لەسەر چ شتێك سەرۆك وەزیرانی عێراق نوری مالیكی گرەو دەكات، سەبارەت بەو شاڵاوەی كە دەیكاتە سەر سوریا و هەندێ كەسایەتی ناو عێراق؟
كێ سوودمەند دەبێ لە توندكردنەوەی ئەو تۆمەتانەی كە مالیكی دەیخاتە پاڵ سوریا لەم قۆناغەدا؟ بەتایبەتی ئەمەریكییەكان زۆر بەڕوونی پێیان راگەیاند كە ئەمە كێشەیەكی تایبەتی نێوان عێراق و سوریایەو، بە تەنیاش بە جێیان هێشت تا رووبەڕووی ئەنجامەكانی ئەو هەڵسوكەوتەی ببێتەوە.
ئەوەی تێبینیش دەكرێ ئەوروپا بەهیچ شێوەیەك گرنگی بەو مەسەلەیەی نەداوە، كەسانێك هەن دەڵێن تا ئێستا مالیكی بە تەواوی تۆڵەی خۆی لە بەعسییەكانی عێراق نەسەندووە، بەڵام پرسیار ئەوەیە: بۆ ئەوكاتەی هەڵبژارد؟ ئایا بەهۆی نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنی گشتی؟ یان بەهۆی هەستكردنی بەوەی كە ناتوانێ لەو هەڵبژاردنە سەركەوێ؟
كەسانێك هەن پێیان وایە مالیكی وەك سەدام حوسێن رەفتار دەكات یان دەیەوێ ببێتە سەددام حوسێنێكی نوێ، بەڵام هەر ئەو كەسانە پێیان وایە سەبارەت بە كۆنترۆڵكردنی باری ئەمنی وڵات مالیكی سەركەوتوو نەبووە، بۆیە زۆر ئەستەمە دووبارە ئەو پۆستە وەرگرێتەوە، هەندێكیش ئاماژە بە كێشەیەك دەكەن نێوان خۆی و ئێران یان گرووپێكی حوكم لە ئێران كە دڵنیا نییە لە ویستی مالیكی.
یەك لەو بیروڕایانە دەڵێ پەیوەندی مالیكی لەگەڵ ئێران خراپەو ناتوانێ ئێران بە دەستێوەردان لە كاروباری عێراق تۆمەتبار بكات، لەبەر چەند هۆیەك كە لێیان دەترسێ، بۆیە هاوپەیمانە سورییەكەی هەڵبژارد بۆ ئەوەی ئەو شاڵاوەی لە دژ بەرپا بكات، چونكە ئیئتیلافی نیشتمانی كە بە هاندانی ئێران دروست بووە، چەند لایەنێك لەخۆ دەگرێت كە مالیكی مەرجی دانابوو كە نابێ تیایدا بەشداربن، وەك رەوتی سەدر و د. ئیبراهیم ئەلجەعفەری كە لە حزبی دەعوە جیابووەتەوە.
مالیكی سوریای هەڵبژارد، چونكە بە باوەڕی خۆی دامودەزگاكانی یان ئەو كارتانەی كە لە دەستدایە دەتوانێ بەهۆیانەوە چەند جۆرە كردەوەیەوەیەك ئەنجام بدات و، داوای لە نەتەوەیەكگرتووەكان كرد دادگایەكی نێودەوڵەتی دابمەزرێنێ، چونكە دەزانێ حەساسیەتی سوریا لە بەرامبەر ئەو جۆرە هەڵسوكەوتە چۆنە، بەتایبەتی پاش تێكچوونی بارەكەی بەهۆی ئەو دادگا نێودەوڵەتییەی كە نەتەوەیەكگرتووەكان پێكی هێنابوو، بۆ زانینی بكوژانی سەرۆك وەزیرانی پێشووی لوبنان رەفیق ئەلحەریری و، قورسایی چاوەڕوانی ئەوەی كە ئەو دادگایە كەشفی دەكات، بەڵام بە هەڵبژاردنی ئەم ئامانجە و رێك لەم كاتەدا، بە دیار كەوت كە خوێنەوارێكی باشی نییە و شارەزاییەكی ئەو تۆشی نییە لە سیاسەتی دەرەوەی نێودەوڵەتی.
ئەگەر بێتو پەیوەندی ئەمەریكا و سوریا بخوێنینەوە، دەتوانین بە باش وەسفی بكەین، بەتایبەتی ئیدارەی ئەمەریكا خۆی ئامادەكردووە بۆ ناردنی باڵیۆزی خۆی بۆ دیمەشق.
