«خودا ناسی، خودا پەرستی، نیشتمانپەروەری» سێ چەمكە گرنگەكەی فیكر و عەقیدەی بارزانە و بووەتە چوارچێوەیەك بۆ پێناسەی بوونی ڕاستەقینەی مرۆڤ و هەستكردن بە مرۆڤبوون، ئەوجا ئەو مرۆڤە پەیڕەوی چ ئایینێك دەكات و بە چ شێوازێك خوداپەرستی دەكات، ئەوا لەناو ئەم فیكر و عەقیدەیە ئازادە و مەرجی سەرەكی بۆ ئەو مرۆڤە ئەوەیە ئەو نیشتمانەی خۆش بوێت و بەرگری لەو خاكە بكات كە لەسەر دەژی.

ئەم فیكر و عەقیدەیە كە زیاتر لە سەدە و نیوێكە لەسەر ئەم بنەمایە لێبووردەیی و پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی لە نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان دروست كردووە، بەپێچەوانەی تیۆرەكەی سامۆئیل هنتنگتن «پێكدادانی شارستانییەتەكان»، یەكگرتن و هاریكاری و هەماهەنگی لە نێوان شارستانییە جیاوازەكان دروست كردووە، بە پێچەوانەی ڕەوتی نەتەوەی باڵادەست كە هەوڵی داوە، هەموو جیاوازییەكان لەناو چوارچێوەی یەك نەتەوەدا بتوێنێتەوە، ئەم فیكر و عەقیدەیەی بارزان هەوڵی داوە جیاوازییەكان بە زیندوویی بهێڵێتەوە و جیاوازییەكان پێكەوە گرێ بداتەوە و هێزی لێبووردەیی و پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی پێ دروست بكات.

بە درێژایی زیاتر لە 150ساڵی ڕابردوو، بەردەوام ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دوای ئەویش دەوڵەتی دروستكراوی عێراق لە دوای 1920، هەوڵیان داوە، بە شێوازی جۆراوجۆر ئەم تەبایی و برایەتی و پێكەوە ژیانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان لەناو بەرن، بەڵام سازشنەكردنی ئەم فیكر و عەقیدەیە لەسەر چەمكی «مرۆڤبوون» و بەرگریكردن لە هەموو نەتەوە جیاوازەكانی كوردستان لە هەموو قۆناغە جیاوازەكانی مێژووی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستاندا، بووەتە هۆكاری ئەوەی كە پێكەوە ژیانی ئاشتییانە بەردەوامی هەبێت، نەك وەك تیۆری «پێكدادانی شارستانییەتەكان» ئاماژە بەوە دەكات، لە نێوان كەلتوورە جیاوازەكاندا پێكدادان و توندوتیژی دروست دەبێت.

لە كوردستاندا بێجگە لە ئایینە ئاسمانییەكان كە بە ئایینی ئیبراهیمی ناسراون، وەك «ئیسلام و كریستیان و جوو»، ئایینی دیكەش هەن، كە ئاسمانی نین و لە ڕێگەی وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە فەرمی ناسێنراون و پیادەكردنی ڕێوڕەسمە ئایینییەكانیشیان ڕێزی لێ دەگیرێت، كەواتە ئەم لایەنەشی فیكر و عەقیدەی بارزان كە ئایین وەك ئایین ئەوجا «ئاسمانی بێت، یان ئاسمانی نەبێت» سەیر دەكات، ئەو چوارچێوەیەی تێپەڕاندووە كە ئێستا هەموو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و جیهانی ئیسلامی دەیانەوێت لە چوارچێوەی گەڕانەوە بۆ ئایینی ئیبراهیمی پێكەوە ژیان لە نێوان ئایینەكانی «ئیسلام و كریستیان و جوو» دروست بكەن.

