ئەگەر ئاراستەی پڕۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەپێی ئەو نەخشەرێگەیە بەریوەبچێت كە مەرجەعییەتی نەجەف چوارچێوەی بۆ دارشتووە، ئەوا ئەو سیستمەی كە پێی دەگوترێت (عێراقێكی فیدڕاڵی و پەرلەمانی و دیموكراتی و فرەیی) كۆتایی دێت و، مەرجەعییەت سیستمێكی دیكە دەستنیشان دەكات، كە ئێستا پێی دەڵێت حكومەتی غەیرە جەدەلی، واتە حكومەتی تەكنوكرات و بەحیساب خەڵكی پسپۆڕ، نەك حكومەتێكی هاوپەیمانیی نێوان لایەنە سیاسییەكان.
بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەو حكومەتە (غەیرە جەدەلییەی) مەرجەعییەت بانگێشەی بۆ دەكات، بە كردەیی حكومەتێكی مەدەنیی تەكنوكرات دەبێت، یان حكومەتێك دەبێت كە مەرجەعییەت هەڵیدەسورێنێت و تەنانەت كاندیدەكانیشی بۆ دیاری دەكات؟.
بۆ ئێستا وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە زۆر ئاسان نییە، بەڵام ئەو وەرچەرخانە گەورەیەی كە لە ریتمی گوتارەكانی مەرجەعییەت لەماوەی هەفتەیەك بۆ ئەوی دیكە دروست دەبێت، ئەوەمان پێ دەڵێت، كە مەبەستی مەرجەعییەت لە حكومەتی (غەیرە جەدەلی) وەرچەرخانی ئاراستەی سیستمی سیاسیی عێراقە لە دەوڵەتێكی هاوچەرخی فیدڕاڵییەوە بۆ دەوڵەتێكی ئیسلامیی سیاسیی شیعە، بەڵام بە هەندێك جیاوازییەوە لەگەڵ ئەو مۆدێلەی كە ئێستا راشكاوانە لە كۆماری ئیسلامیی ئێران پێی دەگوترێت (ویلایەتی فەقیه).
ئەوجا لە ناو ئەم بارودۆخەدا، ئەوەی چاودێری سیاسی بە هەستیاریەوە هەڵوەستەی لەسەر دەكات، هەڵوێستی بێدەنگیی تەواوی گرووپە ملیشیاكانی حەشدی شەعبییە، لەسەروو ئەمانیشەوە بێدەنگیی هەڵوێستی هادی عامریی سەرۆكی هاوپەیمانیی فەتح ونوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسایە، كە دوو سەركردەی بەهێز و دیاری ناو تەواوی لایەنەكانی شیعەی عێراقن، لەمەش زیاتر هەردووكیان زیاتر لە بەرەی كۆماری ئیسلامی ئێران نزیكن، تا بەرەی دەوڵەتانی عەرەبی، یان ئەوەی پێی دەگوترێت بەرەی هاوپەیمانانی رۆژئاوا.
ماوەی نزیكەی 20 هەفتەیە كە خۆپیشاندانەكانی عەرەبی شیعە دەستی پێ كردووە، گرووپەكانی حەشدی شەعبی و هادی عامری و نوری مالی-كیش، تەنیا لەو حاڵەتانە هاتوونە دەنگ كە هێرش كرابێتە سەر گرووپێكی حەشدی شەعبی، یان سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل، یان وەزیری دەرەوە و بەرگریی ئەمریكا لێدوانێكیان سەبارەت بە بارودۆخی سیاسیی ئێستای عێراق دابێت، بۆیە هەر هەنگاوێك لەگەڵ ئامانجەكانی حەشدی شەعبی یەكی نەگرتبێتەوە، بە پرۆژەی زاێۆنی و ئەمریكییان لە قەڵەم داوە.
