ئەگەر بمانەوێت قسە لە چەمكی ئەخلاقی رۆژنامەوانی بگەین، دەبێت یەكەمجار چەمكی ئەخلاق وردبكەینەوە، پاشان پێناسەیەكی گونجاوی كاری میدیا و رۆژنامەوانی بكەین، ئەوجا ئەو رایەڵانە دەستنیشان بكەین كە ئەم دوو كایەیە چ وەكوو مەعریفە، چ وەكوو ئامڕازێك بۆ رێكخستنی پێوەندی نێوان بواری میدیا (رۆژنامەگەری).
ئەخلاق، یان ئیتیكس (ethics)، بە مانای هەموو ئەو رەوشت و خوو و خەسڵەتانەی كە بێ ویستی خۆی مرۆڤ هەڵیگرتووە، هەروەها ئەو سیفەتانەی كە دوای لەدایكبوونی وەریشیدەگرێت. لەرووی زمانەوانیەوە ئەخلاق بە مانای (زانستی خێر و شەڕ)، زانستی ئینسان، زانستی ئەركەكان دێت. ئێتیكس دوو لایەنی هەیە كە بریتیە لە لایەنی دەروونی ناوەوە كەپێیی دەوترێ نەستی و لایەنی رووكەش كە لە هەڵسوكەوت و كرداردا بەرجەستە ئەبێت.
هەڵبەتە ئەگەر قسە لە ئەخلاق بێت بە مانا فراوانەكەی دەبێت ئاماژە بە ئەخلاقی تاكەكەسی بدرێت هەروەها ئەخلاقی بەكۆمەڵ، چونكە دوو چەمكی ئەگەرچی لەیەكچوون، بەڵام لەهەندێ رووەوە جیاوازن. بۆ نموونە نە ئەخلاقی بەكۆمەڵ جارێكی تر پێناسەی ئەخلاقی من دەكاتەوە لەناو كۆمەڵگاكەدا لەچاوی كەسێكی بیانیدا و، مەرجیش نییە ئەخلاقی من وەك تاك پێناسەی ئەخلاقی بەكۆمەڵ بكاتەوە، بەڵام لەدەرەوەی ئەمەش كۆمەڵێك بنەما هەن كە ئەخلاقی هەریەك لە تاك و كۆمەڵ پێناسە ئەكاتەوە. بەو پێیەش ئەخلاقی منیش وەكو تاكەكەس جارێكی تر پێناسەی ئەخلاقی كۆمەڵگاكەم دەكاتەوە لە دەرەوەی كۆمەڵگاكەم.
بەڕای سوكرات ئادەمیزاد لە ژیانیدا هەموو هەوڵێكی بۆ بەختەوەریە، لەو نێوەندەدا هەرچی دەكات لە گەشتی ژیانیدا بۆ ئەوەیە بەختەوەربێت، دین و ئیمانیش شتێكی تەواوكەرن، وەك لای هەندێ لە مرۆڤەكان ئیمان سەرچاوەی بەختەوەریە، هەروەك لای هەندێ كەسی تر رەنگە ئیلحاد سەرچاوەی بەختەوەری بێت، بەڵام بەڕای سوكرات لەمەدا ئەخلاق لەسەر ئیمان و دین بینا نابێت، بەڵكوو لەسەر حیكمە. ئەگەرچی پێگەی دین لای ئەفلاتون لە ئەخلاقدا بەرز بوو، بەپێچەوانەوە سوكرات ئەو پێگەیەی نەدا بە دین.
بەم پێیەش چەمكی ئەخلاق لە كارێكی وەكوو رۆژنامەوانیدا ئەو چەمكەیە كە لە هەردوو رووی تیۆر و پراكتیكەوە بوون و كاریگەر و رۆڵی هەیە. لە نێوان ئەوەی وەكوو تیۆر قسەی لێوە ئەكەین و ئەوەی لەسەر ئەرزی واقیع وەكوو رۆژنامەوان لە كارە رۆژنامەوانیەكانماندا رەنگدەداتەوە و بەرجەستەی ئەكەین.
هەڵبەتە گرنگترین پایەی كاری رۆژنامەوانی ئازادی رادەربڕینە، ئەو دەمیش راگەیاندن دەبێتە هێزێكی ئابووری و ئەخلاقی كاریگەر كە ئازادی رادەربڕین لە كۆمەڵگادا كەلتوورێكی باڵابێت، چ لە گوێزانەوەی هەواڵ و زانیاری بیروراكان بەبێ سانسۆر و بەربەستێك لەلایەن دەسەڵاتی حكومیەوە چ لە هەڵسوكەوتی تایبەتیمان وەكوو رۆژنامەنووس و، بنەما ئەخلاقیەكانمان كە بنەمان بۆ كەسایەتیمان وەكوو راگەیاندنكار.
ونبوونی رەقیب و سنوور لە رۆژگاری ئەمڕۆماندا لە هەندێك لە بڵاوكراوە یان كەناڵەكانی راگەیاندن زۆر لە بەها پیشەییە ئەخلاقیەكانی كاڵكردۆتەوە. هەڵبەتە ئەم حاڵەتەش لەو كۆنفلیكت یان لێكحاڵینەبوونەی خودی راگەیاندكارەكانەوە دروستبوە سەبارەت بە چەمكی ئەخلاق لە كاری رۆژنامەوانیدا.
بەڵام ئەگەر لە گۆشەی هوشیاریەوە لە چەمكی ئەخلاقی بڕوانین ئەو بیردۆزە تەواو دەگۆڕدرێت، چونكە ئەوە چەمكی ئەخلاقە بەهەموو لێكدانەوەكانی سنوور و عورف بۆ هەموو مومارەسە و كردارەكانی رۆژنامەوان (وەكوو ئینسان پێش ئەوەی رۆژنامەوان بێت) دادەنێت و تەنانەت پێوەندیەكانی بە دەوروبەریەوە رێكدەخات. لێرەدا گرنگە ئاماژە بە رۆڵ و گرنگی یاسا بدەین لە دەستنیشانكردنی سنوور بۆ ئەخلاقی پیشەییمان وەكوو راگەیاندنكار. كە ئەویش دواجار هەر ئەخلاقمان پێمان دەڵێت ئەو یاسایە چۆن بەكاربهێنین و سوودی لێ ببینین. هەڵبەتە ئەوی كە جێگیرە ئەو یاسایانەن كە نووسراونەتەوە، بەڵام ئەوەی لە گۆڕاندایە ئەخلاقمانە كە راستەوخۆ بەستراوەتەوە بە زەمینەی پەروەردەیی و ژینگەییەكەی كە لەسەری بنەماكانی ئەخلاقمان وەرگرتوە. بۆیە نابێت لە ژێر هیچ بەهانەیەكدا بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و ئەو یاسایانە لەیەكتر جیابكەینەوە.

لە زۆر رۆژنامەوانەكان وایە ئەو ئەخلاقی رۆژنامەوانیەی ئێمە باسی لێوە دەكەین سنوورەكانی ئازادی بیروڕا بەرتەسك دەكاتەوە، لە كاتێكدا لە پایە پتەوەكانی كاری رۆژنامەوانی پرنسیپەكانی راستگۆیی، بەرپرسیارێتی و رێزگرتن لە یاسایە. دواجار نابێت هیچ یاسایەكیش نەكاری رۆژنامەوانی و نە ئەخلاقی رۆژنامەوانیمان بخاتە بەر هەڕەشە یان لەچاوی دەسەڵاتی باڵا كە یاساكە دروست دەكات نابووت بكات..