رەنگەلە سەرەتادا زۆر كەس پرسیار بكەن بۆچی باسكردن لە تەنگژەی پارێزگای كەركوك- عێراق گرنگە، هەرچۆنێك بێت، هەروەك لیام ئەندرسۆن و گاریس ستانسفیلد شیدەكەنەوە: «كەركوك شارێكی دابەشبووی تەقلیدییە، بریتیە لەو شوێنەی گرووپەكان تێیدا ڕكابەری لەسەر دەسەڵات و سەرچاوەكان دەكەن، هەروەها تێیدا ناكۆكیەكی بنەڕەتی هەیە لە بارەی ناسنامەی كەلتوری و پێگەی شارەكە لە دەوڵەتدا. (لا9). ئەم شارە دەكەوێتە سەر هێڵێك تێیدا كورد و عەرەب و توركمانەكانی (مەسیحیەكانیش گرووپی چوارەم پێكدەهێنن كە گرووپێكی بچوكن) پێكەوە كۆدەبنەوە. «موبالەغە نییە ئەوە دوپات بكەینەوە ئایندەی عێراق دەوەستێتە سەر ئەو چارەسەرەی بۆ كێشەی كەركوك دەدۆزرێتەوە بە چەشنێك ئەو چارەسەرە جێی ڕەزامەندی هەمولایەنەكان بێت» (لا4). هەرچەندە زۆركەس لەو باوەڕەدان دەوڵەمەندی ئەم شارە بە سەرچاوە نەوتییەكان هۆكاری ئەم تەنگژەیەیە، ئەوا كەسانێكی دیكە ئەوە دەخەنەڕوو بوونی تەفسیری مێژوویی تەواو لێكجیاواز هۆكارێكی گرنگترە. ئەوان وردەكاری ئەوە دەخەنەڕوو كە چۆن ئەم هۆكارە هەر لە ساڵی 2003ەوە ڕۆڵی بینیەوە، دواتر چارەسەری مامناوەندی خۆیان بۆ چارەسەركردنی كێشەكە پێشنیار دەكەن.

ئەم كتێبە بریتیە لە چوار بەش. بەشی یەكەم بە كورتی ڕووماڵی مێژوویی كەركوكی پێش ساڵی 2003 دەكات و بەو دەرئەنجامە دەگەن كە تا ڕاددەیەكی گەورە باری ئیتنی و پێوەندییەمەزهەبیەكان لە دۆخێكی ئارامدابوون تاوەكو سەدەی بیست كە پێویستی نەوت و سەرهەڵدانی ناسیونالیزم لە ناوچەكەدا سەریانكێشا بۆ خوڵقاندنی عێراقی عەرەبی لە دوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە. سەددام حوسێن لە یەك كاتتدا هەڵسا بە»تەعریبكردن» و بە دەستكاریكردنی سنوری ئیداری پارێزگا و شاری كەركوك . تەنانەت ناوی شارەكەی گۆڕی بە تەئمیم كە بریتی بوو لە بەخۆماڵیكردنی كۆمپانیا دەرەكیەكانی نەوت لە ساڵی 1972دا. هەرچۆنێك بێت، لەگەڵ ڕووخانی دیكتاتۆردا لە ساڵی 2003، ئەوا كورد و توركمان كە پێشتر موڵك و ماڵیان لێ زەوت كرابوون گەڕانەوە.

