شاعیر ناوێکە شیعر دروستی دەکات نەک بنەماڵە و هاوڕێ و وەهمی سەری خۆت

شاعیری لاو وەڵامی پرسیارەکانی گوڵان دەداتەوە
دیمانە/مەریوان حەکیم جەباری

وەک شاعیرێک شیعر لای تو چیه ؟

ڕاستی کە دەپرسی شیعر لای تۆ چییە ؟دەبێت بڵێم شیعر چی نییە؟چونکە شیعر بۆ من ڕێگایەکی دروستی بیرکردنەوە و ژیانکردنە بۆ پرسیارو وەڵامی تەواوی وجوود و بوون دەچمەوە نێو شیعر .بۆیە شیعر بۆ من دونیایەکە هیچ شتێکی دووبارەی پێنییە .
.
لە ئێستادا زۆر تێکست بەناوی شیعرەوە بڵاودەکرێتەوە
ئایە هەموو ئەمانە شاعیرن؟

بێگومان دونیایە وشە ڕیزدەکرێت و بەنێوی شیعر و سەبکێکی ئەدەبییەوە بڵاو دەکرێتەوە ،بەشێکی ئەمانە تەنیا هەستێکی ڕاهگوزەرن هەر دوای لەدایک بونیان ون دەبن .بەشێکیشیان ماوەیەکی زۆرە شیعر دەنوسن بەڵام چونکە شیعر تەنیا لە ئیلهامدا دەبیننەوە و هیچ خوێندنەوەیەکی نوێیان نییە نوسینەکانیان خۆیان چەند بارە دەکەنەوە .بۆیە ئێمە شیعرمان زۆرە و شاعیرمان کەم شاعیر بەو مانایەی بۆ نوسینەکانی سود لە خوێندنەوەی نوێ و تەماشاکردنی نوێ و دونیابینی نوێ ببینێت .

لەئێستادا ئەو شاعیرانەی لەسەر ڕێبازی کلاسیک دەنوسن گلەی زۆر لەدادوەرانی فیستیڤاڵەکان دەکەن کەگوایە دەیانەوێ کلاسیک وەلابنێن هۆکاری ئەمانەچین؟

ئەمە کێشەیەکە هەمیشە ڕووبەڕووی ڤێستیڤاڵ و کۆڕە ئەدەبیەکان دەبێتەوە .لەدونیادا ڤێستیڤاڵ بۆ نیشاندانی دەنگی نوێ و زمانی نوێ و فۆڕمی نوێی شیعرییە بۆئەوەی بزانین ئاستی ئەدەبیاتی ئێستەی ئێمە دەکەوێتە کوێی جیهانەوە بۆیە ئەمە لە کلاسیک دا جێگەی نابێتەوە ،من پێم باشە ساڵانە ڤیستیڤاڵی تایبەت بە شیعری کلاسیک و لیرک بکرێت بۆئەوەی ئەوانەی لەو سەبکە دەنوسن کێبڕکێی خۆیان بکەن .چونکە بەو زمان و ڕەخنەنوێیانەی شیعری کوردی لە ئێستەدا ئەدەبیاتی کلاسیکی پێ هەڵناسەنگێندرێت .

هۆکاری دورکەوتنەوەو کەم بونەوەی جەماوەری شیعری و ئەدەب بەکشتی لەکۆڕو سمینارەکان بۆچی دەگڕێنیتەوە ؟

دونیای شاشە و سیستەمی سەرمایەداری و بچوکبونەوەی دونیای واقیع کاریگەری لەسەر هەموو شتێکی ئێمە داناوە لەناویشیاندا شیعر .ئەوەی کە کۆمەڵگە بەچڕی هاوبەشی لەکۆڕ و بۆنە شیعریەکاندا ناکات ئەوەیە تائێستەش ژینگە و فەزایی شیعری نەبوەتە ژینگەیەکی ژیانگەرایی بۆ ئەوەی مرۆڤ لەنوێی دا ژیانی خۆی بدۆزێتەوە و بۆ وەڵامە ونبوەکانی وجودییەتی خۆی بگەڕێت ،مرۆڤێک لەنێو دونیایی سەرمایەداریدا دوازدە کاتژمێر بەدوای نان دا بگەڕێت .لەکوێ دەتوانێت چێژ لە ئەدەبیات و شیعر ببات .بۆیە ساڵانە زۆرکەمن ئەوانەی دێنە نێو بازنەی شیعر و زۆرن ئەوانەی بەهۆی سەرقاڵیان بە ژیانی ڕۆتینی و ڕوکەشیەوە لە ئەدەبیات و شیعر دەچنەدەرەوە.

