توێژەرانی میژوویی فیكر و فەلسەفە، پرسیارێكی زۆر گرنگیان ورووژاندووە و دەپرسن: «بۆچی فیكر و فەلسەفە لە یۆنان سەریهەڵدا، بەڵام لە ئاسپارتای دراوسێی سەری هەڵنەدا؟» توێژینەوە تازەكانی سەدەی بیست و یەكەم لە وەڵامی ئەم پرسیارە پێمان دەڵێن: «لەبەر ئەوەی كۆمەڵێك دەستەبژێر – نەك هەموو تاكەكانی گەل- ئەو پرسیارەیان ورووژاند، چۆن ئەم دەوڵەتە شارە (پۆلس) بەڕێوەبەرین؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا ئەو دەستەبژێرە گەیشتنە ئەو قەناعەتەی پێویستە هاوشاریی «پۆلس پۆلیتیك» هەموویان پێكەوە بەشدار بن و گفتوگۆ بكەن بۆ ئەوەی بەرنامەیەك بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەتە شار دابنێن و، ئەو بەرنامەیەش دەبێتە كۆی بیروبۆچوونی هاوشارییەكان و پێی دەگوترێت سیاسەتی واتە «پۆلیتیكس».

چەمكی هاوشاری، یان هاووڵاتی لە مێژووی یۆنانی كۆندا ئەم مانایەی ئێستای نەبووە، كە هەموو تاكەكانی گەل، یان نەتەوە بە ژن و پیاوەوە بگرێتەوە، بەڵكو بە مانای ئەو «دەستەبژێرە» هاتووە، كە سیفەتەكانی هاووڵاتی لەو سەردەمەدا‌ لەسەری پراكتیزە دەبوو و، گفتوی ئەو دەستەبژێرانە لە كۆبوونەوەیەكی كراوەدا بووە سەرچاوەی فیكر و فەلسەفە بۆ هەموو مرۆڤایەتی.

یۆرگن هابرماس، فەیلەسووفی گەورەی ئەڵمانی سەركەوتنی شۆڕشی فەرەنسا گرێ دەداتەوە بەو وەرچەرخانەی لە هەیكەلییەتی فەزای گشتیی بۆرژوازی هاتووەتە ئاراوە. هابرماس، چەمكی «بۆرژواز»ی لەم كتێبە، وەك بزنێسمان و خاوەن سەرمایە بە كار نەهێناوە، بەڵكو وەك «خوێندەوار و ڕۆشنبیر» بە كاری هێناوە، ئەمەش لەبەر ئەوە بووە، لەو سەردەمەدا تەنیا بۆرژواز و سەرمایەدارەكان توانای ئەوەیان هەبووە، منداڵەكانیان بنێرنە قوتابخانە و ببنە خوێندەوار و ڕۆشنبیر. ئەم بیرمەندە گەورەیە بۆ كاریگەریی گفتوگۆی دەستەبژێری ڕۆشنبیر لە فەزای گشتی، هەوڵیداوە ئەم ئەزموونە سەركەوتووەی فەزای گشتی بگوازێتەوە بۆ سەدەی بیست و گفتوگۆی ڕاستەقینە و ئازادی، فەزای گشتی بگێڕێتەوە بۆ ناو سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی و ئەمەشی ناو لێناوە: «دیموكرایەتی ڕاویژكاری Deliberative Democracy-». ڕاشكاوانەتر هابرماس دەیەوێت بە هەموو جیهان بڵێت: «دیموكراتیەت تەنیا بریتی نییە لە سندوقی دەنگدان، بەڵكو پرۆسەیەكە بەردەوام پێویستی بە گفتوگۆ هەیە، بۆ بەرهەمهێنانی ڕاوێژی گرنگ لە فەزای گشتیدا».