بەشی دووەم شیكردنەوە بۆ تەفسیرە مێژووییەكانی گرووپە ئیتنیە پێكناكۆكەكان دەكات، لەم میانەشدا ئەم دوو نوسەرە ئەوە دەخەنەڕوو هەرچەندە خستنەڕووی ڕاستی كارێكی دژوارە، بەڵام ئەوەی گرنگترە، تەنانەت مایەی گرفتە ئەوەیە هەر گرووپێك باوەڕی بە چییە « لەبەر ئەوەی لە چەند ڕوویەكەوە ڕاستیەكان پەیوەندییان بە یەكەوە نییە» (لا50). بەم شێوەیە توركمانەكان كەركوك وەك خاكی توركمانەكان سەیر دەكەن كە ڕابردوویەكی پڕ شكۆیان هەیە تێیدا، ژمارەشیان زۆر لەوە گەورەتر دەخەمڵێنن كە خەڵكانی دیكە باوەڕیان پێیەتی، ئەو كوشتارانە دەخەنەڕوو كە لەسەر دەستی كوردەكان لە ساڵانی 1924 و 1959دا دووچاری هاتن و باس لە «تەعریبكردن» و «تەكریدكردن»ی خاكەكەیان دەكەن. هەرچەندە كوردەكان لە ڕاپەڕینی ساڵی 1991دا بۆ كەمتر لە یەك مانگ شاری كەركوكیان بەدەستەوەبوو، بەڵام «وەك قودس و زیاتر وەك دڵی كوردستان باس لە كەركوك دەكەن» (لا76). زۆرێك لە كوردەكان خوازیاری ئەوەن كەركوك بكەنە پایتەختی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئەمە دەبێتە «گەورەترین بەڵگەی ئەوەی ئەوان بۆدواجار سەركەوتووبوون لە داواكەیاندا بۆ مومارەسەكردنی ئۆتۆنۆمیەكی مانادار لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا» بەلای عەرەبەوە، « كەركوك مێژووییەكی دورودرێژی هەیە وەك شارێكی عێراقی، كە نابێت شارەكە وەك شاری گرووپێكی دیاریكراو پێناسەبكرێت بەڵكو وەك شاری عێراقیەكان. ئەو دۆخە ڕاستەقینەیەی دەبێتە تەحەددی بۆ ئەوان هەوڵی كوردەكانە بۆ ئەوەی بەو شێوەیە وێنەی ئەم شارە بكەن كە لە ڕووی مێژووییەوە شاری ئەوانە و ئەم شارە ئاوێتەی هەرێمی نەتەوەیی خۆیان بكەن كە پێشتر شاری عێراقیەكان بووە-بەلای عەرەبەكانەوە-» (لا79)

بەشی سێیەم هەڵدەستێت بە تەوسیقكردنی ئەو ململانێیەی دوای ساڵی 2003 لەسەر كەركوك هاتەئاراوە، ئەویش لە سەرەتادا لە ئەنجامی «هەڵكشانی» كوردەكانەوە. (چاپتەری 7) و دواتر «سەركەوتن» (چاپتەری 8)، بەڵام ئێستا «پێیاننادرێت « (چاپتەری 9). كاتێك توركیا بڕیاریدا پشتیوانی داگیركاری ئەمەریكا بۆ عێراق لە مانگی ئازاری 2003دا نەكات، ئەوا كوردەكان دەستوبرد بوونە هاوپەیمانی سەرەكی ئەمەریكیەكان لە باكووردا و كەركوكیش بە ئاسانی كەوتە دەستی ئەوان. ئەو كوردانەی ماڵ و موڵكیان زەوت كرابوو گەڕانەوە و ماددەی 140ی دەستووری نوێی عێراق چارەسەرێكی دەستووری داڕشت بۆ گەڕاندنەوەی شار و پارێزگای كەركوك بۆ سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەویش لە ڕێی ڕاپرسیەكەوە كە لە كۆتایی ساڵی 2007دا ئەنجامبدرێت. هەڵبژاردنە نیشتیمانیەكەی 15ی كانونی یەكەمی ساڵی 2005، كە ئەو پارتانەی نوێنەرایەتی گرووپە ئیتنیەكانیان دەكرد چالاكانە بەشداریان كرد، ئەوەیان خستەڕوو « یان كوردەكان بەشێكی گەورەی دانیشووانەكەن یا كەمینەیەكی ڕەهای بچووكی كەركوك پێكدەهێنن» (لا 142). هەرچۆنێك بێت، بەلای عەرەبە شیعە و سوننەكانەوە « كەركوك پرسێكە یەكیان دەخات نەك دابەشیان بكات» )لا 194). لەم ڕوانگەیەوە جێبەجێكردنی ماددەی 140 «ڕووبەڕووی هەموو هەوڵێكی دواخستن و پەكخستنی ناوخۆیی بۆوە». (لا137) لەوەش زیاتر، هەرچەندە پریشكی ئاگری شەڕی پڕ لە نەهامەتی ناوخۆی عێراق تا ڕاددەیەكی گەورە دووربوو لە كەركوكەوە، ئەوا «ئەمەریكا سەركێشی كرد بە گۆشەگیركردنی گرووپەكانی دیكەی عێراق و دەوڵەتەكانی ناوچەكە، ئەویش كاتێك بە هەموو قورسایی خۆیەوە پشتیوانی لە جێبەجێكردنی ماددەی 140 كرد» (لا 173).

