زیگمۆند فرۆید لسالا ( 1894 ) چەند تێگەهێن نوی ئینانە ناڤ زانستێ پسیكۆلۆژیایێ كە باشترین ناڤ بۆ وان هەمییا " بەرگرییا دەروونی " ( defense mechanism ) كە ل هندەك ژێدەران ب فرت و فێلێن دەروونی دهێتە نیاسین. هژمارا وان چەندەكن و ئێك ژ وان تێگەهێن دناڤا ڤان میكانیزما دا هەین هێجەتگرتنا مێنتالی ( rationalization یان التبریر ) كە مەبەست ژێ ئەو كەسەك بۆ رەفتارێن خۆ هێجەتا بگریتن و بۆ ڤێ مەبەستێ ژی بەلگەیێن وەسا بهینیتن كۆ گەلەك جاران وەسا دهێتە هزركرن كۆ دڕاست و لۆژیكن، بەلێ د راستیدا وەسا نینە و ئەو ڤێ چەندێ تنێ ژبۆ پاراستنا كەساتیا خۆ ژ بێ ڕێزی و هەستكرن ب گۆنەهباریێ ئەنجام ددەتن [ 3: 66 ]. ئەڤ چەندە لسەر ئاستێ نەستی( لاشعوری) رووی ددەتن و دبیتن جۆرێن سادە و د كاودانێن خێزانی دا بیتن [ 2:1248 ]، و دبیتن لسەر ئاستێ مەزن ژی رووی بدەن. سەدامی بۆ هەمی تاوانێن خۆ ئەڤ میكانیزمە بكار دئیناند و هێجەتا وی نەتەوەیێ عەرەبی بوو، بۆ ستالینی هێجەت ئایدیۆلۆژیایا پرۆلیتاریایێ هەبی، و بۆ هیتلەری ژێگرتی بوونا نەتەوە و نەژادێ ئاریایی خۆش هێجەت بوو، و ئەریێل شارۆنی لایەنێ ئایینی كربووە هێجەت و بۆ بن لادنی خەلافەتا ئیسلامی هێجەتەك دیتر بوو [ 1:234]. هەر ئێك ژ وان كۆمەكا تاوانێن دژی مرۆڤایەتیێ ئەنجامدان و د هزرا خۆ دا بۆ ڤێ تاوانێ هێجەتەك پێشكەشكرن كۆ ژ لایەكێ خۆ پێ رازی بكەن و د ڤی كارێ هۆڤانەدا بەردەوام بن و ژ لایەك دیترڤە قەناعەتێ ب خەلك و كەسێن دیترێن لایەنگر و دژ پێشكەش بكەن.
و ئەڤرۆكە نەتەوەیێن كوردستانێ یێن تووشی تەوژمەكا تیرۆریستانە بووین كە وان ژی وەكی یێن بەری خۆ ئەڤ میكانیزمێ بەرگریێ یێ كرییە بنەمایێ كاروكریار و تاوانێن خۆ و هێجەتا خۆ یا كریە دەیناندنا خیلافەتا ئیسلامی، و بڤێ چەندێ دخۆڕن و كریارێن هۆڤ و دڕندانەیا خۆ پێ پنی دكەن و ڤەدشێرن. ل ڤێ بەینێدا دوو جەمسەرێن پەیدا بووین. جەمسەرەك لایەنگرێن ڤێ تەوژما تووندرۆ و رەفتارێن نەشرین و دڕندانەنە و ب هەمی شیان و جۆرڤە هاریكارییا وان دكەن و بۆ خۆ و وان و رەفتارێن هەر دوو لایەنان هێجەتان دگرن و ڤێ خەلافەتا نەد جهێ خۆ دا، ب تشتەك رەوا ددەنە نیاسین و بڤێ چەندێ پێش خۆ و وانڤە هێجەتێ دگرن و كار و رەفتارێن وان یێن دویر ژ هەر پێڤەرەكێ ئایینی و لۆژیكی و مرۆڤی، ب كارەك ئاسایی دهژمێرن و باوەرا وان ئەوە بۆ دامەزراندنا خەلافەتا ئیسلامی بڤی رەنگی ئاساییە ئەو هەر رەفتارەكێ ئەنجامبدەن هەتاكۆ ئەگەر هزاران مرۆڤ تێبچن و قۆربانی ببن هەكەر مۆسلمان ژی بن.
ل جەمسەرێ دیتر ژی نەتەوەیێ كورد و كوردستانیێن هەین دگەل كۆمەكا دۆست و هەڤالان، ل سەنگەرێ بەرگریكرن ژ خۆنە. د ڤی جەمسەریدا كوردستانی بێی هندێ هێجەتەك هەبیتن و بڕێكا فرت و فێلێن دەروونی و بشێوەیەكێ نەستی بڤی كاری ڕابن، ب باوەرییەكا بهێز و هزرەكا ئازاد و ئازادانە رەفتار دكەن و بزاڤێ دكەتن مافێن رەوایێن خۆ و یێن ژ هەمیا سادەتر و سەرەكیتر كە ژیان و ئازادییە، بپارێزیتن ژ ژناڤچۆنێ. هەكەر وەلات و لایەنێن جۆداجۆدا هەر كەسەك ژپێخەمەت هندەك بەرژەوەندییان د هەوارا كورستانیان هاتینە، ئەم كوردستانی، لسەر ئاستێ هەستی ( شعوری ) یێن بڤی كاری ڕابووین و هیچ بەرژەوەندییەك دگەل هیچ لایەن و وەلاتەكی نینە و هەكەر پێشمەرگەهێ قەهرەمان و خەلكێ خۆ بەخش و ب خیرەتێ كوردستانێ ڕابووینە ب كارێ بەرگریكرن ژ خۆ تەنها ئێك بەرژەوەندییا تێدا هەی و ئەو ژی پاراستنا نەتەوەیێن كوردستانێ یە ژ نەمان و ژناڤچۆنێ، یاكۆ دیرۆكێ نیشانی مە دای و مە ئەزموونێن گەلەك نەخۆش و تەحل دگەلدا هەین. ئەم وەكی جەمسەرێ دیتر هیچ هێجەتەكا نەهەژی و نەلۆژیكی بۆ رەفتارێن خۆ نائینن بەلكۆ ئەم بهەمی ڤیانێ بۆ نەتەوەیێن كوردستانێ و كوردستانیان بۆ ژیانێ و ئازادیێ دجەنگین چونكی ئەڤە سەرەتایی ترین مافێن هەر مرۆڤەكینە و مە چ خیلافەتەك و ئیمپراتۆریەتەك ژ كەسێ نەخواستیە.
ژێدەر: [ 1] ابراهیم، ماجد موریس ( 2005 ). الإرهاب الڤاهرە و أبعادها النفسیە، گ. (1). دار الفارابی، بیروت، لبنان، (509)ص. [ 2 ] پورێفکاری . ن. (1380) . فرهنگ معاصر جامع روانشناسی وروانپزشکی وزمینه های پیوسته انگلیسی وفارسی، جلد 1 -2،تهران، 814 ص. [ 3 ] كمال،علی(1988) النفس انفعالاتها و تمراچها و علاجها، فی جزءئین، گ،4 دار الاوسگ، بغداد (818).
• ئەڤ بابەتە یا ل رۆژناما ( ئەڤرۆ ) هاتیە بەلاڤكرن ل ژمارە (1636 ) ڕێكەفتی (4/5/2015) ل(13 ).