لەسەر ئەم پاشخانە مێژووییەی فیكر و فەلسەفە، ئەگەر هەڵوەستەیەك لەسەر تەكیەی تەریقەتی نەقشبەندیی بارزان بكەین، كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ 600 ساڵ پێش ئێستا، هەموو كات ئەم تەكیە سەرچاوەیەك بووە بۆ بەرهەمێنانی هزر بە مانای «عیرفان»، هەروەها بیرمەند بە مانای «عارف».

لە كۆتاییەكانی سەدەی نوزدەهەم ئەم تەكیەیە فەزایەكی گشتیی بۆ «پیاوانی ئایینی، كەسایەتیی دیاری نیشتمانپەروەر» دروست كرد، كە ئەوانیش بۆ ئەو سەردەمە دەستەبژێر و خاوەن هزر بوون لە كۆمەڵگەی كوردستاندا. ئەم تەكیەیە هەموویانی لە ناو فەزایەكی گشتیدا پێكەوە كۆكردەوە، بۆ ئەوەی وەڵامێك بۆ ئەو پرسیارانە بدۆزنەوە: «بۆچی گەلی كوردستان بە جیاوازیی ئایین و نەتەوەوە خاوەنی قەوارەیەكی سەربەخۆی خۆی نییە؟ ئەگەر بووینە خاوەنی دەوڵەت و قەوارەی سەربەخۆی كوردستان، چۆن ئەم نیشتمانە بەڕێوە بەرین؟ لە فیكر و عەقیدەی بارزاندا، بە درێژایی نزیكەی 150 ساڵی ڕابردوو، وەڵامدانەوەی ئەم دوو پرسیارە مەرجدار كراوە، بەوەی دەبێت «گەلی كوردستان وەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە و تەنیا ئیرادەی گەلی كوردستان ئەو مافەی هەیە، بڕیار لەسەر چارەنووس و شێوازی بەڕێوەبردنی ئەم نیشتمانە بدات».

ئەم هزرە كە لە جوگرافیایەكی بچووكی بەشێكی كوردستان سەریهەڵدا، لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا لەلایەن شیخ عەبدولسەلامەوە هەنگاوی كردەیی بۆ سەربەخۆیی كوردستان هەڵگیراوە، هەر لەسەر ئەم پرسەش لەلایەن ئیمپراتۆریەتی عوسمانییەوە لە سێدارە دراوە. لە سەردەمی شێخ ئەحمەد بارزانیدا بووەتە نەعرەتەی شۆڕش و بە خەباتی چەكداری بەرگری لە مافەكانی گەلی كوردستان كراوە و، هێزی ناردووە بۆ پاراستنی مەملەكەتەكەی شێخ مەحموودی حەفید لە سلێمانی. لە سەردەمی مستەفا بارزانی و لە ساڵی 1943 جاڕی یەكەمین شۆڕشی نەتەوەیی و نیشتمانی بە ناوی «شۆڕشی دووەمی بارزان» درا، ئەم شۆڕشە حكومەتی پادشایەتی ئەو سەردەمەی ناچار كرد، دانوستاندنی لەگەڵ بكات، كە ئەمەیان یەكەم خاڵی دەستپێكی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستانە بۆ ئەوەی بە فەرمی باس لە مافەكانی گەلی كوردستان لەگەڵ داگیركارانی كوردستان بكات.

لە دوای دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە چوارچرای مەهاباد لە ساڵی 1945 لەلایەن پێشەوا قازی محەمەدەوە، مستەفا بارزانی وەرچەرخانێكی گەورەی لە بیری نەتەوەیی دروست كرد و بە هەموو جیهانی ڕاگەیاند: «كوردستان یەك كوردستانە و بە سنووری دەستكرد لێكتان جیا كردووەتەوە، بۆیە لەسەر‌ هەر بستێكی خاكی كوردستان دەوڵەت دابمەزرێت، ئەوا هاووڵاتیانی هەر چوار پارچەی كوردستان بە خوێنی خۆیان بەرگری لەو كۆمارە دەكەن». هەروەك چۆن لەگەڵ ڕاگەیاندنی كۆماری كوردستان، مستەفا بارزانی و پێشمەرگەكانی چوونە كۆماری كوردستان و بوون بە بەشێك لە سوپای پارێزەری كۆماری كوردستان.