بەشی چوارەم و كۆتایی بە شێوەیەكی ڕەخنەگرانە هەڵدەستێت بە هەڵسەنگاندنی ئەوەی بۆچی كوردەكان نەیانتوانی ماددەی 140 جێبەجێ بكەن، لەوەش گرنگتر، ئەم بەشە بە ڕوونی ڕیزبەندی داواكارییەكانی هەر گرووپێكی ئیتنی و ئەو چارەسەرە مامناوەندانەی مومكینە دەخاتەڕوو. لەسەر ئەم ئەساسە، هەردوو نووسەر بەو دەرئەنجامە دەگەن بەلای گرووپی یەكەمەوە «تەنیا دەرئەنجامی مومكمین ئەوەیە كەركوك بارێكی تایبەتی هەبێت، ئەویش یان لە چوارچێوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان یا لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئەم حكومەتە « (لا 203)، بەلای گرووپی دووەمەوە « گەیشتن بە چارەسەری مامناوەند كە -خاوەندارێتی- كەركوك دەداتە كوردەكان بریتیە لەو چارەسەرەی كە ئەم شارە بە ڕەسمی بە بەشێك لە خاكی هەرێمی كوردستان بناسرێت، بەڵام بێبەشیان دەكات لە دەسەڵاتی سیاسی» (لا 232) ئەویش لە ڕێی تەوافوقێكەوە كە دەسەڵاـی یەكسان بە هەر سێ گرووپەكەی شارەكە بدات.

دەكرێت ئەم كتێبە لەسەر دوو ئاستی جیاواز بخوێنرێتەوە. ئاستی یەكەم، كە ئاستێكی زۆر ڕوونە ئەوەیە ئەم كتێبە شیكردنەوەیەكی گرنگ، بەڵام جیاوازە دەربارەی تەنگژەی كەركوك و چۆن ئەم تەنگژەیەش كاریگەری لەسەر ئایندەی عێراق دەبێت. ئاستی دووەم ئەوەیە كە ئاكامی بەربڵاوتری لێدەكەوێـتەوە بۆ تیۆرەكانی حكومڕانێتی دیموكراسی و كارایی ئەم حكومڕانێتییە، كە لەم ڕووەوە كەركوك وەك بابەتی لێكۆڵینەوە بەكاردەهێنێت. ئەم ئاكامانە بە ڕوونی لە دوایەمین چاپتەری كتێبەكەدا خراونەتەڕوو، كاتێك نووسەران ڕیزبەندی دەرئەنجامە خوازراوەكان بەلای هەر یەكە لە گرووپە ئیتنیە پەیوەندیدارەكانەوە دەكەن و دواتر باس لە دابەشكردنی هەنگاو بە هەنگاوی دەسەڵات دەكەن. ئەمەی دووەمیان زیاتر مایەی هاندانە. یەكێك لە تووندترین فۆرمەكانی بریتیە لە مۆدێلی كۆنترۆڵكردنی ئیسرائیلی كە لە لایەن لوستیكەوە پێشنیاركراوە و پێناسەكراوەتەوە، عەرەبەكان لە دەوڵەتی جوولەكەدا: كۆنترۆڵكردنی ئیسرائیل بۆ كەمینەیەكی نەتەوەیی. كە باس لەوە دەكات چۆن ئیسرائیل دەتوانێت دانیشتووانی عەرەبی وڵاتەكەی كۆنتڕۆڵ بكات كە كەمینەیەكی بەرچاون، ئەمە بێ ئەوەی ڕێگەیان بدات لە دەسەڵاتدا هاوبەش بن. مۆدێلی دووەم بریتیە لە مۆدیڵی وێسمینستەر كە بریتیە لە كۆنتڕۆڵكردنی زۆرینە، تێیدا دەسەڵات لە نێوان دوو گرووپی ململانێكاردا ئاڵوگۆڕی پێدەكرێت. دواتر باس لە مۆدێلی تەوافوقی دەكرێت وەك سیستمی نوێنەرایەتیكردنی ڕێژەیی، كە دەسەڵات بە تێكڕای گرووپەكان دەدات ئەویش بە پێی سەنگی خۆیان. دوا مۆدێل بریتیە لە دابەشكردنی دەسەڵات بە چەشنێك تێكڕای گرووپەكان دەسەڵاتی یەكسانیان هەبێت بە چاوپۆشین لە قەبارەی دانیشتووانەكەیان. ئەمەش واتە كەمینەكانیش مافی ڤیتۆیان هەبێت كە ڕێگاچارەیەكە جۆن كەی كاسۆن وتەبێژی ویلایەتەكانی باشوور پێش شەڕی ناوخۆی ئەمەریكا داوای دەكرد و بەو شێوەیە وەسفی كرد كە هەمووان لە یەك كاتتدا زۆرینەن. كە تێیدا بڕیار لەسەر هیچ شتێك نادرێت تاوەكو تەواوی گروپەكان ڕەزامەند نەبن لە بارەیەوە.
