د.قادر مەجید قەشوری پسپۆر لەهزری سیاسی لەئیسلامدا و یاریدەدەری راگری كۆلیژی زانستە ئیسلامییەكان لەزانكۆی سەڵاحەدین. یەكێكە لەپسپۆرەكانی بواری هزری سیاسیی لە ئیسلامدا، بۆیە بۆ قسەكردن لەسەر سیاسەت و ئیسلام و حزبە سیاسییە ئیسلامییەكان و چۆنیەتی پرۆسەی جیاكردنەوەی ئایین لەدەوڵەت و ئایین لەسیاسەت، چەند پرسیارێكمان ئاڕاستەی بەڕێزی كرد، كە بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

گوڵان: سەرەتای پرسیارمان بەوە دەست پێدەكەین ئایا سیاسەت لەئیسلامدا مانای چییە و جیاوازی چییە لەگەڵ حزبە سیاسییە ئیسلامییەكاندا؟
د. قادر مەجید قەشوری: سەرەتا وا بە پەسەند دەزانم روونی بكەمەوە كە هیچ ئایینێكی خودایی راستەقینە بۆ هەر پێغەمبەرێك دابەزیبێت لەوانەش ئایینی ئیسلامی پیرۆز كە بۆ پێغەمبەری مەزنمان محەمەد(د.خ) دابەزیوە، دژی هیچ سیاسەتێكی شەرعی و هیچ بەرژەوەندیێكی شەرعی ئیماندارانی خۆی نەبووە و نابێت، ئەگەر وەكو خۆی كاری پێبكرێت، چونكە مەبەستی خودای مەزن لەناردنی ئایینیەكان و دیاریكردنی پێغەمبەران و پیاوچاكان، تەنیا و تەنیا بۆ بەرژەوەندی ئیماندارانی ئەو ئایینەیە بەتایبەتی و بەرژەوەندی مرۆڤایەتییە بەگشتی، بەڵام كاتێك كە بڕوادارانی ئایینەكان خۆیان تەحریف بە دەقەكان و ماناكان و ویستە راست و دروستەكانی ئایینەكانیان دەكەن، كە بە تەئكید كراوە، یاخود وەكو خۆی پەیڕەو ناكەن و تەفسیر و تەئویل و شیكردنەوەی هەڵە بۆ دەقەكانی دەكەن، ئەوا لێرەدا رووی گەشی ئایینی دەشێوێنرێت و ئامانجە سەرەكییەكانی دەگۆڕێت، بەرژەوەندییە بەر تەنگ و ناشەرعییەكانی لەرێگەوە جێبەجێ دەكرێن و بەرژەوەندییە شەرعییە گشتی و رەواكانی پێ دوور دەخرێتەوە، ئا لێرەدا ئایین لەبەرچاوی لادەران لەراستی شیرین دەبێت و لەبەرچاوی تەواوی ئیماندارانی ئەو ئایینە و ئەوانەی لەدەرەوەی ئەم ئایینەشن، ناشیرین دەبێت. بەتایبەتی ئەوانەی چ بە هۆكاری نەزانین، یاخود بە خۆگێل كردن، راستی ئایینەكان بە قسەو كرداری تاك یاخود گرووپ یاخود حزبێكی ئیسلامی سیاسی توندڕەو دەبەستنەوە، كە خودی ئایینی راستەقینەی خودا لەدژی خەڵكانی وەكو ئەوان دابەزیووە و سزای دادپەوەری بۆیان دیاریكردووە لەدنیا و قیامەت. ئێستاش ئەگەر ئیماندارانی گشت ئایینەكان وەكو خۆی كار بە ئایینە راستەقینەكانیان بكەن، ئەوا هیچ كێشەیەكی ئەوتۆ دروست نابێت و تەنانەت مافی ژینگە و ئاژەڵان دەستەبەر دەكرێت و گورگ و مەڕ پێكەوە ئاو دەخۆنەوە، بەڵام ئەمەیان ئەمڕۆ لەگەڵ ئەو بارە دەروونیەی خەڵك بەگشتی تێیكەتووە، شتێكی ئاستەمە و خودای مەزن هەر خۆی خاوەن بڕیارە.