ئەم هەڵكۆڵینە مێژووییە گرنگ بوو، بۆ ئەوەی دەروازەیەك بكەینەوە بۆ ئەوەی ئەو پرسیارە بورووژێنین بەوەی «ئایا شكۆی ئیرادەی گەل لە بیركردنەوەی سەرۆك مسعود بارزانیدا چ مانایەكی هەیە؟

 

 شكۆی ئیرادەی گەل

لە بیركردنەوەی سەرۆك بارزانیدا

پێش ئەوەی لە ساڵی 1979 و لە كۆنگرەی نۆیەم وەك سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان هەڵبژێردرێت، سەرۆك مسعود بارزانی لەگەڵ ئیدرس بارزانیی هەمیشە لەیاد، بۆ ماوەی 17 ساڵ قوتابییەكی بەئەمەكی بەردەستی مستەفا بارزانی بووە و لەسەر دەستی ئەو ڕابەرە كاریزمایە فێری كاری سیاسی و دیپلۆماتی و پێشمەرگایەتی بووە و، یەكێك بووە لەو كاراكتەرە سیاسییە دیارانەی كە ڕۆڵی هەبووە لە داڕشتنی ڕێككەوتننامەی 11ی ئاداری 1970 و، یەكێك لە بڕگە گرنگەكانی ئەو ڕێككەوتنەش بۆ دەستنیشانكردنی چارەنووسی ناوچە بەعەرەبكراوەكانی دەرەوەی ناوچەی ئۆتۆنۆمی (دەرەوەی هەرێمی ئێستا) ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بووە و، لە ساڵی 1971 یەكەمین تاقیكردنەوەی ڕیفراندۆم لە شاری مەندەلی ئەنجام دراوە بۆ سەلماندنی كوردستانییەتی مەندەلی، بەڵام ئاكامی ئەو تاقیكردنەوەیە بە دڵی ڕژێمی بەعس نەبوو، بۆیە ڕێگە نەدرا لە ناوچەكانی دیكەی دەرەوەی ناوچەی ئۆتۆنۆمی ئەنجام بدرێتەوە.

سەرۆك بارزانی لە یەكەم ئەزموونیدا وەك سەرۆكی شاندی بەرەی كوردستانی بۆ دووبارە درێژەپێدانەوە بە دانوستانەكان لەگەڵ ڕژێمی بەعس و سەدام لە ساڵی 1991، زۆر ڕاشكاوانە بە سەدام حوسێنی سەرۆك كۆماری ئەو كاتی عێراقی گوتبوو: «ئێمە وەك شاندی بەرەی كوردستانی دانوستاندن دەكەین، بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتننامەی ئاداری 1970، لەم دانوستاندنانە ئەگەر گەیشتنە ڕێككەوتنیش، ئەوا ئەو ڕێككەوتنەكە نابێتە فەرمی و كاری پێناكرێت هەتا گەلی كوردستان پێی ڕازی نەبێت و پەسەندی نەكات»، ئەمەش یەكەمجار بوو لە مێژووی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستاندا، ڕابەرێك بە نوێنەرایەتیی هەموو حزبە سیاسییەكانی كوردستان ڕاشكاوانە بە لایەنی بەرانبەر بڵێت: «شكۆ و ئیرادەی خەڵكی كوردستان» لە سەرووی ئیرادەی هەموو حزبە سیاسییەكانەوەیە.