هەرچەندە ئەگەری ئەوە هەیە ئەم ڕیگا چارەیە تەواو ناكارابێت. بەڵام ڕەنگە ئەم ڕێگاچارەیە ببێتەهۆی چارەسەركردنی ناكۆكی گەلێكی درێژخایەن بە چەشنی دۆخی لوبنان ئەویش پێش شەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە و دۆخی بەلجیكا تا ئەم دواییە. لە ڕاستیدا، جەلال تاڵەبانی كە یەكێكە لە دوو سەركردە كوردەكە و سەرۆكی ئێستای عێراق: لە چەندین بۆنەدا بە باشی باسی لە «مۆدێلی بەلجیكا» كردووە وەك نمونەیەك بۆ شاری كەركوك» (لا190). كێشەی مۆدێلی دەسەڵاتی یەكسان ئەوەیە ئەوەی پێدەچوو لە لوبناندا سەركەوتن بەدەست بهێنێت سەریكێشا بۆ شەڕی ناوخۆی كە شەڕێكی تائیفی خوێناوی بوو ئەویش لە ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكاندا، ئەمە لە كاتێكدا پێدەچێت بەلجیكا لەسەر ڕێگەی جیابوونەوەیەكی نەرم بێت. بەلەبەرچاوگرتنی ڕووداوەكان لە دوای نووسینی كتێبەكەوە لە ناوەڕاستی ساڵی 2008، ڕەنگە حاڵی حازر نووسەران بیر لە چاپی دووەم بكەنەوە. كوردەكان تەنیا نیوەی كورسیەكانی پارێزگای كەركوكیان بەدەستهێنا لە هەڵبژاردنە نیشتیمانیەكەی ئازاری 2010دا، ئەو دەرئەنجامەی ڕەنگە زۆر بە سەختی ببێتە تەحەددا بۆ بانگەشەكانیان. لەوەش زیاتر، كەمكردنەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بۆ 50،000 سەرباز لە كۆتایی ساڵی 2010 و كشانەوەی تەواوی ئەو هێزانە لە كۆتایی ساڵی 2011 ڕەنگە ببێتەهۆی بێبەشكردنی هەموو لایەنەكان لە میانگیرێكی دڵسۆز. ئەمە چی دەگەیەنێت؟
لە كۆتاییدا، لە میانەی پێداچوونەوە بەم كتێبەدا ئەوەت بۆ دەردەكەوێت كە لە هەندێ شوێندا دووبارەكردنەوەی تێدایە، ڕەنگە ئەمەش دەرئەنجامی ئەوەبێت دوو نووسەر پێكەوە و بە هاوبەش نووسیویانە. لەوەش زیاتر، هیچ بیبلیوگرافیەكی تێدا نییە جگە لە «لیستی ناوی ئەو كەسانەی چاوپێكەوتنیان لەگەڵدا كراوە» لاپەڕەكانی 283-284) لە لایەكی دیكەوە، ئەو سەرنجە زۆرانەی تێیدایە كە بە ڕاددەیەكی گەورە ئاماژە بە سەرچاوە ڕۆژنامەوانی و میدیاییەكان دەكات بیبلیوگرافی لە خۆدەگرێت، لەوەش زیاتر نەبوونی بیبلیوگرافی ڕەخنەیەكی گەورە نییە لە بەها و سەنگی ئەم كتێبە. لێكۆڵەرەوان، سیاسییەكان و ڕۆشنبییران دەتوانن بە ڕاددەیەكی گەورە سوودمەندبن لەم لێكۆڵینەوە گرنگە و مەوزوعیە.