گوڵان: بەڵام لەسەردەمی رۆشنگەری Enlightenment لەئەوروپا، تێگەیشتنێكی نوێ بۆ ئایین دەستی پێكرد، واتە ئایین دوورخرایەوە لەسیاسەت، بەڵام وێڕای ئەوەی ئەمە بە ئاسانی بەڕێوە نەچووە، بەڵام سەرەنجام جیاكردنەوەی ئایین و دەوڵەت بووە هۆكاری بڵاوبوونەوەی لێبوردەیی و پێكەوە ژیان، ئایا بۆچی كاتێك ئایین و دەوڵەت پێكەوەبن، توندوتیژی دروست دەبێت؟
د. قادر مەجید قەشوری: ئێمە دەبێت ئایینە راستەقینەكان كە وەكو خۆی دابەزیووە، لەكردار و كارپێكردن و مێژووی پەیڕەوانی ئەو ئایینانە جیا بكەینەوە، لەهەمانكاتدا بە ئازادی و چاونەترسانە كردار و مێژووی پەیڕەوانی هەر ئایینێك بخوێنینەوە و بە ئینسافەوە حوكمی لەسەر بدەین، لەوانە مێژوو كرداری موسڵمانان كە بە زۆری تەعبیر لەراستی ئیسلام ناكات و موسڵمانەكان خۆیان لەسەرپێچییەكانیان بەرپرسن و دەقە پیرۆزەكان بەدەر لەمەرامە راستەكانیان بۆ بەرژەوەندی خۆیان تەئویل دەكەن و بە ئاقارێكی دیكەیدا دەبەن، بۆیە ئایینی راستەقینە پیرۆزە، بەڵام هەڵە مێژووییەكانی ئیمانداران پیرۆزنین.
بەڵێ ئەوروپیەكان لەسەدەكانی ناوەڕاستدا رووبەڕووی ئەم جۆرە لادانەی كەنیسە و پیاوە ئایینیەكانی خۆیان بوونەتەوە، كە تەحریفیان بە دەقە راست و دروستەكانی ئایینی مەسیحی كردبوو، بەرژەوەندی بەرتەنگی خۆیان و حاكمەكانی خۆیان بە موقەددەسی پیشاندەدا و بە هەزاران هەژار و نەدار و خەڵكی سادە و دواكەوتوویان ئازاردا و لەناوبردووە. لێرەدا كە ئەوروپییەكان پاش چێشتنی زوڵم و ستەمێكی زۆر، هەڵسانە سەرپێ و سنوورێكیان بۆ ئەو ناڕەواییەی كەنیسە و روهبانەكانیان و ئەو خەڵكانەی سوودمەندبوون لێیان دانا، ئەوە لەو چاونەترسییەوە سەری هەڵدا كە مێژووی ئیمانداران گەر لەئەسڵی ئایینەكە لایدابێت موقەددەس نییە، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی هەردوو لایەنی ئەرێنی و نەرێنی كەنیسە و رووهبانەكان و دەسەڵاتدارانیان هەڵسەنگێنن، بەڵام پاش دەركەوتنی لادانی ئەوان لەئەسڵی ئایین و تەنانەت لەبچووكترین بنەماكانی مرۆڤایەتی، ئەمە وایكرد مێژووی ئەوان بە پیرۆز نەزانن و شۆڕشێكی ئیسلاحی بەرچاویان بەرپا كرد و زوڵم و ستەمیان لادا و یەكسانی كۆمەڵاتیان بەرپاكرد، ئا ئەمە بوو پاشان كە ناونرا بەرۆشنگەری (Enlighenment)، دواتریش هەنگاو بەهەنگاو هزرڤان و سیاسەتمەدار و ئاقڵمەندانیان بەتایبەتی پاش دەستپێكردنی شۆڕشی پیشەسازی و تەكنۆلۆژی و هاتنە پێشەوەی هەلومەرجی نوێ و جیاواز لەوەی پێشووتر، بە پەسەندیان زانی كە رێككارێكی نوێ بگرنە بەر و سیاسەت و دەوڵەت بۆ سیاسەتوان و دەوڵەتمەداران بەجێبهێڵن، ئەوانەش پێشتر ئایینەكەیان تەحریف كردبوو لەسیاسەت دووریان بخەنەوەو، پلەو سنووری ئیمانداری و خودا پەرستی و ئامۆژگاری چاكسازیان بۆ دیاریكرا و بەرژەوەندییەكانیشیان لەسەر بنچینەی(ئەرك و ماف) بۆ دەستەبەركردن. بۆیە من دەڵێم ئایینی راستەقینەی دوور لەتەحریف و تەئویلی هەڵە هیچ تووندوتیژی و تێكدانی لێناكەوێتەوە، بەڵام ئەوانەی كە ئایین دەكەنە هۆكاری توندوتیژی و ئامرازی نا شەرعی بۆ گەیشتن بە دەسەڵات، ئەوانە لەسەر ئایین حساب ناكرێن و ئایین بێبەشە لێیان، منیش وەها دەبینم، كە بە دوورخستنەوەی ئەوانە لەحوكمڕانی و دەوڵەت ئارامی و ئۆقرە گرتن زیاتر دەبێت، بە مەرجێك تۆمەتەكانی ئەو جۆرە حزبە سیاسییانە نەخرێنە پاڵ ئایینە راستەقینەكان، چونكە ئەوانەی لەناو دەوڵەتیش كاردەكەن مرۆڤی ئیماندارن و لەدەرەوەی دەزگا دەوڵەتیە رەسمییەكان ئیمانداری خۆیان پەیڕە و دەكەن.