لێرەدا پرسیاری دیكە كە هەڵوێستی گرووپەكانی حەشدی شەعبی دەیوروژێنێت ئەوەیە، ئایا ئەم دژایەتییە ئاشكرایەی حەشد بە هاوشێوەی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی بۆ ئیسرائیل و ئەمریكا، هەڵوێستێكی عەقیدەیی شیعەیە، یان ئەم دژایەتیكردنە بە هاوشێوەی كۆماری ئیسلامی ئێران، پەردەیەكە بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتەكانی خۆیان؟ وەڵامی ئەم پرسیارە هەڵوێستی 40 ساڵی رابردووی كۆماری ئیسلامی بەرامبەر ئەمریكا و ئیسرائیل دەیداتەوە، ئەمریكا و ئیسرائیلیش باش دەزانن كە هەرگیز كۆماری ئیسلامی ئێران هەرەشەكانی خۆی ناكاتە كردەیی دژی بەرژەوەندییەكانی ئەوان، بەڵكو ئەوەی گوتاری ئاشكرای كۆماری ئیسلامی ئێران لەژێر ئەم گوتارە مەبەستێتی، ئەوەیە كە ئاراستەیەكی رادیكاڵیی زۆر توندڕۆ لە نێو تێكڕای پێڕەوانی مەزهەبی سوننە بێنێتە ئاراوە و كارێك بكات كە لە چاوی جیهاندا مەزهەبی سونە لە نوێنەرایەتیكردنی ئیسلام دابماڵێت و خۆی ببێتە نوێنەری راستەقینەی ئیسلام لە جیهاندا، لەسەر ئەم پرسە محەمەد سەلمانی جێنیشنی پادشای سعودیە راشكاوانە ئاماژەی بەوەكردووە، كە هەڵكشانی رەوتی توندڕۆیی ئیسلامی سیاسیی سوننە لە دوای دروستبوونی كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە لە سعودیە و وڵاتانی دیكەی ئیسلامی دەستی پێكردووە و، ئەگەر سەیری سعودیەی سەرەتای ساڵانی حەفتاكانی سەدەی رابردوو بكەین، هەرگیز ئەو توندڕۆییە ئیسلامییە سیاسییەی تێدا نەبووە كە ئێستا تێدا دەبینرێت، بەڵام پرسیاری دیكە لێرەدا ئەوەیە، ئایا لەبەرامبەر قسەی بەرپرسانی سعودیە، بەرپرسانی كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش دان بەم راستییەدا دەنێن؟ بێگومان بەڵێ، دانی پێدا دەنێن، هەر بۆ نموونە: لە ئەیلوولی رابردوو كاتێك حوسییەكانی یەمەن بە فرۆكەی درۆن هێرشیان كردە سەر دامەزاروەی پەترۆڵی ئارامكۆ لە سعودیە، سعودیە ئەم هێرشەی بە هاوشێوەی هێرشی 11ی سێپتەمبەری ساڵی 2001 بۆ سەر سەنتەری بازرگانیی جیهان بەراورد كرد، لەسەر ئەم پرسە و لەمیانەی دیمانەیەكی تەلەفزیۆنی TRTی توركی لەگەڵ محەمەد جەواد زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێران، كاتێك بێژەرەكە لێی پرسی : سعودیە، ئێران بە تێوەگلان لەو هێرشە تۆمبەتبار دەكات و رایگەیاندووە ئەم هێرشە هاوشێوەی هێرشەكانی 11ی سێپتەمبەرە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا جەواد زەریف بە خەندەیەكەوە گووتی: سعودیە راست دەكات لەبەر ئەوەی خۆیان كارەساتی 11ی سێپتەمبەری 2001 یان دروستكردووە.
لەمەش زیاتر لە میانەی شەڕی دژی داعش لەگەڵ ئەوەی رۆژئاوا دەیوویست خۆی بە دوژمنی كۆماری ئیسلامی دابنێت، بەڵام لە بەرەكانی شەردا نەك هاوشان لەگەڵ چەكدارانی سوپای پاسداران، بەڵكو لەگەڵ ئەو گرووپە لۆكاڵانەی میلیشیاكانی شیعە شەڕی دژی داعشی دەكرد، كە هەر ئەمریكییەكان خۆیان ناویان لێ نابوون (وەكیلەكانی سوپای پاسدارانی ئێران).
ئەگەر لێرەوە بگەڕێینەوە سەر كرۆكی باسەكە و ئەو پرسیارە بكەین، كاتێك مەرجەعییەت، ئامانجە سیاسییەكەی حەشدی بە (حكومەتی غەیرە جەدەلی) پێناسە دەكات، ئایا حەشدی شەعبی لەژێر چەتری مەرجەعییەتدا دەیەوێت بە فەرمی حكومەتی ئیسلامیی شیعە رابگەیەنێت؟ یان ئەم هەوڵەشی بۆ دوورخستنەوەی لایەنە ئیسلامییە سیاسییەكانی سونەیە و رەخساندنی زەمینەیەكی تازەیە بۆ ئەوەی بەناوی دژایەتیكردنی حزب و لایەنە سیاسییەكان، ئامانجێكی دیكە جێ بەجێ بكات، كە ئەویش نەمانی فرەلایەنیی سیاسییە لە عێراقدا.
لایەنە سەرەكییەكانی عەرەبی شیعەی عێراق، كە وەك خۆیان باسی دەكەن، چەند لایەنێكی سەرەكین، هەموویان كۆكن لەسەر ئەوەی كە سیستمی سیاسی لە عێراقدا لە هاوپەیمانی و پێكەوە سازانەوە بگۆڕدرێت بۆ زۆرینە و كەمینەی پەرلەمانی و لە ناو ئەم پەردە رووكەشەی سیستمی دیموكراتی پەرلەمانیدا شیعە حوكمرانیی خۆی لە عێراقدا بچەسپێنێت، هەر بۆیە ئێستا ئەم پرۆژە سیاسییەی مەرجەعییەتی نەجەف، كە سوپای پاسداران سەری رەزامەندی بۆ دەلەقێنێت، ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەم پرۆژە سیاسییە لایەنە سەرەكییەكانی شیعەی عێراق لە ئەنجوومەنێكدا بەناوی (ئەنجوومەنی دەستنیشانكردنی سیستەم) كۆدەكاتەوە، بە هاوشێوەی ئەوەی ئێستا لە كۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، بەڵام جیاوازیی ئەم ئەنجوومەنەی شیعەی عێراق لەگەڵ ئەوەی كۆماری ئیسلامی ئەوە دەبێت، كە مەرج نییە ئەنجوومەنی دەستنیشانكردنی سیستمی سیاسی بۆ عێراق، راشكاوانە و بە ئاشكرا كۆماری ئیسلامی رابگەیەنێت.