جێفری بێرگ پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە بەشی زانستی سیاسی لە زانكۆی دروری و وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتی دەرەوە و سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە هەمان زانكۆ. لە دیمانەیەكدا گوڵان چەند پرسێكی لەگەڵدا شرۆڤە كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و بەكارهێنانی سزا ئابوورییەكان بۆ بەدیهێنانی ئامانجە سیاسییەكان لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە.

* با سەرەتا لە پرسیارێكی گشتییەوە دەست پێ بكەین، سەبارەت بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و سزا ئابوورییەكان، مەبەستمان لە كاریگەریی سزا ئابوورییەكانە كە زۆرجار ئیدارەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەیان پەنای بۆ دەبەن، پێت وایە ئەمە چ رەنگدانەوەیەكی لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان هەبووە و، ئایا دەرئەنجامی خوازراوی لێ كەوتووەتەوە؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە، لە راستیدا بەكارهێنانی سزا ئابوورییەكان بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی سیاسەتی دەرەوە دەرئەنجامێكی تێكەڵی لێ كەوتووەتەوە، سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین كە بەكارهێنانی دەستڕۆیشتوویی ئابووری هەم سزادان و هەم پاداشتیش لەخۆ دەگرێت، لایەنی سزادانەكەی ئەو سزا و ئابڵوقە ئابوورییانەیە كە دەسەپێندرێن، كە ئەگەر ئێمە لە روانگەی پرسی ئێرانەوە لەم مەسەلەیە بڕوانین، واتە ئەگەر هەڵسەنگاندن بۆ كاریگەری و ئاكامەكانی سزا ئابوورییەكانی ئەمریكا لە دژی ئێران بكەین، ئەوا دەتوانین بڵێین هەوڵەكان لە بەدیهێنانی ئامانجەكانیاندا شكستیان هێناوە، بەڵام ئەگەر لە روانگەی پەیوەندییە ئابوورییەكانەوە لە مەسەلەكە بڕوانین، ئەوا ئەوەی بەدی دەكەین ئەوەیە كە ئەم پەیوەندییە ئابوورییانە بوونەتە هۆی پتەوكردنی رایەڵەی پەیوەندی لە نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانە تەقلیدییەكانی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆ نموونە ئەگەر لە رێككەوتنەكانی فرۆشتنی چەك بڕوانین وەك ئامرازێكی ئابووری و ئەمنی، ئەوا بوونەتە هۆی قووڵكردنەوەی پەیوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ ئیمارات و عەرەبستانی سعودیەدا، كەواتە بەكارهێنانی فرۆشتنی چەك وەك ئامرازێك بۆ دروستكردنی پەیوەندیی نزیك و هاوكاریئامێز، تا راددەیەك سەركەوتوو بووە، ئەم رێككەوتنی فرۆشتنی چەكانەش بەشێكی گرنگ، یان هۆكارێكی گرنگی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان بوون لەگەڵ ئیسڕائیلدا، بەتایبەتی فرۆشتنی فڕۆكەی ئێف 35 بە ئیمارات، كەواتە لێرەدا نەك سزای ئابووری، بەڵكو پاداشتی ئابووری بوونەتە هۆی بەرەوپێشبردنی ئامانجەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان لە ناوچەكەدا. هەرچۆنێك بێت، كاریگەری و ئاكامەكانی ئەم ئامرازە سنووردارە و ناتوانێت بە راددەیەكی گەورە رەفتاری دەوڵەتەكان بگۆڕێت، بە واتایەكی دیكە زەحمەتە نموونەی وڵاتێك لە ناوچەكەدا بەدی بكەین، كە بە هۆی بەكارهێنانی ئامرازە ئابوورییەكان لە بەرامبەریدا سیاسەتی خۆی و بەرژەوەندییەكانی خۆی گۆڕیبێت.
* باشە پێت وایە پەنابردن بۆ ئامرازە ئابوورییەكان بە سزا و پاداشتەوە بۆ برەودان بە ئامانجەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا جێی پەنابردن بۆ شەڕ و دەستێوەردانی سەربازی دەگرێتەوە، بەتایبەتی كە ئیدارەی پێشووی ئەمریكا (ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ) باسی لە كۆتایی پێهێنانی شەڕە بێكۆتاییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكرد؟
- ئاشكرایە كە دۆناڵد ترەمپ پێش هەڵبژاردنی بە سەرۆكی ئەمریكا بانگەشەی كشاندنەوەی هێزەكانی وڵاتەكەی دەكرد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام نەیتوانی ئەم كارە بكات، هەرچەندە دەبێت ئاماژەش بەوە بكرێت كە ئیدارەكەی لە كردارێك، یان دەستێوەردانێكی سەربازیی گەورەوە تێوەنەگلا، بەتایبەتی لە ئاست ئێراندا، كە زۆرێك لە بەرپرسانی ئیدارەكەی لەگەڵ ئەوەدا بوون كە ئەمریكا كاردانەوەیەكی سەربازیی هەبێت لە ئاست هەندێ لە رەفتار و كردارەكانی ئێراندا، بەڵام ئەو بەرهەڵستیی ئەمەی كرد، كە دەبێت ستایش بكرێت لەم رووەوە، هەروەها چەند جارێك راسپاردەی ئەوەی بۆ كرا كە هێرش بكاتەسەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران، بەڵام ئەو دوودڵ بوو لەم رووەوە و ئەم كارەی نەكرد.