ئەزموونی دووەمی سەرۆك بارزانی بۆ گەڕانەوەی بۆ «ئیرادەی گەل»، دوای كشانەوەی دامودەزگا كارگێڕییەكانی دەوڵەتی لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە لە ساڵی 1991 و دوای سەرنەكەوتنی دانوستاندنەكانی بەرەی كوردستانی بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتننامەی ئایاری 1970، بەرجەستە دەبێت، كە بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە كارگێڕییانەی دروست بووبوون، سەرۆك بارزانی پێداگریی لەسەر ئەوە كرد، نابێت دەسەڵاتی شۆڕشگێڕیی بەرەی كوردستانی جێگەی «ئیرادەی گەل» بگرێتەوە، بۆیە پێشنیاری بۆ بەرەی كوردستانی كرد، بەوەی پێویستە بە ڕێگەی هەڵبژاردن و لە چوارچێوەی شكۆی ئیرادەی خەڵكی كوردستان دووبارە ئەو دامەزراوانە بونیاد بنرێنەوە، كاتێك بەرەی كوردستانی ئەم پێشنیارەیان پەسەند كرد، سەرۆك بارزانی ڕایگەیاند: «ئەمڕۆ خۆشترین ڕۆژی ژیانی منە».

لە بیركردنەوەی سەرۆك بارزانیدا، ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە دوای ڕاپەرینە شكۆدارەكەی بەهاری 1991 بریتی نییە لە «ململانێی حزبی بۆ گەیشتن بە دەسەڵات»، بەڵكو یەكەمین هەڵبژاردنی كوردستان بریتی بوو لە:

یەكەم: بۆ یەكەمین جار بوو خەڵكی كوردستان بە جیاوازیی ئایین و نەتەوەوە پێكەوە ڕوو دەكەنە سندوقەكانی دەنگدان و بە ئیرادەی ئازادانەی خۆیان ئەو بۆشاییە كارگێڕییانە پڕ دەكەنەوە، كە ڕژێمی بەعس لە كوردستان دروستی كردبوو.

دووەم: لە ساڵی 1991 كاتێك هەڵبژاردن لە كوردستان ئەنجام درا، پرۆسەی فراوانبوونی دیموكراتی هێشتا لە قۆناغی «شەپۆلی سێیەم»دا بوو، چەمكی سیستمی دیموكراتی بە تەواوی دەوڵەتانی ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا « دەوڵەتانی پۆست كۆمۆنیست» نامۆ بوو، بە جیهانی عەرەبی و ئیسلامی بە «توركیا و مالیزیا»شەوە بە كردەیی ئەو چەمكە بوونی نەبوو، بۆیە ئەنجامدانی یەكەمین هەڵبژاردن لە كوردستان، ڕیفراندۆمێكی میللیی سەرتاسەری بوو، بۆ ئەوەی جیهان ئیرادەی میللەتێك ببینێت، كە دەیەوێت سەربەخۆ بێت و بە ئازادی بژی.

سێیەم: ئەم هەڵبژاردنە پرەنسیپێكی لە ناو بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان چەسپاند، بەوەی ئیرادەی خەڵكی كوردستان چارەنووسی ئەم نیشتمانە و شێوازی بەڕێوەبردنی حوكمڕانی دیاری دەكات، نەك حزبە سیاسییەكان.

لە چوارچێوەی ئەم بیركردنەوە قووڵەدا بۆ «شكۆی ئیرادەی گەل» لەگەڵ ئەوەی خۆی كاندید بوو بۆ ڕابەری بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان یەكێك بوو لە حزبە سیاسییەكانی بەشداربووی ئەو هەڵبژاردنە، بەڵام سەرۆك بارزانی بێجگە لە بانگەشەكردنی بۆ سەركەوتنی هەڵبژاردنەكە كە دووپاتی دەكردەوە «سەركەوتنی ئەم هەڵبژاردنە سەركەوتنی ئیرادەی گەلی كوردستانە»، هیچ بانگەشەیەكی بۆ خۆی و بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان نەكرد.