ئەم ئاراستەیە ئەوەی پیشان جیهان داوە، كە فیكر و عەقیدەی بارزان لە سەرووی ئایین و بیروباوەڕەوە سەیری مرۆڤبوونی مرۆڤەكان دەكات، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، كە ئایین و كەلتوور و نەتەوە جیاوازەكان هیچ كێشەیەك لەگەڵ یەكدی دروست ناكەن، بەڵكو ئەوەی كێشە لە نێوان ئایین و كەلتوور و نەتەوە جیاوازەكان دروست دەكات، بەكارهێنانی ئەو جیاوازییانەیە بۆ باڵادەستی و تاكڕەوی و ملهوڕی بەسەر ئایین و كەلتوور و نەتەوە جیاوازەكانی دیكە لە سەردەمێك لە سەردەمەكان و ئەو سەردەمەش چەند درێژە بكێشێت، دەبێت هەر بگەڕێنەوە بۆ ئەو قەناعەتەی كە دەبێت تۆ مرۆڤت وەك مرۆڤ قبووڵ بێت، ئەوجا ئایینەكەی، یان نەتەوەكەی، یان ڕەنگی پێستی جیاواز بێت، مێژووی مرۆڤایەتییش ئەم ڕاستییەی وەك خۆی تۆمار كردووە، بەڵام زۆر جار نكۆڵی لە هەقیقەتی ئەم مێژووە دروستە دەكرێت، بۆیە لە دەرەوەی ئەم مێژووە ئەو شەڕ و كاولكارییە دەبینین كە بەردەوام لە زۆر شوێنی جیهان بەردەوامی هەیە.

ئەگەر لەسەر ئەم ئاراستەیە خوێندنەوەیەك بۆ شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس بكەین، كە تیایدا هەموو یاساكانی شەڕ و مرۆڤایەتی پێشێل كراوە، ئەوا دەگەینە ئەو دەرەنجامەی كە هۆكاری ئەم شەڕ و كاولكارییە جیاوازیی نێوان ئایینی ئیسلام و ئایینی جوو نییە، جیاوازیی نێوان نەتەوەی عەرەب و نەتەوەی عیبری نییە، بەڵكو هۆكاری سەرەكی بۆ ئەو هەموو شەڕ و كاولكارییە بڕوانەبوونە بە «مرۆڤبوون»، هۆكارەكە ئەوەیە هیچ لایەكیان وەك مرۆڤ سەیری ئەوی دیكە ناكات و بوونی ئەوی دیكە ڕەت دەكاتەوە، سەرەنجامیش ئەوەی دەبێتە قوربانیی ئەم شەڕ و كاولكارییە، ئەو خەڵكە بێتاوانانەن كە هیچ بەرژەوەندییەكان لە بەكارهێنانی جیاوازییەكانی ئایینی (ئیسلام و جوو، عەرەب و عیبری)دا نییە.

 

 پێكەوە گرێدانەوەی ئایینەكانی ئیبراهیمی وەك ڕێگەیەك بۆ پێكەوەژیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا

دوای زیاتر لە 70 ساڵ یەكدی ڕەتكردنەوە و شەڕ و كاولكاری، دەوڵەتانی عەرەبی و ڕۆژئاوا هەوڵیاندا میتۆدێك بدۆزنەوە بۆ ئەوەی ئایینەكانی «ئیسلام و كریستیان و جوو» بتوانن پێكەوە بە ئاشتییانە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریكا بژین، پەنایان بۆ ئەوە برد هەر سێ ئایینەكە دەگەڕێنەوە سەر یەك ڕەگ و ڕیشە كە ئەویش حەزرەتی ئیبراهیمی پێغەمبەرە «د.خ»، لەم چوارچێوەیەدا لە نێوان دەوڵەتانی عەرەبی و دەوڵەتی ئیسرائیلدا دەرگایەك كرایەوە بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوانیان و، دەست كرا بە دیالۆگ بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتن.