تاچەند شاعیرانی ئێستا توانیویان جێگەی خۆیان لەدڵی هەوادارانیان بکەنەوە؟

خۆی ئەم پرسیارە ئیشکالی تێدایە .چونکە شیعر بۆ جەماوەر نانوسرێت شاعیر جوتیار و کوتاڵفرۆش نییە بەخواستی کەش هەواو خواستی داواکارەکانی بەرهەم بخاتە بازاڕەوە .شۆڕشێکیش نییە شاعیر تێیدا بەزمانی داواکارانی شیعرێک بنوسێت و وەک هۆتاف بوترێتەوە .شیعری گۆرانی کە بەشداری ڕاستەوخۆ لەگەڵ بیستن و بینینی مرۆڤ دا دەکات و زیاتر دەچێتە نێو خەڵکەوە چونکە وابەستەی نۆستالۆژیای مرۆڤە نەک بیرکردنەوەی مرۆڤ .شیعری نوێ شاعیر تەنیا بۆ ئەو دۆخە عەقڵانی و سۆزداری و دەروونیەی نێو خۆی دەینوسێت گرنگی بەوە نادات کێ دەیخوێنێتەوە یان کێ نایخوێنێتەوە.کرنگ ئەوەیە دونیا بەوزمانە شیعریە دەخوێنێتەوە کە خۆی دەیەوێت .

ڕۆڵی شاعیر چیە لەکۆمەڵگا شعر ئەتوانێت ئاراستەی کۆمەڵگە بگۆڕێ؟

دەبێت سەرەتا بزانین کێ و چی کۆمەڵگەی دروستکردووە تابزانین چۆن ئاڕاستەی کۆمەڵگە بکەین و بیگۆڕین .سیاسەت و ماددە و ئاین کۆمەڵگە دروست دەکات و هەر ئەوانیش ئاڕاستەی دەکەن .چون هێشتا مرۆڤی ئێمە پەیی بەو دونیا گەورەیەی نێو شیعر نەبردووە تا لە نان بەلایەوە گرنگتر بێت .
ڕێگەی شیعر ڕێگەیەکی فکری و ئیستاتیکییە هەرکەس چویە ناویەوە ئاڕاستەی بیرکردنەوە و دونیابینی دەگۆڕدرێت .شیعر گەر نەتوانێت کۆمەڵگە بگۆڕێت بەتەنیشتیەوە کۆمەڵگەیەک بۆ ژیانکردن دروستدەکات کە مرۆڤ لە ئاریشەکانی کۆمەڵگەی هەڵهات لەنێو شیعردا خۆی بدۆزێتەوە و ئاڕاستەی ژیانکردنی خۆی بگۆڕێت .شیعر تاکە ئاڕاستەی دونیا بینی تاک دەگۆڕێت بەڵام شیعر نابێتە ئاین و سیاسەت تا ببێتە گروپی هێز بەڵکو لەناو تاکەکاندا دەتوانێت مرۆڤی باش دروستبکات و کۆمەڵگە بۆ زمان و ئەخلاقیەت و بونیادێکی دروستی کۆمەڵایەتی بگەڕێتەوە سەری و بیخوێنێتەوە و چاوی لێبکات .

