پێكهێنانی پێكهاتەی یەكەمیی حكومەت 8 مانگی خایاند، تا ئێستاش لەلایەن لیستە هاوبەشەكانی كە بڕیارە حكومەت پێك بهێنن پرۆسەی بەركەماڵبوونی قەدوباڵای حكومەت تەواو نەبووە، ناكۆكییەكان لەسەر وەزارەتە گرنگەكانی بەرگری و ناوخۆو ئاسایشی نیشتمانی لەهێنان و بردندا ماون وبەردەوامن، ئەمە وێڕای گرفتێكی نوێ كە لەم دواییەدا سەبارەت بەنەبوونی ئافرەت لە كابینە تازەكاندا سەری دەرهێناوە، تا بەپێی ماددە دەستوورییەكانی تایبەت بەمافی ئافرەتان هاوكوف بێتەوە كە پێویستە لە 25%ی پۆستە وەزارییەكانیان بەركەوێت.
هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی زۆربەی لیستەكان ئافرەتیان بۆ وەرگرتنی پۆست لە حكومەتی نوێ دا هەڵنەبژاردووە، ئەو پۆستانەش كە بەنیازن ئافرەتی بۆ هەڵبژێرن بریتین لە پۆستەكانی وەزیرانی دەوڵەت .
لایەنی ئیجابی لەكێشمەكێشی نێوان سەرۆكایەتی وەزیران و مافە دەستوورییەكاندا ئەوەیە كە ڕێگا لەهێزو حزبەكان دەگرێت بەكودەتای سەربازی هەستن، لایەنی سلبیش لە دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت دا لەو بۆشاییە سیاسی و ئەمنییەدایە كە لەلایەن تیرۆرستانەوە قۆزراوەتەوەو لەماوەی ئەم8 مانگەی پێشوودا زیانێكی گەورەیان بەهاووڵاتییانی مەدەنی گەیاندووە، گرووپەكانی تیرۆر لەم كارانەی دواییدا هەمەچەشنە بوون و ئامانج و هەڵوێستیان دروستكردن و نانەوەی فەوزاو تێكدانی وڵاتەكە بوو.
پێكهاتەی وەزاریی نوێ پشتی بەستووە بە هێزی حزبە ئیسلامییە سیاسییە شیعییەكان و، هەندێك هێزی نەتەوەیی عەرەبی كە ناسنامەكەیان لە ئیسلامی سیاسی سوونییەوە نزیكەو، هەروەها هێزی هاوپەیمانی كوردستانی لەدوای كشانەوەی بزووتنەوەی گۆڕان لەو هاوپەیمانێتییەدا.
وەزارەتە یەكگرتووە نوێیەكانی ئەمڕۆ بەراورد بەوەزارەتەكانی پێشوو كەمترنوێنەری هێزو حزبە سیاسییەكانی ئێستای عێراقن، بەتایبەتیش ئەو هێزە سیاسییانەی دەرەوەی پەرلەمانی عێراقی یا ئەوانەی كورسییان بەدەست نەهێناوە، مەبدەئی وەزارەت پێكهێنان بەپێی بەش بەشكردنی تیرەگەری و ئیتنی دروستبووە نەك لەسەر بناغەی هاووڵاتیی بوون و توانای پیشەگەری لەهەڵسوڕانی پۆستە وەزارەییەكاندا.
دەستپێشخەری بەڕێز مەسعود بارزانی رۆڵی ئەكتیڤ و كارای هەبوو بۆ لەدایكبوونی كابینەی نوێ، بەڵام شێوازی پێكهاتنی وەزارەتەكان گوزارشت ناكەن لە سەروەری كەش و هەوای دیموكراتی و ژیانی سیاسی عێراق، بەڵگو گوزارشتن لە بارودۆخێك كە پێویست بوو لەگەڵ نەمانی رژێمی رەفتار فاشی سەدام بەسەربچوونایەو دەستاودەست كردنی دەسەڵات بەشێوازێكی دیموكراتی و بەپشت بەستن بە واتای هاووڵاتیبوون بۆ هەموو كەس و لایەنێك مسۆگەر بووایە.
