زمان پێناسا نەتەوەیی و سیمبۆلەكێ پەیوندیێن جڤاكییە بۆ هەر نەتەوە و گەلەكی. زمان ئێك ژ وان فاكتەرانە كە تاكێن جڤاكەكێ پێكڤە گرێددەتن و وان پێكڤە كۆم دكەتن و دكەتە خەلەكێن زنجیرەكا دویر و درێژ كە نەتەوەیەكە ژ نەتەوەیێن جیهانێ.
زمانێ كوردی ژی وەكی هەر زمانەكێ دیتر، بەلكۆ ژی گەلەك بهێزتر و بەلاڤترە ژ گەلەك زمانێن دیتر. زمانێ كوردی خۆدانێ هژمارەكا سالۆخەتێن تایبەت وەك زمانێ نەتەوەیەك چەند دەه مەلیۆنی ل دەڤەرێن رۆژهەلاتا ناڤین گرنگییا خۆ یا هەی. هەبینا ژەندین شێوازێن دیالێكت و ڕێزمانان ئەڤ زمانە یێ زەنگینتر كری، بەلێ جهێ داخێیە كە ئەم وەكی كورد هەتانۆكە خۆدانێ دیالێكتەكێ ئێكگرتی نینین و داخەكا دیتر یا هاتیە سەر ( دەهەك دیتر یان هاتیە سەر وان نەها ) و ئەو ژی ئەوە ئەم بخۆ پویتەی ب زمانێ خۆ نادەین، پا دێ چەوا ئەم ل هێڤیێ بین خەلكەكا دیتر بێتن و پویتەی بڤی زمانی بدەتن. ل كۆمپیتەرا بگەڕهە و بەرێ خۆ بدەیێ هندەك زمانێن دناڤ ڕێزبەندییا زمانێن سەرەكیێن سیستەمێ كۆمپیۆتەری دا هەین، بەلكۆ هژمارا ئاكنجی و ئەو كەسێن بڤی زمانی دئاخڤن چەند دەه و یان چەند سەد هزار مرۆڤان، پا زمانێ كوردیێ خۆدانێ چەند دەه مەلیۆن مرۆڤان دناڤا ڤان زمانان دا نینە؟
ئایا ئەڤ نە زەنگەكێ مەترسیێ یە بۆ ڤی زمانی؟ ئایا ئەڤە نە دەستپێكەكە بۆ ژناڤچۆنا ڤی زمانی؟ ئایا ئەڤە نە دەستپێكەكە ژ قۆناغێن ژناڤچۆنا نەتەوەیی؟ ئایا ئەڤە ڕامان هندێ نادەتن ئەم پتر خەمێ ژ ڤی زمانی بخۆین و بچاڤەك هویر و كویرتر و دویرتر تەماشەی ئاییندە و داهاتوویا نەتەوەییا نەتەوەیێ كوردی دا بكەین؟
رۆشنبیرێن كوردستانێ هەست بڤێ مەترسیێ دكەن و ئەوان باوەرییا ب هندێ هەی هەكەر نەتەوەیێ كوردی ژپێخەمەت زمانێ خۆ خەمخۆر نەبیتن و پێنگاڤێن فەر نەهاڤێژیتن، دێ كارەساتێن مەزن دوروست بن و مەترسیێ لسەر ئاسایشا نەتەوەیی و ئاییندەیا كوردستانێ دروست بیتن و دویر نین ئاستێ ڤێ مەترسیێ بگەهیتنە هندێ كە نەتەوەیێ كوردی و داڤ داڤێن جەستە و خانە خانەیێن كەلەخێ وێ وەكی بەفرەكا حەلیای ژبەر ئێك بچیتن و نەمینیتن ( لەزگینێ ئاڤدەرەحمانێ چالی، 2009، 12-16 ). ئەو رۆشنبیر و هزرڤانە د ڤێ چەندێ دا د ڕاستن و بەلگە ژی بۆ ڤێ چەندێ هێڕشا هندەك ڕەوت و تەوژم و پێلێن بهێز و كارتێكەرن لسەر زمانێن جیهانێ بگشتی و زمانێ كوردی نەخاسمە.