پێویستە شاعیر ئامانجی دیاری کراوی هەبێت ؟

شیعری بێ ئامانج بەرهەمی شاعیری بێ ئامانجە .شاعیر دەبێت ئامانجێکی هەبێت بۆئەوەی دونیای خۆی بخاتە خزمەتییەوە گەر ئامانجێکی نەبوو هەمووکات لەخزمەت هەموو شتێکدایە .لام وایە دەبێت خزمەتکردنی زمان و دەوڵەمەندکردنی ئەرک و ئامانجی هەرە گەورەیی شاعیران بێت

شیعری نشتمانی و بەرەنگاری و ژینگەی لەجیلی ئێستای نوسەردا زۆر کەم دەبینرێ هۆکاری چین؟
ئێمە قۆناغی داگیرکاری فاشیستمان تێپەڕاندووە ،لەقۆناغی شۆڕشی شاخدا ئەدەبیاتی بەرگری لەلووتکەدا بوو لەکاتی هاتنی ڕێکخراوی تیرۆریستی (داعش )دا زۆرێك لە نووسەران لایان بەلای ئەدەبیاتی بەرگریدا کردەوە .ئێستەش بەرەنگار بوونەوەی ئەوانەی دەیانەوێت بەهاوردەکردنی کەلتوری نوێ و زمانی نوێ ئەرکێکی هەرەگەورەی نوسەر و ڕۆشنبیرانی ئێمەیە ،بۆ بەشی دووهەمی پرسیارەکەت سەبارەت بە ژینگە .وەک چۆن لەنێو تێکست و شیعرەکاندا ژینگەی شاعیران پینگەیەکی پاک و یەکسان و ژیاندۆستە لەدەرەوەش دونیابینی زۆرێک لەشاعیران سەبارەت بە ژینگە دڵسۆزیخواز و تەندرووستە چونکە ئەوە شاعیران نین کە دەشت و کێوی ئەم نیشتیمانەیان هەڵدڕی و کردیانە باخ و ئاپارتمانی گەورە بەڵکو ئەوە بازرگانان و سیاستەوانانی ئەم نیشتیمانەن شاعیران بەدیار درەختێکی سوتاوەوە دەسوتێن بەڵام ئەوە سیاسەتە وادەکات هەندێك بەدیار سوتاندنی داروبەرد و خەڵکی ئەم نیشتیمانەوە شەوی سوور بەڕێبکەن .بۆیە شیعر گەر نەتوانێت ژینگە جوان بکات دەتوانێت بیپارێزێت و بەجوانی بینوسێتەوە .

تاچەند لە ئێستادا ڕەخنەگری ئەدەبی هەن دەتوانن هەڵسەنگاندنی ئەرێنی بۆ بابەتە نوسراوەکان بکەن ؟

بۆمانەوەی شیعر و بڵاوەپێکردن و شڕۆڤەکردنی کاری گەورەی ڕەخنەگرانە .لەلای ئێمە لێرە و لەوێ ڕەخنەگر هەن کە بەشێکی کەمیان نەبێت بە ئەکادیمی و بەمیتۆدی زانستی ئەدەبی هەڵسەنگاندن و نرخاندن بۆ تێکستی ئەدەبی دەکەن .ئەوانیتر تەنیا لەچوارچێوەی خوێندنەوەیەکی ئاسایدا ڕوانینی خۆی لەمەڕ شیعرەکە دەخاتە ڕوو .بەشێکیشیان یەکەمجار شاعیرەکە دەخاتە بەر نەشتەر دواتر شیعرەکەی هەربەو ڕوانینە شڕۆڤە دەکات کە شاعیرەکەی پێدەخوێنێتەوە بۆیە دەگاتە ئاستی لێدان لەکەسایەتی شاعیر و هیچ شتێکیش بۆ زمان و ڕەخنەی ئەدەبی کوردی نایەتە بەرهەم .ڕەخنەگرانی پێش ئێمەشە کە ئێستەش قاڵ دەبنەوە لە تێکستێک دا هێشتا هەر بەمەعریفەی کلاسیک لە دونیای ئەدەبیاتی نوێ دەڕوانن .

نوسەری چیرۆکنووس کەمترن لەچاوبەربڵاوی ئەو نوسەرانەی شیعر دەنووسن سەرنجی بەڕێزتان چیە؟

هۆکاری ئەوەیە هەمووان دەتوانن هەمووشتێك بنووسن و ناوی بنێن شیعر بەڵام ناتوانن بەهەموو شتێك بڵێن چیرۆك . پێیان وایە نوسینی شیعر کاری کەمتری دەوێت تا چیرۆك.لەکاتێکدا ئەمە هەڵەیە شیعری گەورە بیرکردنەوەی گەورە و خوێندنەوەی زۆر و کارکردنی باشی دەوێت لەچیرۆك زێدەتر .بەڵام ئەوە دونیای گەورەی شیعرە کە هەموو کەسێك دەتوانێت خۆی تێدا ببینێتەوە بە ئەندازەیی گەورەیی بوونی خۆی شیعر کەس گەورە ناکات و کەس بچوك ناکاتەوە تەنیا ئاستی خۆت دەردەخات ،جا ئیتر هەرکەس هەروەهمێك بۆ خۆی دروستدەکات تەنیا لای خۆی وایە .