* ئەی چۆن لە سیاسەت و هەڵوێستەكانی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن دەڕوانیت لەم رووەوە؟ ئایا پێت وایە ئەم ئیدارەیەش خۆی بەدوور دەگرێت لە دەستێوەردان و تێوەگلانی سەربازی، بەتایبەتی بۆ یەكلاكردنەوە، یان چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكییەكانی لەگەڵ ئێراندا؟
- ئەوەی پەیوەندی بە سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكاوە هەبێت، ئەوا ئەگەر لە روانگەی پرسی ئێرانەوە لە ئەدای ئیدارەی سەرۆك بایدن بڕوانین، ئەوا سەرەتا دەبێت بڵێین كە كەسانی نێو ئەم ئیدارەیە رایانگەیاندووە كە دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا، كە هەرچەندە تا ئێستا ئەوە رووی نەداوە و رەنگە من نەتوانم بڵێم دەقاودەق چی روودەدات، بەڵام ئەوەی دەكرێت بوترێت ئەوەیە كە گەڕانەوە بۆ رێككەوتنەكە كارێكی پڕ لە دژواری و تەحەددی دەبێت، چونكە بارودۆخەكە لە ناوچەكەدا گۆڕانكاریی گەورەی بەسەردا هاتووە، دواتر ئێمە دەزانین لە ئێستادا ئێران زیاتر لەو رێژەیەی لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەدا رێگەی پێ دراوە، یۆرانیۆم دەپیتێنێت، ئەگەر بە راشكاوی بدوێین ئەوا لە ئێستادا پێگەی ئێران بەهێزترە و رەنگە داواكاریی هەبێت بۆ دووبارە گەڕانەوەی ئەمریكا بۆ نێو رێككەوتنە ئەتۆمییەكە كە رەنگە قورس بێت بۆ ئەمریكا كە قبووڵیان بكات. ئەمە یەكێكە لە تەحەدییەكان، تەحەدییەكی دیكە بریتییە لە بەرهەڵستیی هەندێ لە دەوڵەتە هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا بۆ دووبارە گەڕانەوەی ئەمریكا بۆ نێو رێككەوتنەكە، تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی هەڕەشەی گورزوەشاندن لە ئێران بكرێت، لەلایەن ئیسڕائیلەوە، ئەگەر هاتوو ئەمریكا ئەم هەنگاوەی هەڵبگرێ، هەرچەندە لە ئێستادا مەیلێك لە نێو ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا بەدی دەكرێت بۆ ئەوەی پێچەوانەی هەڵوێستی هاوپەیمانەكانی خۆی لە ناوچەكەدا وەك (ئیسڕائیل و ئیمارات و عەرەبستانی سعودیە) هەنگاو هەڵبگرێت، وەك دەرهێنانی حوسییەكان لە لیستی رێكخراوە تیرۆریستییەكان، بەڵام بەرهەڵستیی ئەم هاوپەیمانانە كارەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا زەحمەت دەكەن.
* ئایا ئەگەر بایدن هەنگاوی كرداریی هەڵگرت بۆ گەڕانەوە بۆ نێو رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێراندا، هەڵوێستی خەڵكی ئەمریكا و هەروەها حزبی كۆمارییەكان لەم رووەوە چی دەبێت؟
- ئەوە راستە كە دەبێت ئێمە دۆخی ناوخۆی ئەمریكاش لەبەرچاو بگرین لەم رووەوە، بە دیاریكراوی هەڵوێستی كۆنگرێس، ئەگەر بێتو سەرۆك بایدن بیەوێت بچێتەوە نێو رێككەوتنەكە و هەوڵی ئەوە بدات لە نێو كۆنگرێسدا پەسەند بكرێت، ئەمەش تەحەدییەكی دیكەیە، ئەوەی پەیوەندیی بە خودی ئێرانەوە هەبێت، ئەوا ئاشكرایە كە خواستێك لە نێو ئێراندا هەیە بۆ دووبارە گەڕانەوە بۆ نێو رێككەوتنەكە ئەتۆمییەكە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی سزا ئابوورییەكان كە كاریگەری و لێكەوتەی قورسیان لەسەر ئێران هەبووە.