ژلایەكێ دیتر ڤە دیاردە و بوویەرا بجیهانیبوونێ ( عەولەمەی ) ب هەمی باشی و خرابیێن خۆڤە یا بسەر جیهانێدا گرتی و بڕێكا كەرەستە و تەكنەلۆژیایا بەربەلاڤا خۆ و نەخاسمە ژی ئەنترنێت و تۆڕا وێ یا جیهانی گەفا ل زمانێ مە دكەتن و بڕێكا ڤێ تۆڕێ پێلەكا داگیركرنا كەلتووری و فەرهەنگی ( غەزوا سەقافی ) بسەر مە دا زال دكەتن و هێدی هێدی زمانێ ئینگلیزی جهێ زمانێ مە دگریتن، و ژ لایەك دیتر ڤە كارتێكرنا پارچەپارچەبوونا كوردستانا دەیك بسەر چەندین كەلتوور و فەرهەنگێن وەلات و نەتەوەیێن دەوروبەر و نەیار گەفێ ل نەتەوە و زمانێ مە دكەن، و نەخاسمە ژی هندەك ژ ڤان زمانان و نەتەوەیا جیاوازییەك مەزن دگەل نەتەوە و رەوش و تیتال و زمانێ مە یا هەی ( مۆیەد تەیب، 2009، 2 ).
داخازا ژ ڤان هەمیان مەزنتر ژی یا مە بخۆیە، دگەل هندێ كو ئەڤ دێوەزمە و ئەژدەهایێن كەلتووری و جڤاكی گەفان ل مە دكەن ئەم ژی یێن سواری دڕندەیەكێ ژ وان مەترسیدارتر بووین و ئەو ژی مە بخۆ بیتن یان ژی لبن كارتێكرنا لایەن و نەتەوەیێ دیتر دا بیتن، و ب زانین و بدەست بیتن یان ژی ب نەزانی، دروشمەكێ كرییە د سەرێ خۆ دا و د هزرا خۆ دا و كرییە قاچكێ دەڤێ خۆ و چەند تو ببینی دێ تە لناڤ خەلكێ و تەخ و چینێن جۆداجۆدا و خەتاكۆ ژ هەمیا كمباختر ل ئاستێ زانستی و مامۆستایان بگشتی و یێن زانینگەهان بتایبەتی، گۆه لڤێ ئاخفتنا نەخۆش و تەحل و ژەهراوی بیتن كو : زمانێ كوردی نە زمانەكێ زانستییە!! زمانێ زانستێ فلان و فلان زمانن!! ژێدەرێن زانستی ب زمانێ كوردی نینن. زمانێ كوردی زمانەكێ ئێكگرتی نینە. زمانێ فلان و فلان نەتەوەی گرنگترە و سەرەكیترە. مە وشە و زاراوە و دەسەواژەیێن زانستی و تەكنیكی د زمانێ كوردیدا نینن و .. هتد.
ئەڤ قەسكێت ڕزی و بێهنگەنی جهێ خۆیێ دناڤ هزر و بیرێن مە دا ڤەكری و بوویە پشكەك ژ سایكۆلۆژیایا كەساتی و هزری و نەتەوایەتییا مە. مانە جهێ داخێیە؟ ما خەم و پەژارەیی ژ ڤێ مەزنتر هەیە؟ مانە هەكەر مرۆڤ هۆسا بخۆ دوژمنێ خۆ بیتن دوژمن بۆ چییە بۆ وی؟ ئایا تاوانێ ڤی زمانی چیە؟ خۆدێ ئەڤ كەرەمە دگەل مە دا كری و ئەڤ زامنێ جوان و شیرین كریە ( قسمەتێ ) مە و ئەم هۆسا سەرەدەریێ دگەلدا دكەین؟ ئایا ئەو كەسێن هەتا ئێڤاری داهۆل و زڕنایێ بۆ زمانێن دیتر لێددەن ( فلان زمان زمانێ زانستییە!! پێدڤیە زانست تنێ بڤان زمانان بهێتە خواندن نەك ب زمانێ كوردی !! ) چ جاران چۆینە و چەند چركەیەكا بتنێ خۆ ڤشارتبیتن و هزرا خۆ كربیتن كا ئەو كەس و لایەنێن ڤێ هزرێ دكەنە د مەژی و هزرا وی دا چ مەبەست هەیە؟ كا ئەو كەس كینە؟ دۆستن یان دوژمنن؟ قەنجییا وی و نەتەوەیێ كوردی دڤێتن یان خرابی و زیانا وی؟ ئایا وی هزرا خۆ د هندێ دا كریە كا بۆچی ئەو زمانێ ئەو پرۆپاگندەی بۆ زانستیبوونا وێ دكەتن ژبەر چی و چ ئەگەر و فاكتەرەكێ زانستییە، بەلێ زمانێ كوردی یێ زەنگین و چەندین دیالێكت، نەزانستییە؟ ئایا ئەو هەكەر هندەك دگەل خۆ یێ رٍاست و دوروست بیتن نە باشترە ب هزرا خۆ بكەتە كەنی و یان ژی بكەتە گری؟