گوڵان: پسپۆران پێیانوایە لەسەردەمی رۆشنگەری ئەوەی زیانی پێكەوت ئەو دەسەڵاتدارانە بوون كە بەناوی كەنیسەوە دەسەڵاتی خۆیان سەپاندبوو، بەڵام رێز بۆ ئایین گەڕایەوە لەبەر ئەوەی پێشتر پیاوانی كەنیسە ئایینیان ناشیرین كردبوو، ئایا بەڕێزت دەڵێی چی؟
د. قادر مەجید قەشوری: بەڵێ راستە لەرۆژئاوا كاتێك جەور و ستەم زیادی كرد و كۆمەڵگەی رۆژئاوایی بەدەست ئەم نەداری و دواكەوتن و جەور و ستەمەوە ناڵاندی، بۆ چەند سەدەیەك رووناكی دادپەورەی و یەكسانیان لێ هەڵنەهات، هەستیان كرد كە ئەم بارە ناهەموارە لەئەسڵی ئایینی مەسیحییەتەوە نییە و لەوێوە هەڵنەقوڵاوە، چونكە ئایین رێگە بە ئەقڵ دەدات كردارەكان شیبكاتەوە و راستی و ناڕاستییەكان لەیەكتری جیا بكاتەوە، بەڵام لەسەدەكانی ناوەڕاست ئەوەبوو بینرا كە رووهبان و پیاوانی كەنیسە قودسیەتێكی خودایی مەزنیان بە خۆیان دابوو، بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان مافیان بەخۆیان دابوو كە حوكمڕانەكان و دامودەزگا و دەوروبەرەكانیشان بە پیرۆز(مقدس) بدەنە قەڵەم و فرمان بە خەڵك بكەن ئەوەی بە پیرۆزیان نەزانێت و فرمانەكانیان وەكو خۆی ئەنجام نەدات، ئەوا ئەو مرۆڤە بە گومڕا و لادەر لەقەڵەم بدەن و پێویستە سزا بدرێت و موڵك و ماڵیشیان و تەنانەت ئەندامانی خێزانیشی ببن بە كۆیلە، یاخود بكوژرێن. بۆیە شۆڕشی رۆشنگەری ئەوروپیەكان دژ بەو كەسانە بوو كە لەمەسیحییەتی راستەقینە لایاندابوو نەوەك دژی ئەسڵی ئایینی مەسیحییەت، هەربۆیە ئەو شۆڕشە پیرۆز بوو، لەبەر ئەوەی ستەمێكی لادا كە ئایینیش بەحەرامی دەزانێت، هەروەها دادپەروەری هێنایە كایەوە كە بە ئەسڵی ئایین رەوایە و هەموو كۆمەڵگەشیان لەژێر كابوسی كەنیسە و روهبان و دەسەڵاتدارە لادەرەكان رزگار كرد. بۆیە دوورخستنەوەی لادەران لەئەسڵی ئایین پێویستە، لایەنێكی تر كە دەمەوێت پەنجەی بۆ رابكێشم ئەوەیە، دەوڵەتی ئایینی (تیۆكراتی) لەهیچ كۆمەڵگەیەكدا سەركەوتوو نەبووە، هەردەم بووەتە هۆی سەرهەڵدانی پاراستنی بەرژەوەندیە بەر تەنگ و نا شەرعییەكان و لەدەستدانی یەكسانی و دادپەروەری، بۆیە دەوڵەتی ئایینی(تیۆكراتی) دەوڵەتێكی تەمومژاویە. موسڵمانانیش لەسەردەمی دەوڵەتی ئومەوی و عەباسی و فاتمی، تەنانەت هەندێك سوڵتانی عوسمانیش، ئەم قودسیەتە ئیلاهیی درا بە هەندێك لەخەلیفەكان و سەرچاوە مێژووییەكان باسیان لێوەكردووە، ستەمیش لەپەناوە ئەنجام دراوە. بۆیە ئیسلامی حەقیقی بە دەقی قورئان و سوننەتی راستەقینەی پێغەمبەر(د.خ)، دژی دەوڵەتی ئایینی(تیۆكراتین) كە خەڵكانێك نوێنەراتی خودا بەخۆی بدات، یاخود پێی بدرێت و فرمانەكانی خۆی هەروەك لەخوداوە دەرچووین بە پیرۆز بزانێت و بە تیغی شیر و ڕم بیسەپێنیت.