ئەگەریش باری ناو ئێران بخوێنینەوە، ئەوا دەزانین كە بایەخەكانی لە مانۆرەكانی مالیكی دوورترن، ئیلا ئەللاهومە گرووپێكی ئێرانی فایلی بەعسییەكانی نیشتەجێی سوریایی پێ سپاردبێ، وەك ئەوەی كە عەبدولعەزیز ئەلحەكیمی رەحمەتی بەر لە وەفاتی پێ راسپێردرابوو كە پەیامێك ئاراستەی سەرۆكی یەمەن بكات بۆ ئەوەی ناوبژیوانی نێوان حكومەتی ئەو وڵاتە و حوسییەكان بكات، بە هێنانی سەركردەی حوسییەكان بۆ نەجەف، بەرامبەر ئەوەی كە عەبدوڵلا ساڵح سەرۆك كۆماری یەمەن هەڵبستێ بە دەركردنی ئەو ئەفسەرە عێراقییە بەعسییانەی كە پاش رزگاركردنی عێراق پەنایان بردە بەر یەمەن، ئێران ئەوانە واتە بەعسییەكان بەوە تۆمەتبار دەكات كە یارمەتی سوپای نیزامی یەمەن دەدەن لە رووبەرووبوونەوەیدا لەگەڵ حوسییەكاندا، بەڵام سەرۆكی یەمەن ئەم عەرزەی ئەلحەكیمی رەتكردەوە.
ئەوەی ئێستا دەیخوێنینەوە ئەوەیە كە لەگەڵ بەردەوامبوونی مالیكی لەسەر هەڵوێستی خۆی و تۆمەتباركردنی سوریا، ئەو بەرپرسە عێراقییانەی كە لەگەڵ ئاراستەكەی مالیكی بوون، ئێستا هەڵوێستێكی خۆیان گۆڕیووەو داوای وتووێژی دپلۆماسی لەگەڵ سوریا دەكەن.
مالیكی بەرامبەر ئەو هەڵوێستە گۆڕینە خۆی بە تەنیا دیتەوە و قەتیش رۆژێك لە رۆژان حیسابی بۆ پێشهاتە ئەقلیمی و نێودەوڵەتییەكان نەكردبوو، كە لەوانەیە كاردانەوەیەكی توند بەسەر عێراق بەجێبهێڵێ.
ئەو تەقینەوانەی كە لە عێراق روویاندا، پاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە شارەكانی عێراق، بەتایبەتی ئەو تەقینەوە گەورەیەی كە بەغدای هەژاند و ئامانجەكەی چەند وەزارەتێكی سیادی بوو، وای لە مالیكی كرد ئەو قسانەی خۆی دووبارە نەكاتەوە كە دەیگوت من خاوەنی ئەو بەرقەرارییەی ئاسایشم.
پێشتر رۆڵی ئەمەریكای بۆ خۆی قۆزتبۆوە كاتێ بانگشەی ئەوەی دەكرد كە بەهۆی توانایی خۆیەوە توانیوویەتی زەبتی ئەمنیەتی عێراق بكات، نەك بە هاریكاری ئەمەریكا و لایەنە سیاسییەكانی دیكەی بەشداربوو لە پرۆسەی سیاسییدا.
بەڵام ئەو تەقینەوە گەورەیە زمانی مالیكی كورت كردەوەو رووداوەكەش لاوازی مالیكی سەلماند و ئیسپاتی كرد كە ئەو كابرایە توانای كۆنترۆڵكردنی ئەمنییەتی عێراقی نییە.
لەوانەیە مالیكی هەستی بەوەكردبێ كە پاڵپێوەنەری ئەو تەقینەوەیە سیاسی بێ، ئامانجەكەی تێكدانی شەرعییەتی حكومەتەكەی بووبێ، چونكە بەبێ ئەوەی بزانین كێ لە پشت ئەو تەقینەوەیەدا بوو، پێمان وایە ئەمە گورزێكی كوشندە بوو كە لە مالیكی درا، بەتایبەتی لە راستگۆو بڕوایی حكومەتەكەی كە پێی وابوو كۆنترۆڵی ئەمنییەتی كردووەو توانیوویەتی بەسەر تیرۆردا زاڵ بێت.
ئایا مالیكی بەو هەڵوێستە توندەی كە بەرامبەر بە سوریا دەینوێنێ دەیەوێ لە ئیئتیلافی نیشتمانی بدات و هاوسۆزی ناوخۆ و ئەقلیمی و نێودەوڵەتی بۆ لای خۆی راكێشێ؟ باوەڕناكەم ئەم هەڵوێستەی لە بەرژەوەندی ئەمەریكاش بێ، هەروا عەرەبیشی ئەوەندە بایەخیان پێنەداوە، لەوانەیە ئیجابیەتێكی تێدابێ كە ئەویش لە بەرژەوەندی سوریایە نەك لە بەرژەوەندی خۆی، سوریا دەیەوێ هاوسۆزی ئەو عەرەبانە بۆلای خۆی راكێشێ كە لە ئاراستەكانی مالیكی دڵگرانن، بەتایبەتی سعودیە و میسر، بۆیە بۆ یەكەم جار رێی بەسەركردەیەكی سیاسی حەماسی وەك خالید مشعەل دا كە سەردانی قاهیرە بكات بۆ ئەوەی وتووێژ لەسەر فایلی ئاشتەوایی فەلەستینیدا بكات.