پێوەری هێزە سیاسییەكان لەكاتی هەڵبژاردنەكانداو لە ئێستاشدا ؛ نەیتوانی گۆڕانكاری لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بكات. ئەمەش بەپێچەوانەی ئەو هیوایەیە كە لە لایەن هەمووانەوە بۆ فراوانكردنی ئازادییەكان و ژیانی دیموكراتی گشتی و دابینكردنی بەرژەوەندی خەڵكی هەژارو نەهێشتنی بێكاری لە ناو وڵاتدا چاوەڕێین .
گرفتی بنەڕەتی لە حكومەتی پێشوودا لە سروشتی پێكهاتەكەیدا بوو كە پشتی بەستبوو بە موحاسەسەو هاوگونجانێكی لە نێوان ئەجیندەكان و بەرنامەو بەرژەوەندییە هاوبەش و لێك دژەكان نەدەدۆزییەوە، هەر بۆیە لەوەدیهێنانی بەرهەم و ئەركە هەستەوەرەكانی لەناو كۆمەڵگاو توێژی چەوساوەدا بۆ دەستەبەر نەكرا، بەتایبەت لایەنی ئاسایش كە زۆر بەكەمی مسۆگەر كرا.
ئەركەكانی تری حكومەتی نوێ ئابووری و خزمەتگوزاری و نەهێشتنی گەندەڵی بەرفراوان و دەرچوواندنی یاسای تایبەت بە حزبە سیاسییەكان و چارەسەركردنی گرفتەكانی ناوچە دابڕاوەكان و كەركووكە بەپێی ماددەی 140ی دەستوور كە وەك خۆیان ماونەتەوە.
حكومەتی ئێستاش كە جیاواز نییە لەوەی پێشوو لە ڕووی: گرفت و قەیرانی چارەسەرنەكراو كە بەهۆی ئەو رژێمە سیاسییەوە زیاتر دەبن كە لەسەر بنەمای موحاسەسەی دینی و مەزهەبی و ئیتنی دروست بوون. ئەمڕۆ لەهەموو بوارەكاندا لەپاڵ بواری ئاسایش و سەربازی كە حكومەتی پێشوو نەیتوانیوە گرفتەكانیان چارەسەر بكات، هەموو ئەركی چارەسەركردنی ئەو گرفتانە كەوتۆتە ئەستۆی ئەم حكومەتە تازەیەوە، لەو كەسانە نیم كە رەشبینن بەڵام لەناو گەشبینیشدا مەلە ناكەم بەشێوەیەك كە واقیعی ئێستاو ململانێ و گرفتەكان نەبینم، بەتایبەت سەرەتای پێكهاتنی حكومەتی تازە كۆمەڵێ ململانێ و ناكۆكی لەناو هاوپەیمانەكان و كوتلەكاندا دروست كردووە لەسەر ئاستی هێزە هاوبەشەكانی بەشداربوو لە حوكمدا، ئەمەش بەهۆی شێوازی گرتنەبەری ئەو لیستە بەشداربووانە لە هەڵبژاردنی وەزارەتەكان و وەزیرەكان. ئەو بەیانەی سەرۆك وەزیران خوێندییەوە بەرنامەیەكی تێدا نەبوو بۆ گۆڕانكاری و جێبەجێكردنی ئەركەكان، تا وەكو لە بەرنامەی داهاتووی حكومەتی ناوەندی كاری پێ بكرێت. پێویست وابوو وردەكاری بەرنامەی وەزارەتەكان بخاتەڕوو، ئەمەش كاتێكی زۆری دەوێت تا لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا ئەو بەرنامەیە جێبەجێ بكرێت بەتایبەت بەهۆی ئەوەی ماوەیەكی زۆر بەسەر هەڵبژاردندا تێپەڕیوە. عێراق لەبەردەم دواكەوتنی هەموو كەرتەكانی ژیانی ئابووری دایە، جگە لەكەرتی بازرگانی دەرەكی كە قەبارەی هاوردەكردن تێیدا بەبێ بەرنامەو رێكخستن زۆرو زەبەندە. عێراق لەبەر دەروازەی بەرفراوانكردنی هەناردنە دەرەوەی نەوتی خاوە بەبێ بەرنامەو شێوازی ناردنە دەرەوەی نەوت و دەستپێوەگرتنی، هەروەها عێراق لەپێش داڕوخانی بواری پیشەسازیدایە و دامودەزگاكانی كەرتی گشتی بێ بەرهەمن و بۆ فرۆشتن بە كەرتی تایبەت نمایش دەكرێن، كشتوكاڵێكی وێرانیش كە ناتوانێت پێویستییە بنەڕەتییەكانی دانیشتووان دابین بكات بینا قاقای عێراقی گرتووە. خزمەتگوزاری پەكی كەوتووەو خەڵكی لەبەردەم كارەساتەكانی لافاوو بێكارەبایی و بێكاری دەناڵێنن، لەلایەكی ترەوە زیاتر كردنی دامەزراندن قەبارەی بێكاری رووپۆشكراوی زیاتر كردووەو داهاتی نەتەوەیش تووشی لەناوچوون بووە، پارەی نەوتیش بەشدار نییە لە كەرتی پێشكەوتنی بەرهەمهێنان و دابینكردنی پێداویستییە خزمەتگوزارییەكاندا.
توێژە كۆمەڵایەتییەكانی عێراق بەگشتی لەناو هەژاریدا دەتوێنەوە، نزیكەی لە 65%ی دانیشتووان لە ژێر هێڵی هەژاری دان، ئەوانەی كەبەسەر هێڵەكەشەوە دەجووڵێنەوە كەمێك لەو رێژەیە زیاترن. تەنیا رێژەیەكی كەمی دانیشتووان نەبێت كە كەوتوونەتە ناو نازو خۆشگوزەرانی، وەگ پشیلەی قەڵەو لەسەر حسابی موڵكی گشتی و پارەی بەهەدەردراو دەژین، ئێمە لەبەردەم واقیعێكداین كەس ئیرەیمان پێ نابات، لەلایەكی ترەوە دەسەڵاتداران ئازارەكانی گەل بەتەسككردنەوەی ئازادییە دیموكراتییەكان زیاتر دەكەن، باری ئارامی لەناوەندو باشوورو بەغدادا خراپتر دەبێت، سەرەتاكەشی بەو رووداوانە دەستی پێكرد كە دژ بە هاووڵاتییانی سیڤیلی كریستانەكان ئەنجام دەدران.
كاتێك سەدام حوسێن هاتە سەر حوكم بەدەنگی بەرزەوە رایگەیاند: ((هاتین بۆ ئەوەی بمێنینەوە. ))، دوای ماوەیەكی كورت نەعیم حەداد ئەو راگەیاندنەی لە زاری سەدامەوە وەرگرتەوەو وتی :(( حزبی بەعس دەسەڵاتی گرتە دەست و بەرینادات مەگەر هەموو عێراق پڕی لاشەو داروپەردووی سووتاو بێت..))، بەمشێوەیە مردن و وێرانی لەگەڵ دەستبەردانی رژێمی سەدام لە حوكم بۆ عێراق مایەوەو تا ئێستاش بەرۆكی گرتووین.