گوڵان: ئایا تا چەند حزبە ئوسولییە ئیسلامییەكان رووی ئیسلامیان ناشیرین كردووە، هەروەها تا چەند دەكرێ ئیسلام وەك ئایین و ئیسلام وەك سیاسەت لێك جیابكرێتەوە؟
د. قادر مەجید قەشوری: لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا دەڵێم، ئیسلامی نا حەقیقی كە هەندێك لەموسڵمانان بە هەر هۆكار و ئامرازێك بێت بە نەرێنی تەئویلیان كردووە و رووی تووندوتیژی و تیرۆر و قەبووڵنەكردنی بەرامبەریان پێوە لكاندووە، بە كردار ئازاری خودی ئیسلامی حەقیقی و خەڵكی موسڵمان و موسڵمانیان لەرێگەوە داوە، كە لەراستیدا ئیسلامی راستەقینە لێی بەرپرسیار نییە، چونكە خۆی ئایین میانڕەوی و ئیعتراف و پێكەوە ژیانە، بۆیە ئەو موسڵمانانە لێی بەرپرسیارن كە ئەم جۆرە كرادارە نا شەرعیانە ئەنجام دەدەن. بۆیە دەبێت جیاوازی بخەینە نێوان.
1- ئیسلامی حەقیقی و ئیسلامی تەئویلكرا و بە نێگەتیڤی(ناحەقیقی)
2- مێژووی ئیسلام و مێژووی موسڵمانان.
3- هزری سیاسی ئیسلام و هزری سیاسی موسڵمانان.


گوڵان: هەموو ئەو دەوڵەتانەی پێیان دەگوترێت دەوڵەتی لیبرال دیموكراتی ئەو دەوڵەتانەن كە ئایین و دەوڵەتی لێك جیاكردۆتەوە، پرسیار ئەوەیە بۆچی هەتا ئایین لەدەوڵەت جیا نەكرێتەوە سیستەمی لیبرال دیموكراتی بونیاد نانرێت؟
د. قادر مەجید قەشوری: لەوەڵامدا دەڵێم ئیسلامی راستەقینە چ خۆی دەوڵەت بەڕێوە ببات و حوكمڕان بێت، یاخود بە پلەدوو لەناو دەوڵەت و سیاسەتدا بەشداربێت، ئەوا بێجگە لەرێڕەوی راست و بەرژەوەندی تەندروستی، رێگەی دیكە ناگرێتە بەر، چونكە خۆی لەخۆیدا راست و دروستە، بەڵام ئەو ئیسلامەی بە پەسەند دەزانرێت دوور بێت لەدەسەڵات و دەوڵەت، ئەوە ئیسلامە نا حەقیقییەیە، كە بەتایبەتی لەحزبە ئیسلامییە سیاسییەكان و گرووپ یاخود تاكە توندڕەو و ناسراو بە خۆپەرست و قەبووڵ نەكردنی خەڵكی تر و تەنیا خۆبەڕاست زانین دەگرێتەوە، كە زۆر جار دەگەنە ئاستی تەكفیركردنی خەڵك و بڕیاری كوشتنی بە كۆمەڵ دەدەن، هەر چەندە ڕووی ئیسلامی حەقیقی بەم جۆرە حزبە ئیسلامییە سیاسییە توندڕەوانە ناشێوێت، بەڵام زۆر پێویستە بەو هزر و بیرانەیان كە زۆرجار پاشكۆیی پێوە دیارە، لە دەوڵەت دووربخرێنەوە.


