د.جەلال ئەحمەد ئەندامی بازنەی گفتوگۆی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە، مامۆستای زانكۆی سەڵاحەددین و پسپۆڕە لە كۆمەڵناسی و توێژینەوەی مەیدانی و ڕاپرسی لەسەر پرسە جیاوازەكانی كۆمەڵگە و پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان، لە گفتوگۆی ئەم جارەدا «ڕیفراندۆم و هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی» بەم جۆرە دید و تێڕوانییەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

ڕیفراندۆمی كوردستانیان لە ٢٥ی ٩ی ٢٠١٧دا، خواست و جووڵانەوەیەكی جەماوەری و مەدەنیی ڕەوا بوو، وەك ئامادەسازییەك بۆ دامەزراندنی كیانێكی سەربەخۆی دیموكراسیخواز، بە ڕێبەرایەتیی سەركردەیەكی نەتەوەیی ئەو نەتەوەیەی كە سەدان ساڵە مافەكانی بوونەتە قوربانیی بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەكانی وڵاتانی ئیقلیمی و زلهێزانی جیهان. ڕۆڵی هەرە دیار و كارای خودی سەرۆك بارزانی وەك ئەندازیاری ڕیفراندۆم و سەركردایەتیی پارتی و هەموو ئەو سەركردە و حزب و هاووڵاتیانەی هاودەنگ و بەشداربوون لەم پرۆسەیەدا، دەبێ بۆ مێژوو بە قەڵەمێكی پۆڵایین لەسەر تاشە بەردەكانی كوردستان بنووسرێتەوە و نەوەكانمان لە داهاتوودا شانازی پێوە بكەن.

 ڕیفراندۆم جگە لەوەی خواستێكی دەیان ساڵەی پەنگخواردوو بوو، وەڵامێكیش بوو بۆ ئەوانەی گلەیی ئەوەیان دەكرد كە كورد و سەركردەكانی بۆ لە سەروبەندی ڕەخسانی دەرفەتی ڕزگاربوون و ڕاگەیاندنی كیانێكی سەربەخۆدا بڕیاڕ نادەن! وەڵامێكیش بوو بۆ ئەوانەی دەیانگوت، كورد گرێی خۆبەڕێوەبردنی هەیە و بە سرووشت حەز دەكەن لەژێردەستەییدا بمێننەوە، تەحەددییەكیش بوو بۆ ئەو دەنگۆیانەی كە دەیانگوت ئیدی لە سەردەمی نوێدا ئاسان نییە داوای دروستكرنی كیانێكی سەربەخۆ بۆ نەتەوەیەكی ستەمدیدە بكەیت و، خەڵكە ستەملێكراوەكەت لەگەڵتدا بن، دەنگی دلێری ئەو نەبەردانە بوو، كە دەیانزانی دوژمن و زۆرێك لە بەناو دۆستەكانمان دژی خواستی ڕەوامان دەوەستنەوە، كەچی ئێمە دۆزێكی ڕەوامان هەیە و هێشتا هەر كۆڵ نادەین و درەنگ یان زوو، دەبێ هەر ددان بە مافی ڕەواماندا بنێن.

نامۆ نەبوو كە دەمانزانی هەریەكە لە عێڕاق و ئێران و توركیا و سووریا دژ بە ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و ئەنجامەكەشی دەوەستنەوە، با بڵێین بۆ عێراق ئاسان نەبوو ڕیفراندۆمی قبووڵ بێت و دەستبەرداری ناوچەیەكی دەوڵەمەند بە نەوت و كانزا و سرووشتی جوان بێت، چەندان ناوچەش كە دیمۆگرافیایان شێوێندراوە و عەرەبە هاوردەكان و حكومەتەكەشیان بە ئاسانی ڕازی نابن، نەتەوەی ڕەسەنی ئەو شوێنانە ڕۆژێك بێت پێیان بڵێن، هەر چ نەبێت، با ئێمەش لێرە مافی ژیانمان هەبێت و لەبیرتان بێت، ئێمەین خەڵكی ڕەسەنی ئێرەین، هەریەكە لە ئێران و توركیا و سووریاش پێشبینی دەكرا، بترسن لەوەی كە ئەگەر لە بەشێكی كورستاندا كیانێكی سەربەخۆ دابمەزرێت، ڕەنگە لە داهاتوودا سەرئێشە بێت بۆیان و كوردانی ئەو پارچانەش داوای جیابوونەوە بكەن و لە داهاتووشدا باشوور یارمەتیان بدات. ئەمەم بۆیە ورووژاند، تا پێتان بڵێم ئەگەرچی ئەو پاساوانەیان ڕەواش نین، بەڵام دواجار ئەوان هۆكارێكیان هەر هەیە بۆ نواندنی هەڵوێستێكی نەرێنی لە هەمبەر گشتپرسیدا، بەڵام ئەوەی نامۆ و ناڕەوا بوو، هەڵوێستی وڵاتانی بەناو مەدەنی و دیموكراسی بوو، كە لەبەر بەرژەوەندییە تایبەتییەكانیان، دووڕوویی ئەو گوتار و پەیماننامە و میساقانەی خۆیان دەرخست، كە بە ناوی دیموكراسییەوە شانازییان پێوە دەكردن، ئەوان بە جددی بە ناوی دیموكراسییەوە سەرقاڵی بازاڕگەرین بۆ بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەكانیان لەسەر حیسابی گەلانی ژێردەستە و مافخوراو.

