-1-
كورد و دەسەڵاتی سوننە
*بە درێژایی شۆڕشە یەك لە دوای یەكەكانی بزووتنەوەی ئازادی خواستی كورد و بەرزترین دروشمی دانوستان و ئاشتی بووە لە پێناو سەقامگیری و گەیشتن بە مافی رەوای میللەتەكەمان، بۆیە لە (1961) تا راپەڕینی (1991) چ وەك تاكلایەنە، یاخود لە فۆڕمی بەرەی كوردستانی ئەم پرۆسەیە بەردەوام بووە، بێگومان هەر ئەوە وایكرد رێككەوتنی ئازاری (1970) بێتە بەرهەم و كورد بۆ یەكەمین جار پشوویەك بدا و لە سەر نەخشەی سیاسیی عێراق بە فەرمی بەشێك لە خواستەكانی دیاری بكرێت.
*رژێمە یەك لەدوا یەكەكان لە رۆژگاری عەبدولكەریم قاسم تا بەكر و سەدام هیچ كات بە ویستی خۆیان ملیان نەداوە بۆ دانوستاندن، بەڵكو هەلومەرجی رۆژگار و لاوازیی دەسەڵاتی ناوەند ناچاری كردوون، بۆ نموونە لە ساڵی حەفتاكان سەدام راشكاوانە گوتی: لە جبەخانەكان سێ قومبەلەمان مابوو، بۆیە رێككەوتنی جەزائیرمان لە سەردەستی بۆمیدیان و بوتەفلیقەی ئیفلیجی ئەمڕۆ لەگەڵ شای ئێران مۆركرد و تەنیا بە خاتری شكستپێهێنانی شۆڕشی كورد نیوەی (شط العربی)ی بەخشییە ئێران كە دواتر بە هۆیەوە هەشت ساڵ جەنگی عێراق- ئێران-ی بەدوادا هات و هێشتا و بۆ دەیان ساڵی تر شوێنەواری دەمێنێ، هەروەها لە سەروبەندی راگەیاندنی ئۆتۆنۆمی، سەدام بە نێردەی یەكێتیی سۆڤیەتی ئەوسا (پریماكۆڤی) گوتبوو: گەر جاڕی رێككەوتنەكە نەدەین، هەڵوێستی ئێوە چی دەبێ؟ كاتێك سەدام وەڵامی ناوبراوی بەدڵ نابێ، ئینجا بە ناچاری مل دەدا.
*مەبەستم لەو پێشەكییە ئەوە بوو بڵێم: عێراقی بەزۆر درووستكراو كە لە سەرەتاوە تا ساڵی (2003) عەرەبی سوننە بەڕێوەی بردووە، خێری بۆ خۆیان و گەلانی وەكو كورد نەبووە و ناچار نەكرابێ و هەڵوێست و توانای لاواز نەبووبێ، ئامادە نەبووە بستێك بێتە پێش، بەڵام كورد و سەركردایەتییەكەی بەردەوام دەستیان درێژبوو بۆ دووركەوتن لە جەنگ و نزیكبوونەوە لە تەوقەی ئاشتەوایی. بێگومان هەر ئەوە (وێڕای چەردەیەك فاكتەری تر) وای كردووە گەل و شۆڕشی كورد ناوبانگێكی پۆزەتیڤی جیهانی بەدەست بهێنێت.
-2-
كورد و دەسەڵاتی شیعە
*گومان هەڵناگرێ جیاوازی زۆر لە نێوان سەردەم و قۆناغی چاخی بیستەم و بیست و یەك هەیە، هاوكێشەكان گۆڕانیان بە سەردا هاتووە، سەردەمی سایكس بیكۆ و بیستەكانی سەدەی رابردوو لەتەك نەمانی دوو كەمپی سۆشیالیزم و كەپیتالیزم جیاوازە، خۆبەڕێوەبردنی كورد لەلایەن خۆیەوە لە ساڵی (1991) بە دواوە وێنەیەكی جوانی پێشكەش كرد، راستە بێ كەموكورتی و كێماسی نەبووە، وەلێ بەرەنجام توانرا لە (2000) بە دواوە هێڵكارییەكی قەشەنگی تابلۆی سیاسی بنەخشێندرێ و پاشان لە نغرۆكردنی دەسەڵاتی بەعس رۆڵی كارای بینی، هەروەك چۆن ئێستا سەرمەشقی قەڵاچۆكردنی دوژمنی مرۆڤایەتی (داعش)ـە و تەواوی جیهان شانازی پێوەدەكات و پێشمەرگە بۆتە سروود و وێردی سەر زوبانی هەموولایەك، هاوزەمان نووسینەوەی دەستوور بۆ عێراقێكی فیدڕاڵ و ناوهێنانی دوو وشەی «ئازادی و دیموكراسی» لە ناواخنیدا جەمسەری سەركردایەتیی كورد بوو، ئەگەرنا مەحاڵ بوو هیچ لایەنێكی سوننە و شیعە بەوە رازی بن، چونكە لەبنەمادا بەو دوو وشەیە نامۆن و حەز بە چارەی ناكەن.
