گۆڕینیبیروباوەرەكانیتاكیكوردلەپێودانگیپەروەردەدا
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
پەروەردەكرنچەمكێكیئەپسترەكتیانبێواتانیە،بەلكۆزۆربەرفراوانترەقولتروگشتیترەوپیرۆزترەلەمە،پەروەردەفێركردنوگورانیڕەفتاریمرۆڤەیانبەهەمووجورئەتەوەدەتوانێتبلێنپەروەردەكردنیەكسانەلەگەلژیانیمرۆڤایەتی ( 3: 85) . لەمسونگەیەوەگرنگیوپێویستیمرۆڤبۆپەروەردەكردنوپەروەردەبوونلەلایەنئایینەئاسمانیەكانوبەتایبەتیشئیسلامیپیرۆز،كەخوییلەفەرمایشتەبەنرخەكانیخواییگەورەومیهرەبانلەقورئانیپیرۆزدا ( قەلەم : 1-2 ؛عەلەمە : 1-5 وزۆرشوێنیتر )(1) وهەروەهافەرمودەكانیپەیامبەریئاشقوئازادیوبەختەوەریمرۆڤایەتیموحەمەد ( سلاویخوالێبێت ) وناوەروكیڕێبازوزاناوكلتورەجیاجیاكانولەوانەیشكلتوروفەرهەنگوشارستانیەتیبەپێزیكوردەواری،دانواندووەوپیشاندەداتن (20) .
ئەگەرخێزان (12 : 179، 17 : 40، 15 :179، 8.7 : 284، 14 : 109، 16 : 144، 4 : 29) وهاورێودوستەكان ( 18 : 95) ودەزگاكانیڕاگەیاندنبەهەمووجۆرەكانییەوە (11: 298، 19: 18) وپەرستگەكانولەوانەشمزگەوتوحوجرەكانییەوە ( 6 : 316) وەكهوكاروفاكتەررۆلێكیبەرچاودەبیننلەپەروەردەكردنیتاكیمرۆڤ،ئەمرۆلەسەردەمیپێشكەوتنوتەكنولوژیاوداگیركردنیئاسمانوگەردوونوئەستێرەكان،شانبەشانیخویانچاوەروانیئەوەنكەدەزگاییپەروەردەییوسەنتەرەكانیپێگەیاندنیهاوشێوەییپەروەردەییوەكزانستگەوپەیمانگەوقوتابخانەكانیش،بەشداربنلەمئەركەقورسوگرانەدا،شاراوشنیەكەئەمدەزگاوسەنتەرەپەروەردەییانەشوەكزۆرپسپوریپەروەردەییوسایكۆلوژیوكومەلایەتی،ئاماژەییپێدەدەنكاریگەریدیاروبەرچاویانهەیەكەدەبنەتەواوكەریپێگەیاندنیكەسایەتیتاكیمرۆڤ ( 5 : 437، 13 : 77، 9 : 69، 2 : 31، 10 : 194 ) وئامادەكردنیبۆژیانوخۆگونجاندنیلەگەڵهەلویستەئاساییوتەوژمەنائاسایییەكانیڕێرەویژیانلەجیهانەدا .
بەلامگرنگیوپێویستیپەروەردەكردنلەمچەندتەواونابێ . ئەركیپەروەردەوسیستەمیپەروەردەییكاتێكقورستردەبێكەپەروەردەكارانبزاننوئەمڕاستیەتێبگەنكەپەروەردەكردنتەنیاپێدانیكومەلێكزانیاریجۆراوجۆرنیە،بەلكۆزۆرلەوەفراوانترەوهەستیارترە . مرۆڤایەتیوشارستانیەتەكانپێویستیانبەوەهەیەكەبۆبەردەوامیبوونومانەوەیانبەشێوازێكیوورتربیرلەپەروەردەكردنبدەن .
ژیانوبەختەوەریمرۆڤایەتیپابەندەبەبیروباوەرەكانی . بیروباوەرەكانیمرۆڤنكەچارچێوەوسنورەكانیكاروچالاكیوڕەفتارەكانیتاكەكاندیاردەكات،ئەگەرقوتابیەكخوێندنینیە،ئەگەرفەرمانبەرێكلەڕاپەراندنیئەركەكانیفەرمانگەیەكیمیریكەكارتیادادەكاتچۆستوچالاكوگەرموگۆردلسۆزنیە،ئەگەردوكاندارێكلەفرۆشتنوبازرگانێكلەدابینكردنیكەرەستەكانیبازرگانیگزیوقوپیەدەكات،ئەگەربەرپرسێكلەقوتابخانەیانزانستگەیاندەزگایەكیمیرییانپارتێكیرامیاریهەستیبەرپرسیارەتیییەكەییلاوازەوكەمتەرخەمە،ئەگەرسەربازێكیلەشكەرییانپێشمەرگەیەكێخۆلەئەركەكانیدەشارێتەوە،ئەگەرپزیشكوئەندازیارو ....هتد،بەچاوێكیبایەخەوەسەیریگرنگیكاریخۆیانناكەن،بۆخرابیولاوازیونەراستیوچەوتیلەبیروباوەرەكانیدەگەرێتەوە .