* هەروەك ئاشكرایە كە عێراق لە دۆخێكدا نییە كە حەسادەتی پێ ببردرێت و لە ئێستادا كەوتووەتە نێوان بەرداشی ركابەریی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكان و ئێرانەوە، كە دوو وڵاتی بەهێز و دەستڕۆیشتوون و عێراقیان كردووەتە گۆڕەپانی یەكلاكردنەوەی ململانێكانیان، ئێوە چۆن لەم دۆخە دەڕوانن و ئایا عێراق دەتوانێت چی بكات بۆ هاوسەنگڕاگرتنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەم دوو وڵاتەدا؟
- راستە عێراق لە پێگەیەكی زۆر سەخت و دژواردایە، بەتایبەتی كە هەندێ ئیدارەی ئەمریكا چاوەڕوانی ئەوەی هەیە لە عێراق كە تەواو هاوهەڵوێست بێت لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە دژی ئێران، كە ئەمەش قورسە بۆ عێراق، بەهۆی پەیوەندییە سیاسی و ئابوورییەكانی لەگەڵ ئێراندا بە حوكمی هاوسنووری و داروسێیەتی لەگەڵ ئەو وڵاتەدا. هەروەها ئێمە دەزانین بونیادی سیاسی لە عێراقدا هێشتا لەرزۆكە و ئەزموونە دیموكراسییەكەش جێ پێی خۆی قایم نەكردووە، لەلایەكی دیكەوە دابەشبوونی تایەفەگەری لە عێراقدا بووەتە هۆی ئەوەی لە دەرەوەڕا دەستێوەردان بكرێت لە دۆخی سیاسیی ئەم وڵاتەدا. كەواتە دۆخی عێراق هاوشێوەی دۆخی هەندێ وڵاتی سەردەمی شەڕی ساردە كە كەوتبوونە نێو بەرداشی ململانێ و زۆنی دەستڕۆیشتوویی هەردوو جەمسەری ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و یەكێتی سۆڤیەت، بەڵام لەلایەكی دیكەوە ئەم دۆخە دەرفەت بۆ عێراق دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی ئەم دوو ركابەرییە لە دژ یەك و بۆ بەرژەوەندیی خۆی بەكار بهێنێت، بەڵام ئەمەش گەمەیەكی هەستیارە كە بتواندرێت هاوسەنگییەك رابگیرێت لە نێوان ئەو دوو ركابەرە بەهێزەدا، بەڵام پێم وایە چارەسەری درێژخایەن بۆ عێراق ئەوەیە كە سەروەریی نەتەوەیی و دامەزراوە دیموكراتییەكانی بنیات بنێت و پەرە بە ئابوورییەكەی بدات، بۆ ئەوەی كەمتر كاریگەر بێت بە دەستێوەردانە دەرەكییەكان و كەمتر پشت بەم دوو وڵاتە ببەستێت. هەرچەندە دەبێت ئەوەمان لەبەرچاو بێت، كە پەرەپێدانی ئابووری و بنیاتنانی سەقامگیریی سیاسی كارێكی قورسە لەم هەلومەرجەدا، چونكە بە دڵنیاییەوە ئەمریكا و ئێران دەستێوەردان لە دۆخە سیاسییەكەدا دەكەن، بۆ پشتیوانیكردن لە هاوپەیمانەكانیان لە نێو لایەنە سیاسییەكانی عێراقدا، بۆ لاوازكردنی لایەنە ركابەرەكانیان.
* پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار بە بوونی ئەمریكا لە عێراقدا بریتییە لە هێرشە مووشەكییەكان بۆ سەر بنكە سەربازییەكانی و تەنانەت باڵیۆزخانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە عێراقدا، ئێوە چۆن لەم پرسە دەڕوانن لە روانگەی كاردانەوەی ئەمریكا لە ئاست ئەم هێرشانەدا ؟
- ئاشكرایە كە ئەم هێرشە مووشەكییانە لە سەروەختی ئیدارەی سەرۆك دۆناڵد ترەمپدا بە ئاقاری هەڵكشاندا رۆیشتن، ئەوە بوو كوشتنی ژەنەڕاڵ قاسم سولەیمانی لێ كەوتەوە، دواتر ئێرانیش بۆردوومانی بنكەیەكی سەربازیی ئەمریكای كرد لە عێراقدا، هەروەها كار گەیشتە ئەوەی كە ئەمریكا هەڕەشەی داخستنی باڵیوزخانەكەی بكات لە بەغدا، كە هەرچەندە ئەوە زیاتر ئامرازێكی فشار بوو بۆ سەر حكومەتی عێراقی بۆ ئەوەی رێكاری پێویست لە دژی ئەو میلیشایایانە بگرێتەبەر، بەڵام پێم وانییە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا ئەم چەشنە هەڕەشانە بكات، بەڵكو ئەم ئیدارەیە هەوڵدەدات پەیوەندییەكان لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە درێژخایەن و دوولایەنەكان پەرە پێ بدات، واتە باوەڕم وانییە كە بەم چەشنە هەڕەشانەی وەك داخستنی باڵیۆزخانە هەوڵ بدات سیاسەتەكانی حكومەتی عێراق بگۆڕێت.