پڕۆفیسۆر ئەنتۆنی كۆردسمان، توێژەرە لە سەنتەری دیراساتی ستراتیژی و نێودەوڵەتی و چەندین توێژینەوەی نووسیەوە لە بارەی ستراتییەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و پلانەكانی بەرگری و وانەكانی جەنگی هاوچەرخ و نوێكردنەوەی ناتۆ و هێزی سەربازی چین و بڵاوبوونەوە و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و پێشتر لە نووسینگەی وەزارەتی دەرەوە و بەرگری ئەمریكا كاری كردووە، هەروەها وانەبێژی ئاسایشی وزە بووە لە زانكۆی جۆرج تاوون و خاوەنی خەڵاتی خزمەتی ناوازەی وەزارەتی بەرگری و یاریدەدەری ئاسایشی نەتەوەیی سیناتۆر جۆن مەككەین بوو. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد لەبارەی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* چۆن لە پەرەسەندن و پێشهاتەكانی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا دەڕوانن و بۆچی ڕووسیا هێندە پێداگری لەسەر درێژەپێدانی ئەم شەڕە دەكات سەرەڕای ئەو گورزە سەربازییانەی ڕووبەڕووی بووەتەوە؟

- بە تێڕوانینی من ئەمە شەڕێك نییە كە پەیوەست بێت بە خاكەوە (ئەگەرچی خاك گرنگیی خۆی هەیە)، بەڵكو ئەمە لە بنەڕەتدا شەڕێكە لە پێناو بەرفراوانكردنی قەبارە و هێزی ڕووسیا، بۆ ئەوەی پێگەی ڕووسیا وەك هێزێكی مەزنی جیهان بچەسپێنێت، بەم واتایە ئەمە شەڕێكی ئایدیۆلۆژییە و لە دیدی ڤلادمیر پوتینەوە پێداویستییەكی ستراتیژییە بۆ ڕووسیا، ئەمەش یەكێكە لە هۆكارەكانی ئەوەی كە درێژە بە شەڕەكە دەدات، ئێستاش ئێمە ڕووبەڕووی كێشەیەك بووینەتەوە، ئەویش ئەوەیە كە كۆتایی ئەم شەڕە دیار نییە، چونكە ئەم شەڕەی رووسیا لە دژی ئۆكرانیا چەشنێكە لە شەڕی ئیستینزاف و بۆی هەیە بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ بەردەوام بێت، تەنانەت ئەگەر ئاگربەستیش ڕابگەیەندرێت، ئەوا ئەمە بە مانای بە فەرمی كۆتاییهاتنی شەڕەكە نایەت و دەكرێت بە بێ ئاگاداركردنەوەی پێشوەختە هەڵبكشێت، بەڵام یەكێك لە دەرئەنجامەكانی ئەم شەڕە ئەوەیە كە ڕۆژ بە ڕۆژی ئابووریی ئۆكرانیا بەرەو ئیفلیجبوون دەبات، بە چەشنێك كە ئاوەدانكردنەوە و بووژاندنەوەی ئەو وڵاتە زیاتر و زیاتر دژوار دەبێت و ئەو كەسانەی كە ئاشنا نین بە وڵاتی ئۆكرانیا، ئەوا ڕۆژهەڵاتی ئەو وڵاتە چەندین پیشەسازیی تێدایە، مەبەستم ئەوەیە ئۆكرانیا زۆرێك لە ئابوورییەكەی لەدەست داوە، لەبەر ئەوە كێشەكە ئەوەیە نازانین كەی و چۆن ئەم شەڕە كۆتایی پێ دێت، بەڵام دەزانین كە دەكرێت درێژە بكێشێت و زیان و وێرانكاریی زیاتری لێ بكەوێتەوە، تەنانەت ئەگەر بۆ شەش مانگی دیكەش درێژە بكێشێت.