بۆچی ئەم هند سادە و ساویلكە بین و بكەڤینە دویڤ پێلێن خەلكێ و لدویڤ وان دەهۆل و زوڕنایێ دژی زمانێ خۆ لێبدەین؟ بۆچی زمانێ مە یێ كوردی و شیرین نەزانستییە و فلان زمان زانستییە؟ هزاران سالە مەلیۆنان مەلیۆن مرۆڤێن بڤی زمانی ئاخفتین و ژیاین و چۆیین؟ چەند سەد سالە بڤی زمانی پەرتووك و هۆزان و پەیڤ و گۆتارێن دهێنە نڤێسین، و ئەگەر ئەڤە نەبەلگەیە كو زمانێ كوردی زمانەكێ زانستی بیتن پا وەرن بێژن زمانێ زانستی چەند شاخ و چەند كۆری یان چ پێڤە هەیە دا ئەم ژی بزانین؟ كیژ تایبەتمەندی و سالۆخەت د ڤی زمانی دا هەیە كو تو وێ ب زمانەكێ زانستی دهژمێری و د زمانێ كوردیدا نینە؟ ئەڤە هەمی بەرهەمێ پرۆپاگندە و كارێ دوژمنێن نەتەوەیێ مەنە. ئەو دزانن هەكەر نەتەوەیێ مە ژ گەلەك تشتان ڤە دژی ئێك بن و دگەلەك بۆها و لایەنێن ئایینی و رامیاری و .. هتد، وەكی ئێك نەبن چ كارتێكرنەك نابیتن لسەر وان بەلێ هەكەر زمانێ وان پەرت و بەلاڤ و بێ بۆها و بێ نرخ لێ بهێتن گۆرز و دربەكێ كۆژەكە لسەر كورد و كوردستانیان، هەر ژبەر ڤێ چەندێ یە ژی ژبلی كو خۆ ل گەلەك دەرگەهێن دیتر و ڕێكێن جۆداجۆدا دجەڕبینن دا بسەر مە دا بگرن و مە ژ ناڤ ببەن، هیچ پێناكرێتن. كۆچكرنا بكۆمەل بدرێژاهییا دیرۆكا كوردستانێ ل هەمی پارچەیێن كوردستانێ، ژناڤبرنا سامانێن كەلتووری و فەرهەنگی و شارستانی و نەتەوەیی، كیمیابارنكرن، جینۆساید، ئەنفالێن رەش، و .. هتد، هەمیا نەشیان وی نەتەوەیێ خۆڕاگر ژناڤ ببەتن و وان دوژمنێن پیرەگۆرگ ئەڤ چەندە هەمی یا بدرێژاهییا ئەزموونا چەندین سەد سالەیا خۆ وەرگرتی، و ژبەر ڤێ چەندێ ژی ئەڤرۆكە ب چەكەك دیتر و ب ڕەنگەك دیتر و ( د كەڤلێ مهێ ) دا دهێتن و دوژمناتیا مە دكەتن. چەكێ وان ئەڤرۆكە خۆ د هندەك درۆویشمێن ڤەشارتی بەلێ بهێزێن وەك ( كوردی نە زمانێ زانستێ یە ) دبینیتن. و دبیتن ئەو مامۆستایێ ئەڤرۆكە ئەڤ دۆریشمە كریە شاشك و د سەرێ خۆ ئالاندی و دڤێتن نەتەوەیێ خۆ پێ بخافلینیتن و بخەندقینیتن، بۆچی دەمێ بۆ خواندنێ و وەرگرتنا باوەرنامەیەكا زانستی تنێ بۆ ماوەیێ دوو سێ سالەكا چۆیە وەلاتەكێ دوو سێ مەلیۆنی یێ كو زمانێ وان نەوەكی زمانێ مە خۆشە و نەوەكی زمانێ مە شرینە و نەوەكی زمانێ مە بەربەلاڤە، خواندی و پێ ئاخفتی و ناما خۆ پێ نڤێسی و كرە د هزرا خۆ دا وەك (زمانەكێ زانستی )، چونكی وێ نەتەوەی و وی وەلاتە هەكەر وی وەنەكربایە و وەسا هزر نەكربایە باوەرنامە نەددا دەستێ وی و ئەو دا ( دەس ژ پێ درێژتر ) وی ڤڕێ كەتە وەلاتێ خۆ. و ئەڤ تۆخمە كەسە ئەڤرۆ زمانێ كوردی دكەتە زمانەكێ نەزانستی؟ بۆچی ئەڤ مامۆستایێ بەڕێز شوینا هندێ كو خۆ هشیارتر بكەتن و بهێتن چەند دەه سالەكا لڤێ كوردستانێ دژیتن و دخۆتن و دنڤیتن و دچیتە فرۆشگەهێ و پاركی و كۆلانێ و بازاڕی و چیایێن وێ و ئاڤا وێ یا زەلال و شیرین ڤەدخۆتن و هەوایێ وێ یێ پاقژ و بژوین هەلدكێشیتن، خۆ فێری زمانێ خۆ یێ كوردی ناكەتن و داخوازێ ناكەتن بچویكێن وی و قوتابیێن دیتر بزمانێ دەیكێ بخوینن و بنڤێسن و ( زانستێ ) پێ فێرببن؟ ما ئەو نابێژیتن زانست و زانست و زانست؟ ئایا زانست ب چ زمانەكی بهێتە خواندن دێ ب مفاتر بیتن؟ ئایا ئەڤ مامۆستایە ڕابوویە ب ئەنجامدانا ڤەكۆلینەكا زانستی كا ببینیتن هەكەر سەمپل و گرووپەك ژ ڤان قوتابیێن ل زانینگەهێ بابەتەكی ب زمانێ كوردی وەربگرن و بخوینن و فێر ببن، دێ چەوا جیاوازی هەبیتن دگەل گرووپەك دیتر یێن وەكی گرووپێ ئێكەم كو د هەمان دەمدا و ل هەمان زانینگەهدا و هەمان قۆناغێ، هەمان بابەتی ب زمانەكێ دیترێ نەكوردی وەربگرن و بخوینن و فێر ببن؟ ئایا ئەڤ مامۆستایە چۆیە ل وەلاتێن دیتر یان بڕێكا ڤەكۆلینێن زانستی یان ڕێكێن دیتر دویڤچۆنا ڤی بابەتی كرییە؟ هەكەر هۆسا نەكرییە، پا لسەر چ بنەمایەكی هەتا ئێڤاری قاچكێ ( زمانێ زانستی فلان زمانە و زمانێ زانستی فلان زمانە ) كریە د دەڤێ خۆ دا و دگێڕیتن و دڕێسیتن و كەردكەتن و ددوریتن؟ ئەو زانستێ بڤی رەنگی و ڤی زمانی دهێتە فێركرن، زانستێ زمانییە. بۆ نموونە قوتابیێن پشكا زمانێ ئەرەبی بلا وانەیێن خۆ ب زمانێ ئەرەبی وەربگریتن و فێر ببیتن و یێ زمانێ ئینگلیزی ب زمانێ ئینگلیزی، بەلێ قوتابیێ پشكا مێژوویێ چەوا بڤان زمانان وانەیێن خۆ وەربگریتن و بخوینیتن و فێر ببیتن یان پشكا كیمیایێ یان زیندەوەرزانیێ و .. هتد؟ قوتابیەكێ پشكا زیندەوەرزانیێ یان پزیشكی یان ئەندازیاریێ ل جهێ هندێ كە بابەتەكی لسەر بسپۆرییا خۆ ب زمانێ ئینگلیزی د ماوەی سالەكێدا پێنج پەرتووكا بخوینیتن و فێربییتن، هەكەر هەمان بابەت ب زمانێ كوردی بهێتە گۆتن هیچ گۆمان تێدا نینە دێ ئەو قوتابی پترتری بیست و بەلكۆ زێدەتری ڤێ چەندێ بابەت و وانەیا وەرگریتن و فێر بیتن، و ب زمانێن دیتر ژی ب هەمان شێوە، و هەكەر وەسا نەبیتن بلا هندەك بسپۆر و شەهرەزایێن پەرورەدەیی بلا بهێن و ڤێ چەندێ بكەنە بابەتەكێ ڤەكۆلینێ و ب چاڤێ ئاریشەیەكا پەروەردەیی تەماشەی وێ بكەن.