بەشێكی دەوڵەتانی عەرەبی وەك «میسر، مەغریب، ئوردن» هەر لە دوای ڕێككەوتنی كامپ دەیڤید ساڵی 1978ی نێوان «میسر و ئیسرائیل» ئەوانیش پەیوەندییەكانی خۆیان ئاسایی كردەوە، بەڵام لە دوای دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ وەك سەرۆكی ئەمریكا لە 2017 هەوڵەكانی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ دەوڵەتانی دیكەی عەرەبیش دەستی پێ كرد، بەتایبەتی لەگەڵ دەوڵەتانی كەنداو بە عەرەبستانی سعودیەشەوە، لە ئاكامی ئەم هەوڵانە لە ئەیلوولی ساڵی 2020 لە كۆشكی سپی و بە ئامادەبوونی دۆناڵد ترەمپ ڕێككەوتنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لە نێوان دەوڵەتی ئیمارات و دەوڵەتی ئیسرائیل، هەروەها هەمان ڕێككەوتن لە نێوان دەوڵەتی بەحرێن و دەوڵەتی ئیسرائیل ئیمزا كرا، عەرەبستانی سعودیەش لەگەڵ ئەوەی بە شێوەیەكی نهێنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل ئاسایی كردووەتەوە، بەڵام ڕێككەوتنی ئیمزا نەكردووە، گفتوگۆكانیش بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتن لە نێوان شاندی سعودیە و ئیسرائیل درێژەی هەبوو، هەتا دوو هەفتە بەر لە ئێستا كە بە هۆی شەڕی ئیسرائیل و حەماس و هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە بە شێوەیەكی كاتی ڕاگیرا. لەگەڵ دەوڵەتانی دیكەی عەرەبیش ئەم هەوڵانە بە شێوازی نهێنی و جۆراوجۆر بەردەوامی هەیە و، بە شێوەیەكی گشتی دەوڵەتانی عەرەبی گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە دەبێت دیفاكتۆی پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان ئایینە جیاوازەكان قبوڵ بكەن، لە بەرانبەر ئەم ڕێككەوتنانەش بۆ ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانی دەوڵەتانی عەرەبی لەگەڵ ئیسرائیل، نە كۆمكاری عەرەبی و نە كۆنگرەی جیهانیی ئیسلامی، كاردانەوەی نەرێنی و توندیان نەبوو، بە هاوشێوەی ئەو كاردانەوە نەرێنییە توندانەی لە ساڵی 1978 دوای ڕێككەوتنی كامپ دەیڤید لە بەرانبەر میسر گرتیانە بەر، بە پێچەوانەوە وەك هەر ڕێككەوتنێكی ئاسایی لە نێوان دوو دەوڵەت سەیر كرا.

ئەم وەرچەرخانە گەورەیە لە تێڕوانینی دەوڵەتانی عەرەبی بۆ كێشەی فەلەستین و مامەڵەكردنیان لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت، كە دەوڵەتانی عەرەبی نوێنەرایەتیی كێشەی ڕەوای فەلەستین لە چوارچێوەی دەسەڵڵاتی نیشتمانیی فەلەستین سەیر دەكەن، كە ئێستا مەحموود عەباس لە شاری ڕامەڵای فەلەستینەوە سەرۆكایەتی دەكات و، هەوڵەكانی ئەم دەسەڵاتە نیشتمانییەی فەلەستینیش بەو ئاراستەیەیە كە بە هاوكاری و هەماهەنگی لەگەڵ دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كێشەی فەلەستین بە ڕێگەی ئاشتییانە و دانوستاندن لە چوارچێوەی دامەزراندنی «دوو دەوڵەت» چارەسەر بكرێت و، چیتر پەنا بۆ چارەسەری سەربازی و توندوتیژی نەبرێت. بەڵام ئەم ئاراستە دروستە لەلایەن دەوڵەتی ئیسرائیلەوە وەك خۆی پێشوازی لێ نەكرا و جێبەجێ نەكرا و لەلایەن فەلەستینییەكانیشەوە كاردانەوەی نەرێنی و توندوتیژی دروست كرد، كە خۆی لە كاردانەوە چەكدارییەكانی بزووتنەوەی «حەماس» بەرجەستە كرد و دەسەڵاتێكی جیاوازیان لە دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین لە شاری غەززە ڕاگەیاند و خۆیان لە دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین جیا كردەوە. ئەم لێكترازانەی نێوان دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین و دەسەڵاتی بزووتنەوەی حەماس لە غەززە، دوو ئاراستەی جیاوازی بۆ ڕەوایەتی كێشەی فەلەستین دروست كرد، كە ڕۆڵ و پێگەی دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستنی لاواز كرد و چارەسەركردنی كێشەی ڕەوای فەلەستینی بە ئاراستەیەكی دیكەی نەرێنیدا برد، كە هەموو دەرگاكانی لێكتێگەیشتن و گفتوگۆی داخست و كار و كاردانەوەكانیش لە نێوان ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس ئەو ڕاستییانەیان بەرجەستە كردووە، كە بەردەوام بە شێوەیەك لە شێوەكان شەڕێكی ڕاستەوخۆ لە نێوان ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس بوونی هەبووە.