* ئێوە لە نووسینێكتاندا لە مانگی نیسانی ساڵی ڕابردودا ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەگەر هەر چارەسەرێك بۆ ناكۆكی و شەڕەكەی ئێستا بێتەئاراوە، ئەوا هێشتا ئەگەری هەڵگیرسانەوەی شەڕەكە لە ئارادا دەمێنێت، چی وای لێ كردن بگەنە ئەم دەرئەنجامە؟

- لە ڕاستیدا ئەو كەسانەی هەمیشە پێیان وایە دەكرێت چارەسەرێكی ئاشتییانە بۆ ئەم شەڕە بدۆزرێتەوە، پێویستە دەرك بەوە بكەن كە نیوەی شەڕەكانی جیهان كە دەگەنە ئاگربەست، یان ڕادەوەستن، یان ڕێككەوتنیان لێ دەكەوێتەوە، دووبارە سەرهەڵدەدەنەوە، هەروەها دەبێت بزانین هۆكاری هەڵگیرسانی شەڕەكان ڕیشەیەكی قووڵی سیاسی، یان ئایینی یانیش كەلتورییان هەیە، لەبەر ئەوە كاتێك شەڕەكەش كۆتایی پێ دێت، ئەوا سەرلەنوێ ڕوودەداتەوە، كەواتە ئەوەی پەیوەست بێت بەم شەڕەوە، ئەوا تەنانەت ئەگەر چارەسەرێكیشی بۆ بدۆزرێتەوە، ئەوا گرفتەكە بۆ زۆرێك لە وڵاتانی ئەوروپا ئەوە دەبێت كە چۆن دەتوانن متمانە بە ڕووسیا بكەن و ئایا هەنگاوی دواتر چی دەبێت.

* ڕاستە ئەم شەڕە كوشتار و كاولكارییەكی زۆری بە سەر ئۆكرانیادا هێناوە، بەڵام ئاشكرایە ئاراستە و ئەنجامی شەڕەكەش تا ئێستا بە خواستی ڤلادمیر پوتین نەبووە، كەواتە پرسیارەكە ئەوەیە پوتین لە كوێدا بە هەڵەدا چووە؟

- ئەوەی ڕوونە ئەوەیە كە ڕووسیا پێی وابوو كە بە لەشكركێشییەكەی لە وڵاتی خۆی و لە بیلارووسیاوە دەتوانێت لە ماوەی كەمتر لە هەفتەیەكدا ئۆكرانیا داگیر بكات، هەرگیز باوەڕیان نەدەكرد ڕووبەڕووی ئەو مەترسییە سەربازییە ببنەوە، چونكە پێیان وابوو زۆر باڵادەستتر و بەتواناترن لە ڕووی سەربازییەوە لەوەی كە هەبوون، هەڵەیەكی دیكە ئەوە بوو باوەڕیان وایە كە كاردانەوە و پەرچەكرداری ئەوروپییەكان و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەوە لاوازتر دەبێت كە بەدییان كرد، كەواتە لەم ڕووەوە زیاتر لە فاكتەرێك لە ئارادایە، لەبەر ئەوە ئەگەر پرسیارەكە ئەوە بێت: ئایا زیادەڕەوییان كرد لە هەڵسەنگاندنی توانا سەربازییەكانی خۆیاندا؟ ئەوا وەڵامەكە بەڵێیە، ئایا بەرپەرچدانەوە و بەرەنگاربوونەوەی ئۆكرانییەكانیان بە كەم گرت؟ ئەوا بەڵێ وایە، ئەگەر بڵێین ئایا بە هەڵەداچوون لە بارەی وەڵامدانەوەی خێرای جیهان، بەتایبەتی ئەوروپییەكان و ئەمریكا، ئەوا دووبارە وەڵامەكە بەڵێیە.