 پڕۆژەی نووسینەوەی دەستووری عێراق

دووربینیی لۆژیكی سەرۆك بارزانی

پێش ڕووخانی ڕژیمی بەعس لە ساڵی 2003 بە یەك دوو ساڵ، هەوڵەكانی سەرۆك بارزانی چڕكرابوونەوە لەسەر یەكڕیزیی نێوماڵی كوردستان، بۆ ئەمەش پەیوەندییەكان لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی واشنتۆن بە تەواوەتی ئاسایی كرابوونەوە و پەرلەمانتارانی فراكسیۆنی یەكێتی گەڕابوونەوە بۆ پەرلەمان، لەگەڵ ئەوەی هەردوو ئیدارەی هەولێر و سلێمانی هەتا 2005 یەكیان نەگرتبووەوە، بەڵام پەرلەمان ڕێك خرابووەوە و سەرۆكی پەرلەمان لای یەكێتی بوو، ئەمەش زەمینەیەكی لەباری هێنابووە ئاراوە، بۆ ئەوەی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بتوانێت:

1- لە ناو كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراق، كوردستان بە هەڵوێستێكی یەكگرتوو بەشداری بكات و پێش ئەوەی ڕژێمی بەعس بڕووخێت، مافەكانی گەلی كوردستان لە ئەجیندای لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی عێراق ددانی پێدا نرابێت و كە گەیشتە دەسەڵات ڕێز لە مافەكانی گەلی كوردستان بگرن.

2- هەر پرۆسەیەكی سەربازیی نێودەوڵەتی هاتە ئاراوە بۆ ڕووخاندنی بەعس، لایەنی كوردستانی بە یەك هەڵوێست بەشداری تێدا بكەن و بە یەك هەڵوێست گفتوگۆ لەگەڵ هاوپەیمانیی نێودەوەڵەتی بۆ ڕووخانی ڕژێمی بەعس بكەن.

ئەم دوو خاڵە بە سەركەوتوویی پێش ڕووخانی ڕژێم، هەم لەگەڵ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی و هەمیش لە پرۆسەی سەربازیی نێودەوڵەتی بۆ ڕووخانی ڕژێمی بەعس جێبەجێ كران و، ئەم یەكڕیزی و یەكهەڵوێستییەی نێوماڵی كوردستان پێگەی كوردستانی لە پرۆسەی سیاسیی تازەی عێراقدا زۆر بەهێز كرد.

لە دوای ڕووخانی ڕژێمێ عێراق و دەستپێكردنەوەی هەوڵەكان بۆ دووبارە بونیادنانەوەی عێراق، ئامانجی سەرۆك بارزانی ئەوە بوو، هەر لە دەستپێكی داڕشتنی «یاسای كاتی بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەت»ی سەردەمی پۆل بریمەری حاكمی مەدەنیی ئەمریكی لە عێراقدا، مافەكانی گەلی كوردستان بچەسپێنرێت، بۆ ئەمەش پێداگری كرا لەسەر دانانی ماددەی 58 بۆ چارەسەركردنی كێشەی ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، هەروەها مانەوەی هێزی پێشمەرگە وەك هێزێكی نیشتمانی و پارێزەری كوردستان، ئەمەش وەك زەمینەڕەخساندنێك بۆ ئەوەی ببێتە بەشێك لەو دەستوورەی كە لە ساڵی 2005 لەلایەن عێراقییەكانەوە پەسەند كرا.

لە پڕۆژەی نووسینەوەی دەستووری عێراقدا كە لە ساڵی 2004ـەوە دەستی پێكرد، سەرۆك بارزانی زۆر دووربینانە سەیری داڕشتنی ماددە و بڕگەكانی ئەو دەستوورەی دەكرد، بۆ ئەمەش چەند هەنگاوێكی گرنگی هەڵگرت:

1- پاراستنی تەبایی و یەكڕیزیی نێوماڵی كوردستان بەگشتی و پاراستنی تەبایی و یەكڕیزیی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان.