لە ساڵی 2006 ـەوە كە بزووتنەوەی حەماس لە هەڵبژاردنەكانی دەسەڵاتی یاسادانانی فەلەستیندا هەڵبژاردنەكەی بردەوە و پاشان بە سەرۆكایەتیی ئیسماعیل هەنیە كابینەیەكی تازەی حكومەتی فەلەستین دامەزرا، ئاراستەی كاركردنی ئەم حكومەتە، تەرجەمەكردنی ئایدیۆلۆژیای حەماس بوو، كە ئامانجی بوو، هەموو ئەو ڕێككەوتنانە هەڵبوەشێنێتەوە كە پێشتر بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی فەلەستین بە سەرۆكایەتیی یاسر عەرەفات و بە ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستیندا ئیمزا كرابوو، هەر بۆیە لە ساڵی 2006 ـەوە دەوڵەتی ئیسرائیل وەك مەترسییەكی وجوودی سەیری بزووتنەوەی حەماس دەكات لەسەر بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل و، لەو كاتەوە بەردەوام لەگەڵ ئەوەی شەڕی ناوبەناو لەگەڵ ئەم بزووتنەوەیە و دەوڵەتی ئیسرائیل بەردەوام بووە، ماوەی 17 ساڵیشە ئیسرائیل گەمارۆیەكی زۆر توندی لەسەر كەرتی غەززە داناوە، كە ئەمەیان كارێكی زۆر نامرۆڤانەیە و هەق نەبوو هاووڵاتیانی غەززە وەك مرۆڤ سزایان بەسەردا بسەپێنرێت.

 

 لایەنە مرۆییەكەی شەڕی ئیسرائیل و حەماس یەكتری قبووڵنەكردن تا ئاستی سڕینەوەی مرۆڤبوونی یەكدی

بزووتنەوەی بەرگریی ئیسلامی «حەماس» لە غەززە، كارێكی سەرسوڕهێنەریان ئەنجام دا، كە توانییان دیواری بەرگریی دەوڵەتی ئیسرائیل بڕووخێنن و توانیشیان دەست بەسەر چەند بنكەیەكی سەربازیی ئیسرائیلدا بگرن، بەڵام كارێكی باشیان نەكرد كە چوونە ناو كۆمەڵگە نیشتەجێبووەكانی ئیسرائیل و هێرشیان كردە سەر هاووڵاتیانی سڤیلی جوو و ژن و منداڵ و بەساڵاچوویان كوشت و بەشێكیشیان وەك بارمتە لەگەڵ خۆیان برد و سووكایەتییان پێكردن.