گوڵان: ئێستا لەرۆژئاوا هەندێك حزب هەن بەناوی ئایینەوە وەك حزبی كریستیانی دیموكراتی، بەڵام ئەم حزبانە بڕوایان بە سوكۆلاریزم هەیە نەك بە ئایین سیاسەت بكەن، ئایا مەبەست لەناونانی حزبی ئایینی لەناو دیموكراتی چییە؟
د. قادر مەجید قەشوری: لەراستیدا من پشتگیری لەهیچ حزبێك ناكەم بەناوی ئایینەوە خۆی بخزێنێتەوە ناو سیاسەت و لەترۆپكەی دەسەڵاتدا كاربكات بە تایبەتی حزبە سیاسییە ئیسلامییەكان، ئەمەش لەبەر دوو هۆ:
هۆی یەكەم: ئەو حزبە سیاسییە ئیسلامییانە سەركردایەتی و پەورەردەیەكی ئەوها رێكوپێك و دادپەروەر و یەكسان خواز نین، كە بتوانن بە سیستەمی سكۆلاریزم كار لەناو دەسەڵاتدا بكەن، ئەوان بەناوی ئیسلامی خۆیان بەدەر دەخەن، بۆیە نابێت لەهەمان كاتدا كە ئیسلامی خوازن و دەیانەوێت شەرعی ئیسلام پیادە بكەن، لەهەمان كاتیشدا كار بە دیموكراتییەت و لیبرالییەت بكەن و ئایین جیا بكەنەوە لەسیاسەت و دەسەڵات.
هۆی دووەم: ئەو حزبە ئیسلامییە سیاسییانە بەهیچ شێوەێك ناتوانن كار بە ئیسلامی حەقیقی بكەن و پەیڕەوی قورئان و سوننەت وەكو خۆی بكەن، چونكە نەك هەر ئەوان لەم سەردەمەی تەكنۆلۆژیای و پێشكەوتن و گۆڕانكارییەكان ئەم ئەركەیان پێ هەڵناستێ، بەڵكو هەروەكو لەپێشەوە باسمان لێوەكرد، هەر لەدوای كۆچی دوایی پێغەمبەری مەزنمان محمد(د.خ) نەتوانراوە ئەم سیاسەتە شەرعیی ئیسلامییە حەقیقیە بەڕێوە بچێت، رووداوی دانانی یەكەم خەلیفەش پاش پێغەمبەر(د.خ) باشترین بەڵگەی زیندو و باوەڕپێكراوە كە چۆن هێشتا تەرمی پیرۆزی پێغەمبەر(د.خ) تەدارەك و بەخاك نەسپێردرابوو، جیاوازی كەوتە نێوان یاوەرانی راستەوخۆ و راستەقینەی پێغەمبەر(د.خ) لە(مهاجرین) و(أنصار) و چۆن شانبەشانی بەكارهێنانی جۆرە توندوتیژیەك و ئەگەری دروستبوونی شەڕێكی خوێناوی (مهاجرین) قازانجیان كردو ئەنصارەكان پەراوێز بوون و تەنانەت بە ئاستی بەڕێوەبەرێكی گشتیشیان بەپێوەری ئەمڕۆ بەرنەكەوت، یاخود خۆیان قەبووڵیان نەكرد. بۆیە لەبەر ئەوەی ئیسلامی راستەقینە پەیڕەو ناكرێت و ئیسلامی نا حەقیقیش زەرەری زیاترە لەقازانجی، بۆیە بەڕای من با حزبە ئیسلامییەكان چیتر چاو نەبڕنە دەسەڵات و چیتر دووبەرەكی و فیتنە و براكوژی و تەكفیركردنی خەڵك پەیڕەو نەكەن، گەر رەزامەندی خودای مەزن و پێغەمبەری خۆشەویستیان دەوێت و هەروەك خۆیان دەڵێت ئەوان كار ناكەن بۆ تەماعی دەسەڵات، ئەوا با بۆخۆیان لەشوێنە ئایینیەكان و لەماڵەكانیان و لەناو كۆمەڵگە كاری شەرعی ئەنجام بدەن:
أ‌- كاری ئایین و خودا ناسی و ئامۆژگاری لەناو خەڵك پەیڕەو بكەن و خەڵكی لادەر لەئیسلامی حەقیقی ئامۆژگاری بكەن و رێگەی راست و دروستیان نیشان بدەن، تاكو بەم قسە و كردارە باشانەیان رێزی دنیا و قیامەت بەدەسەت بهێنن.
