د فەرهەنگێ سایكۆلۆژیێدا هژمارەكا تێكچۆنێن رەفتاری و كەساتیێ یێن هەین كە ڕاستەوخۆ كارتێكرنێ لسەر كەساتییا تاكی دكەتن و ئەو جۆرێ هزركرنێ و رەفتارێ كە ئەڤ كەسە پێڕادبیتن نەئاسایینە بگرە گەلەك زیان بۆ خۆدێ وی و خێزانێ و جڤاكێ و بگرە نەتەوەیەكی ژی دوروست دبیتن. ئێك ژ ڤان جۆرێن تێكچۆنێن رەفتاری لادانێن سایكۆسۆسیۆپەتییە كە زانایێن دەروونناسیێ هندەك جاران وان ژ ئێكدیتر جیاواز دكەن و بدوو جۆرێن سایكۆپەتی و سۆسیۆپەتی ددەنەنیاسین. سایكۆپەتی ئەو كەسە یێ كۆ ئاراستەیا دژایەتییا وی دژی جڤاكێ و تاكێن وێ نەراستەوخۆیە و بڕێكا لادان ژ یاسا و بنەماو پیڤەر و بۆهایێن جڤاكی روویددەتن وەك گۆهنەدان ب ڕێنمایێن یاسایی و هاتنوچۆنێ و بابەتێن ژ ڤی جۆرێ و گرێدای ب یاسایێڤە و هندەك ڕێنمایێن فەرمی یێن ل فەرمانگەه و دەزگایەكێ میری دەردچیتن. بەلێ دژایەتیكرن و لادانێن جۆرێ سۆسیۆپاتی راستەوخۆ ئاراستەی جڤاكێ و تاكێن وێ دبیتن، بۆ نموونە ئێشاندن و ئازارێن فیزیكی و سایكۆلۆژیك و گەهاندنا زیانێن جۆراوجۆر ب خەلكێ وەك تالانكرن و دزین و تێكدانا رەوشا ژیانا جڤاكی و تاكێن وێ. ل گۆندەكی دبیتن كەسەكێ سۆسیۆپەتی بچیتن و ئاگری بەردەتە بێدەرەكێ یان ئاڤێ بەردەتە سەر زەڤییا كەسەكێ بۆ هندێ زیان ڤێ بكەڤیتن.
هەكەر بهێتن هندەك هویرتر تەماشەی كەساتییا تیرۆریستەكی بكەین دێ هێتە تێبینی كرن كە گەلەك سالۆخەتێن مرۆڤەكێ سایكۆسۆسیۆپاتیك یێن لنك هەین. وەك لادان ژ یاسا و پیڤەرێن جڤاكی و بۆها و بنەمایێن مرۆڤایەتی و ئایینی، كۆشتنا بێتاوانا و تالانكرنا خەلكێ سیڤیل و بێگۆنەه و شەلاندنا مالان و گەهاندنا ئێش و ئازارێن فیزیكی و سایكۆلۆژیك بشێوازێن جیاواز و دڕندانە و دژی مرۆڤایەتیێ كە د هیچ ئایین و مەزهەب و رَێباز و فەلسەفەیەكا مرۆڤدۆستدا نەهاتیە. ئەڤ جۆرە كەسە ژ بلی ڤان سالۆخەتان، ژ لایەنێ هەلچۆنیڤە لاواز و سارن و هیچ دلۆڤانییەك د دلێ واندا نینە و گۆهێ خۆ نادەنە تشتی و ئێش و ئازارێن خەلكێ لنك زان چ ڕامانا خۆ نینە بگرە یارییا ژی پێدكەن و دلێ وان بۆ كەسەكێ ناسۆژیتن. هژمارەكا وان ژ لایەنێ هۆشیڤە د ئاستێن بلندانە و ڤێ زیرەكاتیێ ل ئاراستە و لادانا خۆ یا سایكۆسۆسیۆلۆژیكدا دمەزێخن و هەر چركە و خوولەكا خۆ بكاردئینن بۆ مەرەمێن خۆیێن دژایەتیكەرانە. ژلایەنێ پەیوەندیێن جڤاكییڤە گەلەك لاوازن و شیانا گرێدانا پەیوەندیێن ئاسایی دگەل دەوروبەر و خەلكێدا لنك وان لاواز و سستە و تێدا سەركەفتی نینە. لەوما دبینی ئەڤ كەسە گۆشەگیر و كز و بێدەنگن و تێكەلییا وان كێمە یان تنێ دگەل وان كەسێن وەكی خۆ دگەڕهن و تێكەلیێ دكەن.
ژێدەر و ڤەكۆلینێن زانستی ئاماژەی ب هندێ ددەن كە هەر چەندە فاكتەرێ بۆماوەیی و فیزیكی ڕۆلەكێ مەزن د پەیدابوونا وێدا دگێڕیتن، بەلێ ل هەمان دەمدا ژی پەروەردەیا خێزانی یاكۆ تێدا زۆرداری و ستەمەكا زێدە ل زارۆكی دهێتەكرن یان دەیك و باب گەلەك دگەل زارۆكێن خۆ دا تووندن یان ژی هیچ پویتەی پێنادەن و خەمساریێ د پەروەردەكرنا واندا دكەن ئێكە ژ ئەگەرێن سەرهلدانا ڤان جۆرە لادانا، و ئەڤ جۆرە كەساتییە ل خێزانیێن هەژار و زەنگین پەیدا دبن. بشێوەیەكێ گشتی ئەڤـ بناس و فاكتەرە دبنە ئەگەرێ هندێ كە زارۆك د فێربوونا پیڤەرێن جڤاكی و بۆها و یاسایێن گشتیدا سەركەفتی نەبیتن و جۆرەكێ لاوازیێ د پێكهاتەیا كەساتییا ویدا دروست ببیتن و نەخاسمە ژی د وێ پشكا ب " منێ بلند" دهێتە نیاسین و هەلگرێ ئالایێ وان رەفتارێن مرۆڤینە ئەوێن گرێدای ب ویژدانێ و رەوشتی ڤەنە، لەوما ئەڤ كەسە د كۆنترۆلا تێركرنا پێداویستیێن خۆ لاوازن و نەشێن بسەردا زال ببن و چەند بزاڤێ ژی بكەن تێدا سەركەفتی نابن، و دێ بینی د تێركرنا پێدڤییاتیێن خۆ دا لسەر بنەمایێ پیڤەر و بها و یاسایێن جڤاكی بەردەوام شكستێ دهینن و نەچاردبن ب وان كریارێن دژایەتیكەرانە ڕابن وەك جۆرەك رەنگڤەدان و كاردانەوەیا دەروونی و ئەو ژی بۆ مەبەستێ زیانگەهاندن ب وان كەسی و لایەنێن ئەو وان ب ژێدەرێ ئێش و ئازارێن خۆ دزانیتن.
پویتەكرنا باش ژلایەنێ جڤاكێ و چارەسەریێن دەروونی هندەك جاران كارتێكەرن و پشكەك ژ ڤان سالۆخەتێن دژی جڤاكی لنك وان كەسان كێم دكەتن و نەخاسمە هەكەر جۆرە ئارەزوویەك لجەم وان كەسا بۆ مەبەستی خۆگۆهۆڕینێ پەیداببیتن.
• ئەڤ بابەتە یا ل رۆژناما ( ئەڤرۆ ) هاتیە بەلاڤكرن ل ژمارە ( 1548 ) ڕێكەفتی (14 / 12 /2014 ) لاپەرە ( 12).