حەماس، ئەگەر لە هێرشەكەیاندا تەنیا ئامانجەكانیان سوپای ئیسرائیل بوایە، ئەوا بۆ خۆیان دەبووە سەركەوتنێكی گەورە، بۆ دەزگا هەواڵگرییەكانی ئیسرائیلیش بەتایبەتی «موساد» و هەروەها دەزگای هەواڵگریی ئەمریكاش «سی ئای ئەی» دەبووە گەورەترین شكست، لەمەش زیاتر، دەبووە گەورەترین شكست بۆ توانای سایبەری دەوڵەتی ئیسرائیل كە لەسەر ئاستی جیهان شانازی پێوە دەكات. بەڵام هێرشكردنی چەكدارانی حەماس بۆ سەر هاووڵاتیانی سڤیل، بە تەواوەتی هاوكێشەكەی پێچەوانە كردەوە و سۆزی نێودەوڵەتی چووە پاڵ ئەو هاووڵاتیە مەدەنییانەی جوو كە كوژران و سووكایەتیان پێ كرا و بە بارمتە بردران، هەروەها لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆیی ئیسرائیلیش ئەم هێرشانە بوونە فریادڕەسێكی زۆر باش بۆ ڕزگاركردنی حكومەتەكەی بنیامین نەتانیاهۆ كە لە سەروبەندی متمانەلێوەرگرتنەوە و گۆڕیندا بوو. هەر بۆیە نەتانیاهۆ جارێكی دیكە «حكومەتی شەڕ»ی پێكهێنا و ڕكابەرەكانیشی وەك نەریتی حزبەكانی ئیسرائیل لەكاتی شەڕدا ململانێكانیان وەلا نا و بوونە پاڵپشت بۆ ئەو حكومەتەی كە نەتانیاهۆ سەرۆكایەتی دەكات.

نەتانیاهۆ بۆ ڕاستكردنەوەی باری خواری خۆی و حكومەتەكەی لەناو پرۆسەی سیاسیی ئیسرائیلدا و ڕاكێشانی سۆزی هاووڵاتیانی جوو بەتایبەتی توندوئاژۆ و ڕادیكاڵەكان، بەتایبەتیش كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە شێوەیەكی گشتی سەركۆنەی هێرشەكەی حەماسیان كرد بۆ سەر ئیسرائیل، ئیدی نەتانیاهۆ هەلێكی زێڕینی بۆ هاتە پێش كە ئەم هێرشەی حەماس بكاتە بیانوو بۆ ئەوەی گەمارۆیەكی زۆر توندی «هەموو پێداویستییەكانی ژیانی ڕۆژانە» بخاتە سەر شاری غەززە و، لەمەش زیاتر ڕێگری لەوەش كرد كە ڕێكخراوە مرۆییەكان یارمەتی و پێداویستی بگەیەننە ئەم شارە، ئەوجا سەرباری ئەمەش هێرشێكی بەربڵاوی زۆر دڕندانە و نامرۆڤانەی بە ڕێگەی فڕۆكەی جەنگی، تۆپ و ڕۆكێت، كردە سەر شاری غەززە كە نزیكەی دوو ملێون هاووڵاتیی فەلەستینی تێدایە و هەموو بینایەكی ئەو شارەی كردە ئامانجێكی سەربازی و دەستی لێ نەپاراست و، لەسەرووی هەموو ئەمانەشەوە ئیسرائیل داوا دەكات كە هاووڵاتیان شاری غەززە چۆڵ بكەن و بەرەو میسر، یان باشووری شارەكە ڕەو بكەن.

ئاڵۆزیی ئەم شەڕە لەوەدایە، هەردوو بەرەی شەڕەكە (ئیسرائیل و حەماس) وەك مرۆڤ مامەڵە لەگەڵ یەكتری ناكەن. وەزیری بەرگریی ئیسرائیل دەڵێت: «ئێمە لەگەڵ حەیوان شەڕ دەكەین، كە لە مرۆڤ دەچن»، دیارە شەڕەكەشی لە ماوەی دوو هەفتەی ڕابردوودا لەگەڵ چەكدارانی حەماس نەبووە، بەڵكو هێرشكردنی دڕندانە بووە بۆ سەر تێكڕای هاووڵاتیانی غەززە، لە بەرانبەریشدا كە وێنەی ئەو هێرشانەی حەماسیش دەبینین كە هێرش دەكەنە سەر هاووڵاتیانی سڤیلی جوو، دیسانیش وێنەكان ئەوە پیشان دەدەن كە چەكدارانی حەماسیش وەك مرۆڤ مامەڵە لەگەڵ هاووڵاتیانی سڤیلی جوو لەناو كۆمەڵگەكانی نیشتەجێی ئیسرائیل ناكەن.