ب‌- لەكاتێكیش یەكێك لەزانایانی ئایینی بیەوێت لەدەسەڵاتدا كار بكات و لەخۆی رادەبینێت رۆڵی راستەقینەی خۆی لەسیاسەتدا ببینێت و لەسەر بنەمای(لا ضر ولا ضرار) ئەركەكانی ئەنجام بدات، ئەوا دەتوانێت لەروانگەی سكۆلاریزمەوە كاربكات و دین و دەوڵەت تێكەڵ نەكات و كاری سیاسی و دەسەڵاتی خۆی پەیڕەو بكات و پاشانیش هیچ كەسێ رێگەی خودا ناس و ئامۆژگاری لەدەرەوەی كارەكەی لێناگرێت.
بە كورتی مادام نەتوانراوە و ناتوانرێت ئیسلامی حەقیقی بەڕێوە ببەن، ئەوا واز لەئیسلامی نا حەقیقی بهێنن و لەدەرەوەی دەسەڵات ئیماندارییەكەیان بكەن، وا دیارە لەرۆژئاواش هەر ئەمە پەیڕەو كراوە.


گوڵان: زۆر لەوڵاتانی ئیسلامی رووبەڕووی ئەو پرسیارە دەبنەوە بۆچی لەئەوروپا یان رۆژئاوا حزبی ئایینی هەیە و دەتوانێت دیموكراتی بونیاد بنێت، بەڵام بۆچی حزبی ئیسلامی بەمەترسی لەسەر دیموكراتی لەقەڵەم دەدرێت؟
د. قادر مەجید قەشوری: لەراستیدا من زانیاری باشم لەسەر حزبە ئایینیەكانی رۆژئاوا بەگشتی و ئەوروپا بەتایبەتی نییە، بۆیە ناتوانم وەكو پێویست قسەی لەسەر بكەم و روونكردنەوەی دەربارە بدەم، بەڵام ئەوەی روون و بەرچاوە دوو هۆكاری گرنگ هەیە بۆ ئەم مەبەستە:
1- هەروەك خۆتان لەمیانەی پرسیاری پێشتردا وتوتانە: ئێستا لەرۆژئاوا هەندێك حزب هەن بەناوی ئایینەوە، بەڵام ئەم حزبانە بڕوایان بە سكولاریزم هەیە واتا تێكهەڵنەكێشانی ئایین بە سیاسەت و دەوڵەتدایە، بەڵكو گەر هاتوو بەشداریشیان لەدەوڵەتدا كرد، ئەوا دەوڵەت وەكو خۆی و بە سیستەمی دیموكراتی یاخود دیموكراتی لیبرالی بەڕێوەدەبەن و ئایینیش لەدەرەوەی ئەم لایەنە بۆ خۆیان مومارەسەی دەكەن و مافی هەر یەكەیان لەكات و شوێنی بارودۆخی تایبەتی خۆی دەدەن و یەكێكیان لەسەر حسابی ئەوی تر پەیڕەو ناكەن.
2- رۆژئاواییەكان، تەنانەت پیاوانی ئاینیشیان بەتەواوی لەسوودەكانی جیاكردنەوەی دەوڵەت و ئایین گەیشتوون و بەدوو شتی گرنگی دەزانن بۆیە پابەند دەبن بەم پرۆگرامە باشەیان:
أ‌- رۆژئاواییەكان بەپیاوانی ئایینشەوە دەزانن كە دەوڵەت مافی گشتیانی پاراستووە و هەست بە بەرپرسیاریەتی دەكەن بەوەی هەر یەكە و ئەركی خۆی بە دڵسۆزی جێبەجێ بكات و مافەكانی خۆشی وەربگرێت، و لەكاتی هەر مافخورانێك ئەوا سیستەم و یاسا و دەستووری خۆیان بەبێ جیاوازی بەرگری لەمافەكانیان دەكات و بۆیان دەستەبەر دەكات.