2- دروستكردنی لێژنەیەكی ڕاوێژكاری لە پسپۆڕ و تایبەتمەندانی «یاسایی، دەستووری، زانستی سیاسی» لەسەر ئاستی پسپۆڕانی ناوخۆ و نێودەوڵەتی بۆ ئەوەی هاریكاری و هاوكاریی شاندە سیاسییەكانی كوردستان بكەن، بەوەی چۆن مافەكانی گەلی كوردستان لە دەستوورەكەدا بچەسپێنن.

ئامانجی سەرۆك بارزانی ئەوە بوو لە ناو دەستووری عێراقدا «ئیرادەی گەلی كوردستان» زیندوو بێت و خاوەنی شكۆی خۆی بێت لە دیاریكردنی چارەنووسی گەل و خاكی كوردستاندا، بۆ ئەمەش ئەم چەند خاڵە چەسپێندران كە لە مێژووی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە لە هیچ دەستوورێكدا بوونیان نەبووە:

یەكەم: یەكپارچەیی خاكی عێراق گرێ دراوەتەوە بە جێبەجێكردنی ئەم دەستوورەوە، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر ئەم دەستوورە جێبەجێ نەكرا، ئەوە هیچ گەرەنتییەك بۆ یەكپارچەیی خاكی عێراق نامێنێت.

دووەم: هیچ هەموارێكی ئەم دەستوورە قبووڵ نەكرێت، ئەگەر لەلایەن (دوو لەسەر سێی)ی پاریزگاوە ڕەت كرایەوە.

ئەگەر سەرنج لەم دوو خاڵە بدەین، كە بە پێداگریی سەرۆك بارزانی و یەكڕیزی و یەكهەڵوێستیی نێوماڵی كوردستان لە دەستوورەكەدا چەسپێنراون، ئەوا جارێكی دیكە ئەوەمان پێدەڵێتەوە، كە لە بیركردنەوەی سەرۆك بارزانیدا ئەوەی بڕیار لە چارەنووسی كوردستان دەدات، تەنیا ئیرادەی خەڵكی كوردستانە.

 عێراقی نوێ و

هەوڵەكان بۆ پێشێلكردنی دەستوور

لە دوای ساڵی 2005، كۆبوونەوەكان بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانی بۆ پێكهێنانی حكومەت لە هەردوو كابینەی یەكەم و دووەمی حكومەتی عێراق لە كوردستانەوە ئەنجام دەدران. ئامانج لەو ڕێككەوتنانەی لە كوردستان دەكران و كۆی لایەنە سیاسییەكانی عێراق ئیمزایان لەسەر دەكرد، بۆ دووبارە بونیادنانەوە و تەواوكردنی هەیكەلەی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق بوون، وەك دەوڵەتێكی «فیدڕاڵی و پەرلەمانی و فرەیی و دیموكراتی»، بەڵام ئەم ڕێككەوتنانە تەنیا هێندە ڕێزی لێدەگیرا، هەتا كابینەكەیان پێك دەهێنا، كە دەگەیشتنە دەسەڵات، نە كار بە دەستوور دەكرا، نە بەو ڕێككەوتنەشی كە ئیمزایان لەسەر كردبوو. ئەمە وای كرد كە بەردەوام كێشە و ناكۆكی لە نێوان سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان و دەسەڵاتدارانی بەغدا هەبێت.