* ئێوە ئاماژەتان بە كاردانەوەی وڵاتانی ڕۆژئاوا كرد، بەتایبەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاست ئەم شەڕەدا، كە تا ئێستا ئامادەییەكی زۆر بەدی دەكرێت بۆ پێدانی چەك بە ئۆكرانیا و پاڵپشتیكردنی دارایی ئەو وڵاتە، بەڵام ئایا ئەم هاوكارییانە بەردەوام دەبن ئەگەر شەڕەكە بۆ ماوەیەكی زۆر بەردەوام بێت؟

- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە و تا ئێستا وەڵامەكە بەڵێ بووە، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە ئەم شەڕە لەوە زیاتر درێژەی كێشا كە ئومێدی ئەوەی بۆ دەكرا كۆتایی پێ بێت، دووبارەی دەكەمەوە ناتوانین ئەوە یەكلا بكەینەوە كە چۆن و كەی كۆتایی پێ دێت. دواتر پرسەكە تەنیا پەیوەست نییە بە هاوكاریكردنی ئۆكرانییەكانەوە بۆ ئەوەی درێژە بە شەڕكردن بدەن، بەڵكو پشتیوانیكردنیانە بۆ ئاوەدانكردنەوەی وڵاتەكەیان، چونكە تەنانەت ئەگەر شەڕەكەش كۆتایی پێ بێت، ئەوا پێویستە وڵاتەكە ئاوەدان بكرێتەوە، ئومێدەكە ئەوەیە یەكێتیی ئەوروپا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هاوكاریی ئۆكرانیا بكەن لەم ڕووەوە، بەڵام لێرەشدا پرسیارەكە ئەوەیە كە شەڕەكە چەند كاولكاری و وێرانكاریی زیاتر بەسەر ئۆكرانیادا دەهێنێت.

* ئاشكرایە كە وڵاتانی ڕۆژئاوا و بە دیاریكراوی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چەندین سزای ئابووری و داراییان بەسەر ڕووسیادا سەپاندووە، بەڵام ئەم سزایانە نەبوونەتە هۆی ئیفلیجكردنی ئابووریی ئەو وڵاتە، یان ناچاركردنی بە ڕاگرتنی شەڕەكە، ئێوە چۆن لە كاریگەریی ئەم سزایانە دەڕوانن ؟

- من پێم وایە زیادەڕۆییەك هەبوو لە بارەی كاریگەریی ئەم ڕێكارانەوە لە سەرەتاوە، ئێمە دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرین كە ئابووریی ڕووسیا زۆر بچووكتر و لەرزۆكترە لە ئابووریی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، دەكرێت لەم ڕووەوە لە قەبارەی ڕووسیا بڕوانین كە ئاشكرایە كۆنتڕۆڵی بە سەر ئەوروپای ڕۆژهەڵاتدا لەدەست دا، لە هەمان كاتدا زیادەڕەوییەك هەبوو لەبارەی چارەنووسی هەناردەی وزەی ڕووسیاوە و بە هۆی هاوكاریی ئوپیك+1 ئەوا ئەم سزایانە زیانێكی كەمتری بە وڵاتانی هەناردەكاری وزە گەیاند وەك لەوەی مەزەندە دەكرا.

* بە تێڕوانینی ئێوە ئەم دۆخە تا چەند بووەتە هۆی ئەوەی وڵاتانی ئەوروپا بە حیساباتی خۆیاندا بچنەوە لەبارەی ئاسایشی وزەوە، بەتایبەتی كە هەوڵی ئەوە دەدەن بە یەكجاری خۆیان لە هاوردەكردنی وزە لە ڕووسیاوە داببڕن؟