ب‌- ئەوان ئاستی رۆشنفكری و رۆشنگەری و تێگەیشتنیان لەئاستێكی بەرز دایە، چونكە هەر لەكاتێ منداڵیان و پاشان لاوێتی و قوتابخانە و زانكۆكاندا بە راست و دروستی گۆش دەكرێن رێنمایی پسپۆرییەكانیان دەكرێت و هەریەكە و بەرەو خواست و شیان و مەرامی خۆی هەنگاو دەنێت و باش باش دەزانێت كە تێكەڵكردنی ئایین و دەوڵەت زیانبەخشە بە هەموویان جگە لەتەفرەقە و رووبەڕووبوونەوە و خۆ بەڕاست زانین، ئەوا هیچی تریان پێنابڕێت و لەجیهاندا تەنیا دواكەوتن و نابوودیان بۆ دەمێنێتەوە، بۆیە بە سنگێكی فراوان بە تێگەیشتنێكی بەرزەوە پەیڕەوی دەستوور و یاسای وڵاتی خۆیان دەكەن و هیچ كامێكیان رازی نابێت خۆی بكاتە كۆسپی تێكدان و لەیەكترازان.
بەڵام لەكۆمەڵگەی ئێمە بەگشتی و حزبە ئیسلامییە سیاسییەكان بەتایبەتی كەس دان بەكەسدا نانێت و یەكتری قبووڵ ناكەن و بە بەردەوامی ترسی لایەنە سیاسییەكەیان لەدڵ و دەرووندایە، بەوەی گەر هاتوو لایەنەكەی تر دەسەڵاتی گرتە دەست، ئەوا خەڵكی تر لە وجود دەسڕێتەوە و پابەندی دەستوور و ئەو یاسایە نابێت كە لەرواڵەتەوە دایانڕشتووە.


گوڵان: ئێمە دەزانین هیچ ئایینێك دژی دیموكراتی نییە، هەروەها دەشزانین لەسیستەمی دیموكراتیدا رێز لەهەموو بیروباوەڕێكی ئایینی دەگیرێ، پرسیار ئەوەیە بۆچی كە ئایین دەكرێتە سیاسەت دژی دیموكراتی رادەوەستێتە و لێبوردەیی ناهێڵێتەوە؟
د. قادر مەجید قەشوری: سەرەتا بەكورتی و بەروون و ئاشكرا دەڵێم هەروەك خۆتان لەپرسیارەكەتاندا ئاماژەتان پێكردووە، هیچ ئایینێكی ئاسمانی راستەقینە لەوانە ئایینی ئیسلامی حەقیقیش دژ بە دیموكراتیەت نییە، بەڵكو دیموكراتییەت بە هەڵقوڵاوی ناو بنەماو دەقە ئاینییەكانی خۆی دەزانێت، هەر بۆیەش ئایینە ئاسمانییە راستەقینەكان، واتە بەر لەتەحریف و تەئویل كردنیان لەلایەن هەندێك بەناو ئیماندار و پیاو و حزبە ئایینەكان كە بۆ خۆسەپاندن و سیفەتی قودسیەت و تیوكراتی بەخۆدان ئایینەكانیان شێواندووە و لەڕێڕەوە ئاسمانییە راستەقینەكەیان گۆڕیویانە، ئەوا جگە لەو تاك و لایەنانە كە هەر لەزووێكەوە لەرۆژئاوا و پاشانیش لەرۆژهەڵات، هەست بە مەرامە نا شەرعییەكانیان كراوە، ئەوا هیچ ئایینێك یاخود ئیماندارێكی راستەقینە دژایەتی دیموكراتییەت نییە. چونكە دووبارە هەروەكو لەپرسیارەكەتاندا هاتووە لەسیستەمی دیموكراتیدا رێز لەهەموو بیروباوەڕێكی ئایینی دەگیرێت و رێز لەبیروباوەڕە هزرییەكانی مرۆڤیش دەگیرێت، چونكە دیموكراتییەت واتا حوكمڕانی لەگەلەوە و بۆ گەل دەگەیەنێت و سەقفی دەسەڵاتی نا شەرعی چ بەناوی دیكتاتۆریەتی تاكە كەسی و چ بەناوی پەیڕەوی ئایینی نا راستەقینە رەت دەكاتەوە و گیانی لێبوردەیی دەهێنێتە كایەوە.