ئەم ل زانینگەه و پەیمانگەهێن خۆ رۆژانە تووشی ڤێ ئاریشەیا مەزن دبین. پشتی ڕاپەرینا مەزنێ گەلێ مە ل ئادارا ( 1991 ) ل دژی زۆلم و زۆردارییا رژێما بەعسا فاشی و سەدامێ گۆڕ بە گۆڕ، نڤشەكێ ل كوردستانێ، دوروست بووی و پێگەهشتی، كو یێ كەفتیە دناڤ ( نال و بزماران ) دا. ژلایەكی ڤە خواندنا سەرەتایی و ناڤنجی و ئامادەیی زمانێ كوردی زمانێ فێربوونا وانە و پەرتووكێن وان یێن ب زمانێ كوردی هاتینە نڤێسین و چاپكرن یان ژی وەرگێڕان، ڤێجا چ وەرگێڕانەك، وەرگێڕان ژ هندەك زامانا بۆ كوردی ژلایێ هندەك بسپۆران، كو هزركرنا وان نەكوردییە، بەلكۆ ژی ئەو بخۆ دبیتن كەسێن كوردن.
ل زانینگەه و پەیمانگەهێن مە هەر ئەڤ قوتابییە دێ ژ نەشكەكێ ڤە كەڤنە دناڤ پرۆگرامەكێ خواندنێ یێ كو نەكوردینە و دێ چنە بەردەستێ هندەك مامۆستایان كو پشتی بیست سالان ژ ئازادییا كوردستانێ هێشتانێ ژی نەشێن خۆ ژ كەلتوور و فەرهەنگێ بەعسیزمێ قۆرتال بكەن و هەتا نۆكە ژی دناڤ جەرگ و هناڤێن ڤێ كوردستانا پیرۆز و دناڤ چاردیوارێن سەنتەرێن پەروەردەیی و فێركرنێ ژی و نەخاسمە زانینگەه و پەیمانگەهێن مە مامۆستایێن هەین ژ خۆ ناگرن پەیڤا پیرۆز و بەركەفتییا وەكی كوردستانێ بكار بینن و ل جهێ وێ پەیڤا ( شیمال ) بكار دئینن دناڤ وانەگۆتنا خۆ دا!!
ئایا ئەڤ مامۆستایە چەوا ژخۆ ناگرن و ژ دەڤێ وان دەرناكەڤیتن بێژن ( كوردستان )، بەلێ ژخۆ دگرن سەرێ خۆ لبەر دەیكێن شەهیدان و ئەنفالكریان و جینۆساید و بارزانیێن بێ سەروشوین و كیمیابارنكریێن حەلەبچە و گەلیێ بالیسان و دەڤەرا بەهدینان و كەس و كارێن قۆربانیێن تیرۆرا جیهانی و دژی نەتەوەیێ مە و كەس و كارێن پێشمەرگەه و ئاوارەیێن چیایێن بلندێن كوردستانێ و دیرۆكا كوردستانێ و سەركردەیێن گیانفیدا و جوانەمەرگ و ل سێدارەدایێن كوردستانێ ژ دار و بەر و گۆل و گیا و .. هتد، یێن دیتر بلند بكەن؟ ئەڤ مامۆستایە چەوا ژخۆ دگرن ئەو پارێ بەرهەمێ هەمی ڤان لایەنێن سەری یە ژ هكومەتا هەرێما كوردستانێ وەربگرن و بكەنە د بەرێكێن خۆ دا؟ ئەڤ پارەیە چەوا د حەفكێن وان دا دچیتە خوارێ؟ چەوا ئاسێ نابیتن؟
ئایا هەكەر لڤێ كوردستانێ ئەڤ تۆخمە مامۆستایە سەرا ڤان جۆرە پەیڤ و زاراوەیێن كە تنێ د فەرهەنگا بەعسێ و تیرۆرێ و دوژمنێن كورد و كوردستانێ دا یێن هەین، یان سەرا هندێ كو نەشێن و نزانن كوردی بخوینن و یان بنڤێسن و وانا پێ بێژنە قوتابیان یان سەرا هندێ كۆ پرۆپاگندەی بۆ زمان و فەرهەنگێن خەلكا دیتر دكەن هاتبان سزادان و مووچێ وان هاتبایە كێمكرن یان بڕین دا هێشتان هۆسا خەمسار بن و خۆ فێری ڤی زمانی نەدكر؟