هەندێك دەڵێن، هەرێمی كوردستان گوێی بۆ ڕای نێودەوڵەتی نەگرت، پێچەوانەی خواستی ئەوان بڕیاری دا، ئێ دەپرسم: بۆ دەبێ ماف و خواستی تاكە گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەت بەدەستی وڵاتان بێت؟ بۆ دەبێ چاوەڕوانی ئەوە بین كەی لە بەرژەوەندیی وڵاتاندا بوو، ئەو كات داوای سەربەخۆییمان بكەین؟ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە ئێمە باشتر بە مەزهەبیبوونی عێراقیان دەبینی و ڕۆژێك بەو دەوڵەتەیان نەوت، بۆ پێشێلی دەستوور دەكەیت و نیازی دووبارە بەكارهێنانی هێز و جینوسایدتان هەیە بەرانبەر بە هاووڵاتیان هەرێمی كوردستان؟ ١٦ ساڵ بەر لە ئێستا دەبوایە ماددەی ١٤٠ جێبەجێ بكرابایە و نەیان كرد، پێچەوانەی دەستوور سوپا و هێزیان هێنایەوە سەرمان، ئێ خۆ هەر خۆیان ئێمەیان بە هاووڵاتی عێراقی هەژمار نەكرد، ئەگینا چۆن دەبوو مووچە و شایستە داراییەكانمان ببڕن؟ بەلایانەوە ئاسایی بوو بە سەدان ترێلە پارە بۆ ژێر دەسەڵاتی داعش بنێرن، كەچی مووچەی ئەو پێشمەرگانە ببڕن كە بەگوڕتر لەوان لە تەلوەرد و ناوچە عەرەبنشینەكانیش بەرگریی قارەمانانەیان كرد و چەندانیان شەهید و كەمئەندام و شوێن بزر بوون. ئایا ئەمانە و زۆر زیاتریش ئاماژەی بەردەوامیی شۆڤێنییەت نەبوون و بەس نەبوون بۆ ئەوەی بە دوای دەرچەیەكدا بگەڕێین و چاومان لەوە بێت كە ئەوانەی بە گوتار لەگەڵمان بوون، لە تەنگانەشدا هەر چ نەبێ دەبوایە هاوڕامان بن؟

با بێینە سەر ئەوەی هەرێم چی لە دەست دەهات و پێویست بوو چی بكات؟ هەرێم هەموو وڵاتانی لە سیاسەتە نەرێنییەكانی عێڕاق ئاگادار كردەوە و نوقەیان لێوە نەهات. لە ڕێی دروستكردنی بەرژەوەندیی ئابووری و نەوتەوە، لۆبیی كرد و وڵاتانی خاوەن بەرژەوەندیی هێنایە هەرێم و ویستی ببێتە خاوەن ئابوورییەكی سەربەخۆ، سەرباری هەموو ئەمانەش، دەبێ ددان بەوەدا بنێین كە ئێمە ڕەنگە خوێندنەوەیەكی جددیمان نەكردبێت بۆ ماددەكانی ١ و ٥٥ی میساقی نەتەوە یەكگرتووەكان كە تایبەتن بە مافی چارەی خۆنوسین و ڕزگاربوونی وڵاتان لەژێر دەستی ئیمپریالیزم و كۆلۆنیالیزم، نووسینەوەی ئەو ماددانە زیاتر میكانیزمێك بوون بە دەست زلهێزەكانی دونیای سەرمایەدارییەوە بۆ بەگژداچوونەوەی شەپۆلی بڵاوبوونەوەی سۆسیالیزم لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی و سەردەمی جەنگی سارددا، هاوكات ترسیان لە فراوانبوونی هەژموونی یەكێتیی سۆڤیەت هەبوو، هێندە لە خەمی مافی مرۆڤ و ئازادی و سەربەخۆیی ئەو وڵات و نەتەوانەدا نەبوون، ئەو وڵاتانەش كە كێشەی ناوخۆییان هەیە و نەیاندەویست ددان بە مافی ئێتنۆسەكانیتردا بنێن، خوێندنەوەیەكی جیاوازیان بۆ ئەو ماددانە دەكرد و تەنیا بە دۆخی ڕزگاربوونی وڵاتانی داگیركراو لەلایەن زلهێزەكانەوە دەیانبەستنەوە. لە كۆتاییدا دەمەوێت بڵێم لە ژینگەیەكدا كە هێشتا دۆخەكەی دۆخی سرووشتییە و لۆژیكی هێز زاڵە، ئەگەر هێزت هەبێ، هەیت، بۆیە دەبێ هەوڵی بەدەستهێنانی هێز و یەكگرتوویی زیاتر بدەین، لەمبارەیەوەش قسەیەكی فواد شەهاب (سێیەم سەرۆكی لوبنان) بە بیر دەهێنمەوە، كە دەیگوت: «پاراستنی سەربەخۆیی گرنگترە لە بەدەستهێنانی».