لەمڕوانگەیەوەپێویستەفاكتەرەكانیپێگەیاندنیتاكیمرۆڤپەروەردەكردنیلەخەباتێكینەپچراوەییپەروەردەییخویانبیرلەگۆرینیئەمبیروباوەرەچەواشەكراوانەبكەنلەتاكیمرۆڤداتاوەكۆببنەمایەیئامادەسازكردنیتاكێكیپێگەیشتوویخاوەنهەستێكیبەرزیهەستكردنبەبەرپرسیارێتیلەئەركوكارەكانیداوسەركەوتنبەسەرئاستەنگوئەوگرفتانەیكەلەململانێژیاندان،هێزوتواناییەكانیبەفێرۆدەداتنودەرفەتیپێشكەوتنوبەختەوەریوسەرفیرازیلەمتاكەدەستێنن .
كەواتەبیركردنلەگۆرینیبیروباوەرەكانیتاكەكانیكومەلگادەبێببێتەهەوێنیكاروچالاكیوناوەرۆكیبنەماكانیپێگەیاندنیسەنتەرودەزگاكانیپەروەردەییوپەروەردەكردنیتاك،خێزان،قوتابخانە،زانستگەومزگەوتودەزگاكانیڕاگەیاندن،و .. هتد . وئەمەشپێداویستەیەكیحاشاهەلنەگریسەردەمیانەیەوبووەتەئەمریواقیع ( defacto) وخۆدزینەوەوخۆمانلەگێڵیدانلێی،زیانێكیگەورەیەكەقەرەبووكردنیلەئایندەدائەگەرئەستەمنەبێ،زۆربەگرانیوقورسیلەسەرنەوەكانیداهاتوودەشكێتن .
ژێدەر :
1 . قۆرئانا پیرۆز/ تەفسیرا رۆناهی یا مەلا سەید عەلی شیلانی، چاپا ئێكەم، 1998، چاپخانا زانست، دهوك، 604 ل.2 . أبو شعیرە، خالد محمد ( 2009).المدخل الی علم التربیە، گ 1، مكتبە المجتمع العربی، عمان، 442 ص.3 . ابراهیم، فوزی گه و رجب أحمد الكلزە(2000). المناهج المعاصرە، منشاءە المعارف، الاسكندریە، 362ص.4 . اسكاروس، فیلیب (2008). الجدید فی المدرسە و التمدرس، تقدیم مصگفی عبدالسمیع محمد، الشركە العربیە المتحدە، القاهرە، 287ص.5 . الالوسی، جمال حسین و أمیمە علیخان(1983).علم النفس الگفولە و المراهقە، جامعە بغداد، ص. 495.6 . الحسن، احسان محمد (2005). مبادیء علم الاجتماع الحدیپ، گ 1، داروائل، عمان، 327 ص.7 . الحسن، احسان محمد (2009). علم اجتماع العائلە، گ 2، داروائل، عمان، 300 ص.8 . الحسن، احسان محمد (2009). مبادیء علم اجتماع الحدیپ، گ 2، داروائل، عمان، 327 ص.9 . الحسنی، احمد معاژ الخگیب و اخرون (2003). ما لا نعلمه لاولادنا، گ 1، مركز الرایە، ؟، 454 ص .10 . الحیلە، محمد محمود (2003). تصمیم التعلیم، گ2، دارالمسیرە، عمان، 408ص.11 . زهران، حامد عبدالسلام(1977). علم النفس الاجتماعی، گ.4، عالم الكتب، ص. 390.12 . سرحان، منیر المرسی(2003). فی اجتماعیات التربیە، گ.4، دار النهچە العربیە، بیروت، ص.287. 13 . عبدالحمید، الهام (2004). التنشئە السیاسیە فی العملیە التربویە، گ 1، مركز المحروسە، القاهرە.14 . العڤماوی، ابراهیم كاڤم ( 1984). النمو النفسی للگفل، گ 1، دارلشۆون الپقافیە العامە، بغداد، 135ص.15 . عیسوی، عبدالرحمن(1992). النمو الروحی و الخلقی، دارالنهچە العربیە، بیروت، ص. 400.16 . القبالێ، یحیی أحمد(2003). مدخل الی صعوبات التعلم، گ2، مۆسسە الگریق، عمان، 164ص.17 . مقدم، بدری(1381). .كاربرد روانشناسی در اموزشكاه روانشناسی اموزشكاهی،گ. 8. (سروش (انتشارات صدا و سیما، تهران، ص.309.18 . منصور، گلعت و اخرون(1978). اسس علم النفس العام، مكتبە الانجلو المصریە، عین شمس، ? ص.19. هلال، محمد عبدالغنی حسن(2005). مهارات ادارە الازمات التربویە الازمات الناتجە عن الپورە المعلوماتیە و التكنولوجیە، مركز تگویر الاداء و التنمیە، مصر، 155ص.
• ئەڤبابەتەیالگۆڤارا (شەیدا ) ژمارە(68) ڕێكەفتی ( 2013 ) لاپەرە (5-6 ) هاتیەبەلاڤكرن.