ئێمە لەعێراقدا پەندێكی باومان هەیە كە دەڵێت: باڵندەكە لەكاتی فڕیندا بەر لەوەی بەرز بێتەوە كەوتە خوارەوە. ئەم پەندە لەسەر هەموو ئەو دەسەڵاتدارانە دەچەسپێت كە بەسەر شانی خەڵكییەوەن و بەهەردوو پێیان شەق لە سنگ و پشتیان دەدەن و، بەڵێن و پابەندبوونەكانیان لەبیرخۆیان بردۆتەوە لەو كاتەدا دەسەڵاتداران متمانەی خەڵكی دەدۆڕێنن سەرلەنوێ بۆ رزگاربوون لەو كەسانەی كەبەسەر كۆڵیانەوەن خەبات دەكەنەوە.
ئەم بۆچوونانەم هەڕەشە نین لەكەس بەڵكو وەك خوێنەرێكی یا توێژەرێكی مێژوویی درێژی عێراق دەیڵێم كە مێژوویەكی درێژی لە هەزاران ساڵ پێش ئێستاوە لەحوكمی سیاسیدا وەك ئەزموون بۆ ماوەتەوە، هەر لەسۆمەرییەكانەوە تا ئەمڕۆ. بەدواداچوونم لەسەر لە 99%ی دەسەڵاتدارانی عێراق كردووەو شارەزایم لێ هەیە، لەساڵی 1921ەوە كە عێراقی تازە 37 ساڵ رژێمی پاشایەتی بەڕێوەی دەبرد، هەر لەساڵی 1958 تا 2003 چوار سەرۆكایەتی كۆماری بەدوادا هات لەساڵی 2003 دا سەرۆكایەتی كۆماری پێنجەم لەبەغدا راگەیەنرا كە ئەوانەی پێشوو هەموویان كەموكوڕی ناوخۆیی رووخاندنی . ئایا دەسەڵاتدارانی كۆماری پێنجەم لەو رژێم و دەسەڵاتدارانەی پاشایەتی و چوار كۆمارەكەی پێشوو پەند وەردەگرن ؛ ئومێدم وایە پەند وەربگرن ئەگینا كارەساتەكە بەرنامە بۆ داڕێژراوەو لەمێژووەوە بۆ ئێستا درێژبووەتەوە.
كوردەكان بەخەبات و تێكۆشانێكی پڕ لە قوربانی و ئازارەوە و بەپاڵپشتی هێزە سیاسییە عێراقییەكانی تر زۆر دەستكەوتی گرنگیان بۆ مافەكانی خۆیان بەدیهێنا، دژ بەو هێزانەی كە فاشی و رەگەزپەرست و جینۆسایدكاربوون. بەڵام لەم دواییەدا خێرا توڕەیی و بێزاری بەرووخساری كۆمەڵێك هێزی سیاسی نەتەوەیی و ئیسلامی سیاسی عێراقییەوە دەركەوت كاتێك بەڕێز مسعود بارزانی بەروون و ئاشكرا لەبارەی مافی گەلی كوردەوە بۆ دیاریكردنی چارەنووس لێدوانی دا . لەكاتێكدا جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە گەلی كورد فیدرالییەتی لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراقی دیموكراتی پەرلەمانیدا هەڵبژاردووە، كەچی بەلای ئەو هێزانەوە وەك بروسكەیەك وابوو لە تەپڵی سەریانی دا، ئەوان پێیان وابوو ئەم لێدوانە بۆ یەكەمجارە دەدرێت و جۆرەها تەفسیری هەڵەیان بۆ كرد.
مافی چارەی خۆنووسین یەكێكە لەو دروشمانەی كە حزبی شیوعی عێراقی پێش ئێستا بەرزی كردبۆوە، كە بێگومان چارەنووسی كوردە نەك هی كەسی تر، كوردیش یەكگرتنیان لەناو دەوڵەتی عێراقی مەدەنی و دیموكراتی و فیدرالیدا هەڵبژاردوە، بەو مەرجەی بەئازادی و دیموكراتی و لەژێر سایەی مافەكانی مرۆڤدا وەك هەموو گەلانی تری عێراق بەیەكسانی بژین.