 وەزارەتی ڕۆشنبیری تاچەند بایەخی بە نووسەران و شاعیران داوە؟
وەزارەتی ڕۆشنبیری بەقەد گروپێك و دەزگایەکی ئەدەبی کاری نەکردووە،هەر ناتوانێت لیژنەیەکی ئەکادیمی دروستبکات بۆ لە فلتەردانی ئەو هەموو بەرهەمە بێ مستەوایانە کە بەناوی ئازادیی ئەدەبی و ئەخلاقییەوە بڵاودەکرێنەوە.ناتوانێت هاوکاری ئەو مرۆڤانە بکات کە گەڕیدەی مێژوو ئەدەب و شیعری کوردین و سەرقاڵی ساغکردنەوەی دەستنوسە مێژوویەکانی ئەدیبانی کوردن بۆیە وەزارەتی ڕۆشنبیری تەنیا ناوێکی جوانە بۆ ئەوانەی بەناوی ڕۆشنبیریەوە دەخۆن و ئەوانەشی بەڕاستی ڕۆشنبیرن پەراوێزخراون .

تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بونەتە سەکۆیەك بۆ ناساندنی هونەر بەگشتی لەم سەکۆیە ڕازیت؟
تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیش وەک هەر شتێکیتر دوو دیوی هەیە باش و خراپ ئێمە دەتوانین بەکۆکردنەوەی ئەوانەی هاوبیرمانن دونیایەکی باش و جددی تێدا درووستبکەین و ئاگامەندی کار و بەرهەمەکانی یەکتر ببین .بەڵام بەگشتی تۆڕی کۆمەڵایەتییەکان چونکە بەبێ هۆشمەندیەکی پێشینە هاتە نێومانەوە بەخراپی کەڵکی لێوەرگیرا تۆڕی کۆمەڵایەتیش سێرکێکی باشە بۆ نمایشکردنی ئەوانەی خۆیان کردوەتە لێبوک .بەداخەوە کاریگەریە نەرێنیەکانی لەسەر تاك و خێزان و کەلتور و کۆمەڵگە ڕۆژبەڕۆژ دەردەکەوێت .چونکە بەبێ بوونی هیچ فلتەرێك لەهەر تەمەنێکدابیت دەتوانیت هەموو شتێك ببینیت .کارەساتە مرۆڤ هەموو شتێك ببینێت و بیر لەهیچ نەکاتەوە .

بەکێ دەوترێ شاعیر یان چی جۆرە تێکستێك پێی دەوترێ شعر؟
شاعیر ناوێکە شیعر درووستی دەکات نەك بنەماڵە و هاوڕێ و وەهمی سەری خۆت .بۆ ئێستە من پێم وایە کە فۆڕمی نوێ و زمانی نوێ و دوو خاڵی جەوهەرین بۆناساندنەوەی شیعر .گەرچی ئەوە ئەرکی لێکۆڵەران و ڕەخنەکەرانە کە چ بەرهەمێك تا چ ئاستێك شیعرە ؟

دواوتەتان بۆ گوڵان

ڕۆژنامە و گۆڤار بۆ ئێمە دونیایەکی تایبەت و چێژ بەخش و جدی بوو پێش هاتنی تەکنەلۆژیا و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان .هیوادارم ئەو پێگەیەی جارانی بۆ بگەڕێتەوە .بوونی کاسانی وەك ئێوەش لەنێو گۆڤار و دونیای نوسراودا گرنگی خۆی هەیە بۆئەوەی ئەو ڵاپەڕانەی پڕ دەکرێنەوە بەشی ئەدیب و ئەدەبیاتی تێدابێت .سەرکەوتو بەردەوام بن