە بەر داهاتەكەی بكەوێت و ئامادەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمیش نەبێت؟

- دوای بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵیی عێراق لەسەر پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، عێراق دەبێت پابەند بێت بە پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پشكی بودجەی هەرێم و وەرنەگرتنی هیچ داهاتێك و لەئەستۆگرتنی زیانی ڕۆژانە 30 ملیۆن دۆلار. تەنانەت سەركەوتووش نەبوو بەدەركردنی بەیاننامەیەك لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراق، بەوەی شكست و كەمتەرخەمییەكە بخاتە سەرشانی هەرێمی كوردستان، چونكە ئەوە عێراقە دەبێت لەگەڵ توركیا و كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان بگاتە ڕێككەوتنێك لەناو گرێبەستەكانی هاوبەشی لەبەرهەمهێنان، چونكە سروشتی نییە بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لەهەرێم 12 دۆلار حیساب بكرێت و بۆ گواستنەوە 7 دۆلار، لە كاتێكدا وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان داوای كردووە بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك 28 دۆلار بێت و بۆ گواستنەوە 8 دۆلار بێت، چونكە گرێبەستەكانی ئێرە هاوبەشییە و حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ بڕە پارەیەك و بودجەیەكی خەرج نەكردووە، تەنانەت لەنێوخۆی عێراقیشدا بۆ هەندێك گرێبەست لە نێوان 20 بۆ 30 دۆلاردایە، واتە ئەوان بە تێكڕا 12 دۆلاریان حیساب كردووە و بگرە بە ملیۆنان دۆلاریان لە كێڵگە نەوتییەكاندا خەرج كردووە. خۆ لە یاسای بودجەشدا خەرجی نەوت لە خەرجی سیادی حیساب كراوە بۆ عێراق و دەڵێت، هەموو تێچوونی خەرج دەكرێت، كەچی بۆ هەرێم دەڵێت، تەنیا خەرجی تەشغیلی، ئەمەش تەنیا بەهەمواركردنەوەی یاسای بودجە چارەسەر دەبێت و پێویستی بە هەمواركردنی ئەو بڕگەیە هەیە. ئیعتراف نەكردن بە گرێبەستەكانی كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێم و ناكۆكی لەسەر تێچوونی بەرهەمهێنان و چەندین كێشەی دیكە هەمووی بیانوو و پاساون و ئامانج لێی زیانگەیاندنە بە ئابووریی هەرێمی كوردستان. ئەگەر لەسەر حیسابی داهات و دارایی حكومەتی عێراقیش بێت، هەروەكو چۆن بە درۆنی بۆمبڕێژكراو هێرش كرایە سەر كێڵگەی كۆرمۆڕ و شەهیدبوونی چوار كرێكاری بیانی و ڕاوەستانی هەناردەكردنی غاز بۆ وێستگەكانی كارەبای هەرێم و عێراق، بە واتایەكی دیكە لە عێراق گرووپ و میلیشیاتی وا هەن، گوێ بە زیانگەیاندن بە ئابووریی عێراق نادەن، تەنیا بۆ ئەجندە و مەرام و پیلانی دەرەكی كار دەكەن.