لە قۆناغی یەكەمدا لە 2005 – 2011 كە ماوەی پێكهێنانی كابینەی یەكەم و دووەمی حكومەتی عێراقی نوێ بوو، لەبەر ئەوەی ڕێككەوتنی ستراتیژی لە نێوان پارتی و یەكێتی هەبوو و پێكەوە فراكسیۆنی كوردستانیان هەبوو، لەگەڵ ئەوەی گوشارەكان زۆر بوون، بەڵام بازووی كوردستان لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بەهێز بوو و نەدەتوانرا بە ئاشكرا خۆیان فەرز بكەن، بەڵام لە دوای ساڵی 2011 و كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق و، دواتریش دوای نەخۆشكەوتنی مام جەلال تاڵەبانی سەرۆك كۆماری عێراق، ئاراستەیەكی زۆر خراپ لە حوكمڕانیی كابینەی دووەمی نوری مالیكی دەركەوت، كە نەك تەنیا هەنگاوهەڵگرتن بۆ دیكتاتۆریەت و دووركەوتنەوە لە دەستوور بوو، بەڵكو بە هەموو پێوانەیەك عێراقی بەرەو دەوڵەتێكی شكستخواردووی مەزهەبگەرایی دەبرد، بۆیە لە نەورۆزی 2012 سەرۆك بارزانی لە پەیامەكەیدا بە هەموو جیهانی ڕاگەیاند: «ئێمە نابینە بەشێك لە دیكتاتۆریەت و بۆ ڕێكخستنەوەی پەیوەندییەكانمان لەگەڵ حكومەتی عێراق دەگەڕێینەوە بۆ گەلی كوردستان بۆ ئەوەی گەلی كوردستان بڕیار بدات».

ئەم ئاراستەیەی كە نوری مالیكی لە دوای ساڵی 2012 عێراقی پێ بەڕێوە دەبرد، تێكڕای هەموو ئەو دامەزراوانەی تووشی ئیفلیجبوون كرد، كە لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوو بە ئیمكانیەتی ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە عێراق بونیاد نرابوونەوە، گەیشتە ئەو ئاستەی كە توێژەران و بیرمەندانی جیهانی دەیانپرسی: «ئایا عێراق وەك دەوڵەتێكی شكستخواردوو لەبەر یەك هەڵوەشاوە، یان نە؟ لە ماوەی ساڵی 2013 پاشاگەردانی لە ناو دەوڵەتی عێراقدا گەیشتە ئەو ئاستەی هیچ دامەزراوەیەك كاری نەدەكرد، بەتایبەتیش دامەزراوەی پۆلیس و ئاسایش و سوپا، تیرۆریستانی ئەلقاعیدە و پاشانیش سەرهەڵدانی تیرۆریستانی داعش، شێوازی كارە تیرۆریسیتییەكانی خۆیان لە كاری خۆكوژییەوە گۆڕی بۆ هێرشی چەكداریی بەرفراوان بۆ سەر دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراق، هەتا لە مانگی حوزەیرانی 2014 بە یەكجار پێنج فیرقەی سوپا و پۆلیسی فیدڕاڵی لە پارێزگاكانی عەرەبی سوننە هەڵهاتن و بە بەهای زیاتر لە 25 ملیار دۆلار چەكی پێشكەوتوویان بۆ تیرۆریستانی داعش بەجێ هێشت و هەر لە سنووری پارێزگای نەینەواوە هەتا دەروازەی بەغدا لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە داگیر كرا.

ئەم بارودۆخە ناسەقامگیر و پاشاگەردانییەی پارێزگاكانی عێراق، پاشان هاتنی نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارە بۆ هەرێمی كوردستان و، دوای ئەوەش هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر هەرێمی كوردستان، بوونە ڕێگر لەوەی پڕۆژەیەك بۆ ڕیفراندۆم ساز بكرێت و گەلی كوردستان بڕیاری چارەنووسسازی خۆی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق بدات.

هەر بۆیە كاتێك باس لە بەرواری 25ی ئەیلوولی 2017 دەكەین، وەك ساڵیادی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و دەنگدان بە «بەڵێ» بۆ سەربەخۆیی كوردستان، یادی ئەوە دەكەینەوە، كە ئەم بڕیارە مێژووییەی كە لە نەورۆزی 2012 بە جیهان ڕاگەیەندراوە، ئەوەیە كە تەنیا سەرچاوەی بڕیاردان لەسەر چارەنووسی كوردستان «دەنگ و ئیرادەی» خەڵكی كوردستانە.