بۆچی ئەڤ مامۆستایە زمانێ فلان وەلاتی ب دوو یان سێ سالان فێر دبیتن و دڤێسیتن و دخوینیتن، بەلێ چەند سەد سالە ل كوردستانێ دژیتن و كوردیێ نەشێتن بخوینیتن و بنڤێسیتن؟ چونكی وەكو وی وەلاتی دگەل دا ناهێتە كرن؟ چونكی سەرەدەرییەكا یاسایی و سزادان تێدا نینە؟ پا ئەڤ مامۆستایە دێ كەنگی ڤی زمانی فێر بیتن؟ پا دێ چەوا فەخر و شانازیێ بخۆ كەتن وەك كورد؟ هندەك جاران هند كمباخ لێ دهێتن كو كوردە و وەسا ب فەخر و شانازیڤە ل دەزگەهێن میری یان پەروەردەیی وەكی زانینگەه و پەیمانگەهان دبێژیتن ئەز كوردیێ نزانم بخوینم و بنڤێسم حەچكۆ چاڤێن خۆ بنقینیتن ! و یا چ وێ ژی كمباختر و خرابتر گەلەك ژ ڤان كەسان یێن ل زانینگەهێن مە دا هەین و سالانە ژی گەلەك ژ ڤان كەسان قوتابیێن كو قوتابیێن دەرچۆیینە ل ستافێ كارگێڕی و پاشی خواندنا بلند دهێنە وەرگرتن و هەر دیساڤە ل وێرێ دبنە مامۆستا ! بەلێ چ جاران زەحمەتا هندێ نادەنە خۆ خۆ فێری زمانێ كوردی ببن و هەر دیساڤە ئەڤ ئاریشە و ئاستەنگان بەردەوامیا خۆ دبیتن.
ئەڤ چەندە نەڕامانا وێ ئەوە ئەم دژی هیچ نەتەوە و زمانەك دیتر بین بەرۆڤاژی ئەم دخوازین و گرنگیا ژیانا سەردەم ئەو ئەم فێری گەلەك زمانان ببین و نەخاسمە زمانێ دوژمنێن خۆ، هەكەر ئەم ڤێ چەندێ بكەین ئەڤە گۆرزەكێ كۆژەكە ل وان دهێتە دان، بەلێ ئەڤە پێدڤییە پشتی هنگێ بیتن دەمێ ئەم زمانێ خۆ ب باشی بزانین و فێر ببین و فێر بكەین. هەكەر ئەم لڤێ چەندێ هشیار نەبین و پێداچۆنەكا خۆ نەكەین بلا بۆ مە مسۆگەر بیتن كە ئەم دێ چینە د سەلكا گلێشی و ژناڤچۆنێ و ژبیركرنێدا. هەكەر ئەم چەند چركەیەكا ب دیرۆكا مرۆڤایەتیێ دا بچین و وێ بخوینین گەلەك ژ وان زمان و نەتەوەیێن بڤی رەنگی هاتین ژناڤبرن و ژناڤچۆن و ژبیركرن، دێ ل مە ئاشكرا بن.
لەوما ژی لایەنێن بەرپرس و پەیوەندیدار و نەخاسمە ژی سەنتەرێن زانستی و ئەكادیمی، پێدڤییە بچاڤەك دیتر و هویرتر و كویرتر تەماشەی ڤێ چەندێ بكەن و بەری كو ( كار لە كار بتەرازێتن ) و ببیتە درەنگ دەرگەهێن چارەسەریێ و نەهێلانا وێ ڤەكەن.
ژێدەر:
- چالی، د. لەزگینێ ئەڤدرەحمان ( 2009 ). گەفێن ل سەر زمانێ كوردی، گۆڤارا پرێز، ژمارە ( 2 )، دهۆك، كوردستان، ل. ( 16-21 ).
- تەیب، مۆیەد ( 2009 ). پەیڤا پرێز لدۆر زمانێ كوردی، گۆڤارا پرێز، ژمارە ( 2 )، دهۆك، كوردستان، ل. ( 2 ).

• ئەڤ بابەتە یا ل گۆڤارا (سیپە ) هاتیە بەلاڤكرن ل ژمارێن (53 و 54 ) ڕێكەفتی ( 12/2013 و 1/2014 ).