- ئەوەی بەدی دەكرێت هەوڵ و هەنگاوەكانی وڵاتانی ئەوروپایە بۆ ئەوەی چیتر پشت نەبەستن بە هاوردەكردنی وزەی ڕووسیا، لە ئێستاشدا سەرقاڵی ئەوەن لە شوێنی دیكەوە غازی شلی سرووشتی هاوردە بكەن و، لە هەوڵی ئەوەدان بڕێكی زیاتر نەوت هاوردە بكەن، بەڵام كاریگەرییەكی دیكە كە سەرنجی نەخراوەتەسەر ئەوەیە كە كێشەكە تەنیا پەیوەست نییە بە ڕووسیاوە، بەڵكو پەیوەستە بە دەروهایشتە خراپەكانی بەكارهێنانی نەوت و غازەوە لەسەر ژینگە، كە ئەمەش فشاری لەسەر وڵاتان دروست كردووە كە كەمتر ئەم سەرچاوانە بەكار بهێنن، واتە مەسەلەكە تەنیا داگیركردنی ئۆكرانیا نییە لەلایەن ڕووسیاوە كە وڵاتان هەوڵ بدەن كەمتر نەوت و غاز بەكار ببەن، بەڵام ئایا ئەمە چۆن دەكەوێتەوە و چ پەرەسەندنێكی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، ئەوا هەرچییەك بوترێت هەر تەنیا لە چوارچێوەی مەزەندەكردندا دەمێنێتەوە. ئەوەتا هەندێ داواكاری هەیە كە پەیوەستە بە كەمكردنەوەی بەكاربردنی نەوت و غاز بە ڕاددەیەك لەسەر ئاستی جیهان، بەتایبەتی لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە، هەروەها لەلایەن ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەوە، هەر چۆنێك بێت كاتێك خواست لەسەر وزە لەبەرچاو دەگرین، هاوشان بەو كێشانەی بۆ ژینگە دروستی دەكات، ئەوا دەبێت ئەوە تاوتوێ بكەین، كە ئایا چۆن ئابووری لە ماوەی 40 بۆ 50 ساڵی داهاتوودا بگۆڕین و لەم ساتەوەختەشدا كەس ناتوانێت مەزەندەیەكی ڕوونت پێ بدات.

* ڕوونە كە لە ئێستادا ڕكابەری و دوژمنایەتییەك هەیە لە نێوان ڕۆژئاوا و ڕووسیادا، بە تێڕوانینی ئێوە ئەم شەڕە هەڵگیرساوە چیمان پێ دەڵێت لە بارەی ململانێ و ڕكابەریی هێزە مەزنە جیهانییەكانەوە بە وڵاتی چینیشەوە؟

- بە تێڕوانینی من لە بنەڕەتدا ئەم شەڕە ڕاستییەكی ڕوونی پشتڕاست كردەوە، ئەویش بریتی بوو لە بارگرژییەكی توند لە نێوان ڕۆژئاوا و چین كە بە خێرایی هەڵدەكشێت، لە بەشێكیدا بە هۆی ئەوەی چین هەڵوێستی سەختگیرانەی گرتووەتەبەر لە هەندێك پرسی پەیوەست بە سیاسەتی دەرەوەدا، هەروەها پێشتر بارگرژی لە نێوان ڕۆژئاوا و ڕووسیادا هەبوو، بەڵام پێم وانییە كەس پێشبینیی ئەوەی كردبێت كە بگاتە ڕاددەی ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی، لەبەر ئەوە كاتێك دەبینین كە وڵاتانی وەك سوید و فنلەندا دەیانەوێت ببنە ئەندامی ناتۆ و، كاتێك ئەندامانی ناتۆ دەبینیت كە باس لە پێویستیی زیادكردنی خەرجیی بەرگری بكەن، سەرەڕای تێچوون و خەرجییەكانی كڕینی وزە، ئەوا تۆ لە بەردەم دۆخێكدایت كە دۆخی ململانێی نێوان هێزە مەزنەكانە، ئەوەی كە سەرنجێكی كەمتری لێ دراوە، ئەوەیە كە ململانێ و ڕكابەری و توندوتیژی لە چەندین شوێنی دیكەی جیهان هاتوونەتە ئاراوە و دروست بوون، بە دڵنیاییەوە یەكێك لەو ناوچانە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، هەروەها بەشێكی ئەمریكای لاتین و بەشێكی كیشوەری ئاسیا، كەواتە ئەگەر پێشتر خەڵكی ئومێدێكی هەبووبێت بەوەی جیهان بە ئاراستەی ئاشتییەكی زیاتر و ئاوێتەبوونێكی زیاتردا هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەوا لە ئێستادا ئەم ئومێدە لە ئارادا نەماوە.