*ئەمڕۆ شیعەی سیاسی لە عێراق حاكمدارە و زۆرینەی دانیشتووان پێكدەهێنن و چەند جۆر سوپا و چەكداری وەكو لەشكری عێراق و فەیلەقی بەدر و حەشد و .. تاد لە ژێر كۆنتڕۆڵیاندایە، لە ماوەی رابردوودا جگە لە واوەیلاو نەهامەتی هیچی تریان بۆ عێراق بەرهەم نەهێنا، لەگەڵ سوننە گەیاندوویانەتەوە ئاستی قۆناغی ئیمامی عەلی و مەعاویە و شینی حوسێن، لە سەروبەندی دەسەڵاتی نوری مالیكی لەگەڵ كوردیش گەیاندیانە مریشكە رەشە، بەڵام بۆیان نەچووە سەر، ئەگەرنا لە سوننە خەراپتریان پێ دەكردین. هاوكات پابە ندنین بە هیچ رێككەوتنێك و بەردەوام لە مانۆڕ و خۆدزینەوەدان و نایانەوێ گرفتەكان چارە بكەن و رۆژ بە رۆژ كێشەكان زیاتر كەڵەكە دەبن. سەرۆك و سەرۆكی حكومەتی كوردستان چەندین جار نیازپاكییان نیشان داوە بۆ گفتوگۆ و دیالۆگ لە پێناو خاڵە ناكۆك و هەڵپەسێردراوەكان و داوایان كردووە بە ڕێی دەستوور بابەتەكان یەكلایی ببنەوە، تەنانەت زۆرجار ئاگادار كرانەوە خەتەر لە سەر جوگرافیای عێراق هەیە (وێنەی موسڵ)، كەچی چونكە ئامۆژگاری كورد و سەركردایەتییەكەی بووە، گوێیان پێ نەداوە و كاریان گەیاندۆتە ئەو رادەیەی خواردنی ناوچەی (خەزرا) چێشتخانەكەی لە تاران بێ و ناكۆكی و خوێنڕشتن بووە بە پەیام و مانشێتی رۆژانەیان، ئەوەتا عێراق دووەم گەندەڵترین وڵاتە لەسەر رووی زەمین، بواری پەروەردە، كۆمەڵایەتی، دەستێوەردانی دەرەكی هەمەلایەن، ئابووری داتەپیو، درووستكردنی میلیشیای حەشد وەك سێبەری سوپا و دەسەڵاتی راستەقینەی ئەوان و ..تاد. كەچی هێشتا لایان ئاساییە و مێش میوانیان نییە، ئامادە نین بە دەنگ سەدای ئاشتی كورد بێن و گوێ بەو هەموو دەستپێشخەرییەی نادەن كە چەندین جار سەرۆكی حكومەت و وەزیرە پێوەندیدارەكان چوونەتە بەغدا، كەچی لەولاوە دەسەڵاتی شیعەی سیاسی هاوشێوەی سوننەی رۆژگاری عەهدی بائید تەنیا و تەنیا بە دوای كات و پلانی تێكدەرانەدا گەڕاون، بۆیە دەبینین لەو ماوە كورتەدا چییان بە سەر گەلانی عێراق و جوگرافیای سیاسیدا هێنا.
*كورد نزیكەی یەك سەدەیە هەردوو دەسەڵاتی سوننە و شیعەی عەرەب تاقی دەكاتەوە. بۆ هەموولایەك دەركەوتووە ئەوانە نایەنە ژێرباری شەراكەتی راستەقینە و دروشمی دیموكراسی و عەدالەتی كۆمەڵایەتی لەلایان خەونی حوشتری بیابانە..
بۆیە پێویستە دوای ئەوەی كورد ناوبانگی سینگفراوانی و میوانداری نزیكەی ملیۆن و نیوێك لێقەوماوی فرەمەزهەب و زوبان و ئایینزای دەركرد، هەروەها بە شەڕی مان و نەمان لە تەك دڕندەترین هێزی سەردەم (داعش) و چۆك پێ دادانی لەسەر خاكی كوردستان، توانی ناسینی دۆزی كورد باشتر و چاكتر لە جاران لە نێوەندی بڕیاری جیهانی و نەتەوە یەكگرتووەكان بەرجەستە بكات، گرنگە بڕیارێكی شایستە بەو قوربانی و سەركەوتنانە بدرێ و (2016) ببێتە ساڵی ریفراندۆم و یەكلایی كردنەوەی ئەو چەڵەمە ناقۆڵایەی لە سایكس بیكۆ-وە یەخەی گرتووین. دەبێ كۆتەكە بپسێنین و دەربازمان بێ لە سوننە و شیعە كە دەركەوت هەردووكیان بەرامبەر كورد دوودیوی یەك دراون.
ئومێد زۆرە و هەموو خەڵكی كوردستان ئاواتەخوازە سەری ساڵی (2017) نوقڵانەی ئاسۆیەكی دی و گەش و پڕشنگدارتر ببینین و لەسەر دەستی مەسعود بارزانی خەونی ئەزەلی شەهیدان و تاك تاكی كورد بە یەكجاری بێتەدی.