هەكەر تێگەه و چەمكێ ئازادیێ شیانا ئەنجامدانا كارەكی یان بڕیاردان بیتن لسەر بزاڤ و رەفتاركێ بشێوەیەكێ دویر ژ كارتێكرنا فاكتەرێن زال بسەر تاكی، تێوری یێن سایكۆلۆژی یێن كۆ لسەر بنەمایێ هزر و بیروباوەرێن هندەك زانا و بسپۆرا هاتینە دەیناندن و هەر ئێك ژ وان فاكتەر یان چەند فاكتەرەكا ب هۆكار و ئەگەرێ سەرەكیێ رەفتار و دروستبوونا ستراكچەرێ كەساتیێ ب گرنگ دزانن، و لێنیرینەكا هویرا بابەتیانە د ڤان فاكتەرا دادشێتن ببیتە دەلیڤەیەك بۆ هندێ كە ئەم بشیێن تا ڕادەیەكێ بڕیارێ لسەر هندێ بدەین كە ئایا تا چەند هەر ئێك ژ وان تێور و یان ڕێبازێن سایكۆلۆژی هەبوونا ئازادیێ لنك مرۆڤی وەكی چەمك و وەكی بهایەك بفەر دزانن بۆ هندێ ب ئێك ژ لایەنێن گەشەو وەرار كەسایتا وی بهێتە هژمارتن.
بۆ نموونە هەكەر ئەم ئۆتۆ رانك (1884-1939 ) وەك كەسەكێ نێزیك ژ فرۆیدێ بناڤ ودەنگ لبەر چاڤبگرین دێ بینین كە لنك وی( قێژییا ژ دەیكبوونێ) مەزنترین ژێدەرێ نیگەرانیێ یە لنك مرۆڤی، ل دەمێن دۆهی و ئەڤرۆ و سۆبەهی دا، بگۆتنەك دیتر ئەڤ هزرە ئاماژەیەك بۆ هندێ كە ئازادی لنك وی د نزمترین ئاستێ خۆدایە، چونكی كەس ب ویست و ئارەزوویا خۆ نەشێتن ژ ڤێ قۆناغا ژیانێ دەست ب ژیانێ نەكەتن و ئەڤ ژی ڕامانا نەبوونا ئازادیێ لنك تاكی د هزرا رانكی دایە.
سیگمۆند فرۆید(1856-1939) سەركاروانێ سایكۆلۆژیایا شرۆڤەكاڕیێ ژی ب ئەگەرێ تەكەز كرنەكا ئێكجار زۆر لسەر فاكتەرێن بایۆلۆژیكی وەكی ڕەمەك و ململانێیەكا هەمیشەیی دناڤا خۆدێ مرۆڤی دا، ب زانایەك دهێتە هژمارتن كە چەمكێ ئازادیێ د هزار وی دا گەلەك یا هاتیە سەركوتكرن و لاوازبووی، تارادەیەكێ كە، ئەڤ چەندە و نەبوونا ئازادیێ و ڕۆلێ ویستێ مرۆڤی و نەبوونا وێ، خۆ د گەلەك لایەنێن هزری و تیۆری و چەمك و بنەمایێن تێۆرییا وی دا خۆ ڕەنگڤە ددەتن.
ل هەمبەر وی كەسەك دیتر نیزك ل وی وەكی ئەلفرید ئەدلر، نە دگەل باوەرا مامۆستا و هەڤالێ خۆ دایە و كەساتیا مرۆڤێ ب بڕیار لسەر دای ب فاكتەرێ بایۆلۆژیكی و ڕەمەكێ سێكسی نزانیتن، بەلكۆ مرۆڤ ئازادترە ژ ڤێ چەندێ و هندەك فاكتەرێن خۆدی/سایكۆلۆژی/ جڤاكی یێن دیترێن وەكی بیروباوەر، و بها و نموونەیێن وی بڕیارێ لسەر ڤێ كەساتیێ ددەتن كە ئەڤە ژی ئاماژەیەكا بۆ هندێ نیشان بدەتن ئەدلێر ب چاڤەكێ ئازادانە تر تەماشەی ستراكچەر و بنیاتێ كەساتیێ دكەتن ب بەراورد دگەل فرۆیدی.
ئێریك فرۆمێ، ئەڤرۆ هەڤال وسۆباهی دژی فرۆیدی، دیتنەكا دیتر یا بۆ ئازادیێ هەی و پشتی باوەری ب جڤاكیبوونا مرۆڤی، دڤێتن دناڤبەرا بنەمایێن سایكۆلۆژیایا شرۆڤەكارییا فرۆیدی و هزرا جڤاكییا سەردمیانە و نەخاسمە ژی ماركسیەتێ نیشان بدەتن كە تاكێ مرۆڤی یێ دناڤبەرا نال و بزمارێن سیستەمێ جڤاكێ و ب هەمی كووت و بەندێن خۆڤە و هەر وەسا ژی بزاڤا وی بۆ تام وچێژ وەرگرتنێ ژ ئازادی و سەربخۆیی و بدەستڤەئینانا خۆدێ خۆ و بەختەوەریێ، دژیتن و دەست و پەنجا لێددەتن، چونكی ئەڤ سیستەمە وەكی دۆرپێچەكێ ناهێلیتن ئەو بگەهیتە وێ ئازادیێ.
هندی لایەنگرێن رێبازا رەفتارگەرایێ نە ( وەكی پافلوفی ) باوەرییەكا جیاواز یا هەی و گرنگیێ ب رەفتارێن بەرچاڤ و فاكتەرێن كۆنكرێت و ژینگەهی و جڤاكی ددەن د ژیانێ دا بۆ دروستبوونا كەساتیێ و رەفتارێ دا، و ئەڤە ژی تا ڕادەیەكێ دانپێنانەكا ئاست بلندترە ب هندێ كەئازادی لنك مرۆڤی پتر دەلیڤەیێ هەی سەرهەلبدەتن، و ئەڤە هەمان باوەرا گەلەك رەفتارگەرایێن دیترە وەكی جۆن واتسۆنی و یێن دیتر .
كارۆل روجرز ژی ب هەمان شێوە دەلیڤێ هەبوونا ئازادیێ لنك مرۆڤێ پترتر دزانیتن، دەمێ كە مرۆڤی ب دەستكردێ ئەزموونێن كەڤن نزانیتن، بەلكۆ وی ب بوونەوەرەك ددەتەنیاسین كە تێگەهشتنا وی ژ خۆ و گەردوونێ دەوروبەرێ خۆ و هەست و هەلچۆنێن وی ژێدەرێ گۆهۆڕین و دینامیكیەتا ژیانا وییە و ئەڤە ژی ئاستەكێ بلندترێ ئازادیێ یە لنك وی ژ مرۆڤایەتێ، و ب هەمان شێوەیێن وەكی كوورت لێڤین، فریت پێرلز و ڤیكتۆر فرانكلی ژی دەمێ ئاماژەی ب شیانیێن مرۆڤی بۆ دەیناندنا ئارمانجا و ژیانێ د نۆكە و ئاینیدەی دا دڤێتن بێژن كە مرۆڤ خۆدان كەساتیەكێ ئازادترە ژ هندێ كە ئێخسیرێ دەستێ هندەك فاكتەرێن دەست وپێ گرێدەر و ئاستەنگ بن د رەفتار و كریار و گەشەیا كەساتیا خۆ دا.
• ئەڤ بابەتە یێ ل كۆڤارا ( دەلال ) ژمارە ( 102-103 ) لاپەڕێن ( 2-3 ) هاتیە بەلاڤكرن.