كێشەی مالیكی لەوەدایە كە تا ئێستا بەڵگەیەكی ئەوەندە بەهێزی لە دەست نییە بۆ ئەوەی باوەڕ بە ئەنجوومەنی ئاسایش بێنێ بۆ پێكێهێنانی ئەو دادگا نێودەوڵەتییە. پاشان چەند مەسەلەیەكی عێراق هەن كە قەوارەیان لە قەوارەی ئەو تەقینەوەدایە، ئەگەر گەورەتریش نەبن، كە ئەویش دیاردەی گەندەڵی و دزی و كوشتنە كە حكومەتی مالیكی پێیان تۆمەتبارە.
ساڵی 2006 مالیكی بوو بە سەرۆكی حكومەت، پاش ئەوەی كە ئەمەریكا پێی وابوو، وەك لەو قسانە بەدەردەكەوێ كە كاتێ خۆی خەلیل زاد كردبووی، مالیكی لەوانی دیكە سەربەخۆترین كەسە لە ئێران.
ساڵی 2009 لیستەكەی كە ناوی دەوڵەتی یاسابوو لە هەڵبژاردنەكانی پارێزگاكان سەركەوت و ئامانجەكانیش كەشفیان كرد، كە لاگیری جەماوەری حزبە ئیسلامییەكان لە پاشەكشەدایە، كاتێ ئیئتیلافی یەكگرتووش ئامادەبوون ئاراستەو سیاسەتەكانی خۆی بگۆڕێ وەك ئامادەكارییەك بۆ هەڵبژاردنە گشتییەكەی ساڵی 2010 مالیكی مەرجی خۆی دانا، بەڵام ئەو مەرجانەی رەتكرانەوە.
باشە ئەگەر سوریا لە پشت ئەو تەقینەوە گەورەیەی بەغدا بووبێ، چۆن ئێران رێی پێدا؟
ئایا نەهاتنەوەی مالیكی بۆ ناو ئیئتیلافی نیشتمانی باڵێكی سەركردایەتی ئێرانی تۆڕە نەكرد؟ بۆیە لە دوا هەڵوێستدا بڕیاری دا بەو تەقینەوەیە هۆشدارییەك بداتە مالیكی تا لەمە زیاتر پێی خۆی درێژنەكات ....!!
بمانەوێ یان نەمانەوێ، ئەو تەقینەوەیەی بەغدا لە هەیبەتی مالیكیان كەم كردەوە و وایكرد دژەكانی تۆمەتی بێ توانایی بدەنە پاڵ خۆی و حكومەتەكەی، ئەو گرەوی لەسەر ئەوە دەكرد كە عەممار ئەلحەكیم هەمان بەهای ئایینی و سیاسی باوكی نییە و لەوانەیە كار بگاتە ئەوەی هەندێ لە ئەندامانی ئەنجوومەنی باڵا داوای گۆڕینی بكەن، بەڵام ئێران هەموو قورسایی خۆی بۆ پشتگیریكردن لە ئیئتیلافە نوێیەكە خستەگەڕ كە ئەنجوومەنی باڵا سەركردایەتی دەكات، بەتایبەتی لە شەخسی عەممار ئەلحەكیم، كە هەندێ نێوەند پێیان وایە بەر لەوەفاتی باوكی ئێران ئامادەیكردبوو كە جێی باوكی بگرێتەوە، ئەمەیش لە قسەكانی بەرپرسە ئێرانییەكان بەدیار كەوت، بەتایبەتی لە مورشیدی ئەعلا خامەنەئی و قسەكانی بەرپرسی پاسداران، هەتا باسێك هەیە كە پەیوەندییەكانی نێوان پاسداران و مالیكی بەتایبەتی فەیلەقی قودس خراپ، كە ئەمەیش كاردەكاتە سەر پەیوەندی حزبی دەعوەو ئێران.
مالیكی ناتوانێ هاوسۆزی سەحوات بۆلای خۆی راكێشێ، چونكە هەر ئەو بوو شەڕی دەكرد و هەر ئەویش بوو مەسەلەی دامەزراندنیان لە دامودەزگاكانی پۆلیسی رەتدەكردەوە، هەتا ساڵح ئەلموتڵەگ كە سەرۆكی بەرەی حیواری نیشتمانییە لە لێدوانێكیدا گوتبووی: ئەگەر مالیكی دەیەوێ سوننە بەشداری لە لیستی دەوڵەتی یاسا بكەن پێویستە حزبی دەعوە هەڵبوەشێنێتەوە، ئێران لە بارێكدا ئەگەر مالیكی ناوبژیوانی ئێران و توركیای رەتكردەوە لەوانەیە وا لە هاوپەیمانە پێشووەكانی بكات كە ئێستا لە ناو ئیئتیلافە نوێیەكەن لە دژی مالیكی یەكبگرن و هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی حكومەتەكەی بدەن، هەتا ئەگەر بەر لە هەڵبژاردنە گشتییەكەش بێ.