میكانیزمێن بەرگرییا دەروونی و كەساتیا تیرۆریستی
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
بەلێ د هندەك دەمان دا دبیتن تاك سەرەدەرییەكا ئاسایی دگەل ڤێ چەندێ دا نەكەتن. دبیتن ئەڤ كاودانە بڕەنگەكێ وەسا بیتن كە وی تاكی تووشی شلەژان و نیگەرانیێ بكەتن و هەست بكەتن كە كەساتیا وی یا كەفتیە بن گڤاشتن یان گەفەیێن ڤی هەلوێستی و ئەو كەسێن پەیوەندارن ب وێ هەلوێستێ ڤە ژ ڤێ چەندێ یە كە نەچار دبیتن پەنایێ بۆ هندەك بەرسڤ و رەفتار و دەربڕینێن وەسا ببەتن وەك كاردانەوەیەك نەسروشتی بۆ ڤێ هەلوێستێ.
خۆدێ سیگمۆند فرۆید ئێكەم كەس بوویە كە ئەڤ شێوازێن بەرگرییا دەروونی شرۆڤەكرین. ب باوەرا وی ئەڤ كاردانەوەیا بڤی رەنگی بەرهەمێ بزاڤا وی بەشی ژ كەساتیا مرۆڤینە كە وی ناڤێ وێ ب " من یان الأنا " ددەتە نیاسین، كە بۆ مەبەستی بكارئینانا وان بشێوەیەكێ نەستی( لاشعوری) هەول ددەتن خۆ ژ ئەنجامێن نەخۆش و تەحل و دژوارێن ڤی هەلوێستی قۆرتال بكەتن. ئەڤ شێوازە ب سیستەمەكێ سایكۆلۆژیێ خۆپاراستنێ لنك مرۆڤان دهێتە هژمارتن كە بۆ مەبەستێ رووی ب رووی بوونا وان ململانێیێن د ڤان هەلوێستان دا دروست دبن، دهێتەبكارئینان یان بۆ دروستكرنا هەڤسەنگییەكێ یە دناڤبەرا وان دا داكۆ بشێتن بڤی رەنگی هەڤسەنگی و ئێكپارچەییا كەساتیا خۆ بپارێزیتن و ژ تووشبوون ب نەخۆشی و ئێش و ئازار و تێكچۆنێن دەروونی دویر بێخیتن.
هەرچەندە كە مرۆڤێن ئاسایی ژی ڤان میكانیزما بكار دهینن بەلێ ڕێژەیا بكارئینانا وان لنك خەلكێ نەئاسایی گەلەك پترترە، دگەل هندێ كە ئەڤ پرۆسێسە پترتر لسەر ئاستێ نەستی رووی ددەتن لێ هندەك شێوازێن وێ لسەر ئاستێ هەستی( شعوری) ژی سەردگرن.
ژ لایەنێ ئابووری ڤە د ئابوورینە و تاك بێی هیچ زەحمەت و ماندیبوونەكێ و د گاڤێدا و بشێوەیەكێ نەستی و یان بڕێژەیەكا كێمتر ل ئاستێ هەستی دا وان بكار دئینیتن و لنك دلەكی ئەلترناتیڤەك و بگۆڕەك دیترە بۆ سەرەدەریكرن دگەل ڤی كاودانی و ئارمانجەكا سەرەكی بدەستڤە دهینیتن كە ئەو ژی پاراستنا ( ئیگۆ یان من " ێ كەسەكییە، و زیانا وان یا هەرە مەزن ژی ئەوە كە نیشانەكە ژ شەپرزەییا هزری و سایكۆلۆژیا مرۆڤی و بەردەوام بكارئینانا وان دبیتە ئەگەرێ هندێ هێدی هێدی تاك شیانا چارەسەركرنا لۆژیكی و زانستیانەیا ئاریشە و گیروگرفتێن خۆ ژ دەست بدەتن.
مەزنترین مفایێ كۆ ژ ناسینا ڤان میكانیزما دگەهیتە كەس و لایەنێن پەیوەندار ئەوە كە دێ هاریكارییا دەسنیشانكرنا وان و سەرەدەریكرنەكا گۆنجای دگەل وان كەسێن ڤان میكانیزما بكاردهینن، كەتن و نەخاسمە ئەڤ چەندە د بیاڤێ پەروەردەیی و ئاراستە و ڕێنماییكرنا دەروونی بۆ وان ب مفا بیتن. هندەك ژ ڤان شێواز و میكانیزمێن بەرگرییا دەروونی بریتینە ژ: تەپەسەركرن یان پاشڤەلێدان(الكبت)، جێگیری(fixation)، نكۆلی یان حاشاكرن(النكران)، قەرەبۆكرن(compensation)، لكاندن(projection)، پاشڤەزڤڕین(النكوص یان regression)، د خۆ دا چۆن( اجتیاف یان introjection)، هێجەتگرتن(التبریر یان rationalization)، پاشەكێشە (الانسحاب یان withdrawal) و گەلەكێن دیتر.
دیارە هەكەر مرۆڤ كویرتر و هویرتر د كەساتیا تیرۆریستان دا بچیتن دێ ب ئاشكرایی بینیتن كە گەلەك ژ ڤان فرت و فێل و میكانیزماێن دەروونی ب بەردەوامی ژ لایەنێ وانڤە دهێنە بكارئینان و ئەڤە نیشانەكە ژ شەپرزەییا دەروونی یا كەساتیا تیرۆریستەكی و تێكچۆنا هەڤسەنگی و بالانسێ پێكهاتەیێن كەساتیا وی.
• ئەڤبابەتە یا ل ڕۆژناما (ئەڤرۆ )/ بەرپەڕێ بیر و ڕا هاتیە بەلاڤكرن ژمارە (1805 ) ل ڕێكەفتی(20/1 /2016) ل. (13 ).