ئەم بیروباوەڕانەش لەناو دەوڵەتی نوێی عێراقدا پەرت پەرت ناكرێن هەموو ئەو هێزانەش كە هاوپەیمان بوون بۆ ڕوخانی رژێمی سەدام بەباشی دەزانن كە كورد بەبەردەوامی بەیداخی مافی چارەی خۆنووسینیان بەرزكردۆتەوە و لەهەردوو بەرنامەی پارتی و یەكێتی دا چەسپێنراوە، هەروەها لەبەرنامەی حزبی شیوعی كوردستانی و حزبی شیوعی عێراقیشدا بوونی هەیە.
وێڕای هەبوونی ئەم مافە لە دیكۆمێنت و بڕگەنامەكانی نەتەوە یەكگرتووەكاندا، ئیتر ئەم هێڕش و لێدوانانەی لەدژی ئەو لێدوانە دران پڕبوون لە شورەیی و نەزانیی بۆ خاوەنەكانی، هەر لێدوان لەسەر ئەم دروشمە مالیكی و عەلاوی لەژووری داخراودا كۆكردەوەو لەچەند دانیشتنێكی گوماناویدا كە هیوا دەخوازم وا نەبێت
كۆبوونەوە، وەك ئەوەی لەم كۆنگرەیەی دوایی پارتی دیموكراتی كوردستان باسی لێوەكراوە پێشتر نە وترابێت، كە خۆیان كاتێك لە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی دژ بەحوكمی سەدام حوسێن بوون بەهێزترین لایەنگری ئەم بۆچوونە بوون.
لێرەوە دەڵێم ئەوەی لەبەغدا روودەدات هەر لە هێرش كردنە سەر فەرهەنگ و ژیانی دیموكراتی تا كەم كردنەوەی ئازادییەكان بەتایبەت ئازادی تاكەكان یان ڕێگرتن لە وتنەوەی وانەی مۆسیقاو گۆرانی و شانۆ یا ئەوانەی لەشارەكانی بەغدا و بەسراو بابل بۆ شكاندنی دەستووری عێراقی جێبەجێ دەكرێن یا ئەو ئەندامانەی كە بەعسییەكی سەرسەخت بوون و ئێستا لە ڕێی حزبە ئیسلامییەكانەوە هاتوونەتەوە سەر حوكم یا ئەوەی بەهۆی یەكێتی گشتی ئەدیبان و نووسەرانی عێراق روودەدات بەهەموویان هەڕەشەیەكی راستەوخۆن بۆ هەموو ژیانی دیموكراتی لە عێراق دا.
پسپۆران باش دەزانن كشانەوە لە دەستكەوتەكان پلە پلە روودەدات تا دوا جار دەبێتە ئاراستەیەكی خنكێنەر گەر بێتوو هەڵوێستی سیاسی بەربەست دانەنێت بۆ ئەو كارانەی كە ئازادی و دیموكراتی و مافی مرۆڤ و مافەكانی نەتەوەكان و ئاسایشی كۆمەڵایەتی و ئاشتی تێك دەدەن. لێرەوە پێویستە هەموو هێزە دیموكراتییەكانی عێراق ئەوانەی لە دەسەڵات دان یا لە دەرەوەی دەسەڵات دەست لەناو دەست بنێن رێكخراوەكانی بزاڤی دیموكراتی بەهێز بكەن كە لە پێكهاتەكانی گەلی عێراق دروست بوون تا دیوارێك بەڕووی هەموو ئەو كەسانەدا دروست بكەن كە دیكتاتۆریەت دەهێننەوە . ئەو دەستكەوتانەی كە لەكوردستان و لە عێراقدا وەدیهاتون بیپارێزن، لایەنگرانی ئاینەكانی مەسیحی و یەزیدی و سابیئەی مەندائی كە لەشاروشارۆچكەكانی سەر بەپارێزگای موسڵ دەژین لەبەردەستی هێزو گروپە تیرۆرستەكان رزگار بكرێن..