ئەم كار و كاردانەوەیە واقیعێكی لەسەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی عەرەبی و كۆنگرەی ئیسلامی دروست كردووە، كە جۆرە دابەشبوونێك دەبنێرێت، لەلایەك هەندێك دەوڵەتی سۆپەر پاوەر وەك «ئەمریكا و بەریتانیا و دەوڵەتانی یەكێتیی ئەوروپا» هاوسۆزن لەگەڵ ئیسرائیل و بە ئاشكرا ڕایدەگەیەنن ئیسرائیل مافی بەرگریكردنی لەخۆی هەیە، لەلایەكی دیكەش دوو سۆپەر پاوەرەكەی دیكە كە «ڕووسیا و چین»ـن، لە بەرانبەر ئەو هێرشە بەرفراوانەی ئیسرائیل بۆ سەر هاووڵاتیانی غەززە بەگشتی و بەتایبەتی دوای ئەوەی ڕۆكێتێك بەر نەخۆشخانەیەكی ئەهلی كەوت لە غەززە و زیاتر لە 500 قوربانی لێ كەوتەوە، بانگەشە بۆ ئەوە دەكەن كە دەبێت دەستبەجێ ئەم شەڕە ڕابوەستێت و گەمارۆی سەر غەززە هەڵبگیرێت، بۆ ئەوەی ئاستێك بۆ ئەو خوێنڕشتنە دابنرێت، بەڵام لە بەرانبەردا «ئەمریكا، بەریتانیا و فەرەنسا» بە بەكارهێنانی مافی ڤیتۆ ڕێگرن لەوەی كە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڕیارێك بۆ ڕاگرتنی ئەو شەڕە دەربكات.

كەواتە ئەم شەڕەی نێوان ئیسرائیل و حەماس لە ژینگەیەكدا بەڕێوە دەچێت، كە بێجگە لە یاسای دارستان هیچ یاسایەكی دیكە بوونی نییە و هەردوو لایەنی شەڕەكە یاساكانی جەنگ و مرۆڤایەتیان پێشێل كردووە، لە هەمان كاتدا ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە ڕێكخراوی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكانیش، بە هۆی ڤیتۆی زلهێزەكانەوە پەك خراوە و ناتوانێت هیچ بڕیارێك دەربكات، لەم نێوەندەشدا ئەوەی دەبێتە قوربانی هاووڵاتیانی سڤیلی هەردوو لایە كە لەم شەڕەدا وەك مرۆڤ مامەڵەیان لەگەڵ ناكرێت، ئەم بارودۆخە ئەو حاڵەتەمان دێنێتەوە بیر كە مونتیسكۆ دەڵێت: «كاتێك یاسا بوونی نەما، مرۆڤەكان دەبن بە گورگ بۆ یەكتری».

 

 ڕامەڵڵا و غەززە دوو هەڵوێستی جیاواز لەسەر كێشەیەكی ڕەوا

كێشەی گەلی فەلەستین كێشەیەكی ڕەوایە و مافی بەرگری و مقاوەمەتیش مافێكی شەرعیی خۆیانە وەك هەر گەلێكی دیكە كە خەبات بۆ ئازادی و سەربەخۆیی دەكات، بەڵام قسەی ئێمە لەسەر ڕەوایەتیی كێشەی فەلەستین نییە، بەڵكو لەسەر ئەو ڕووداوانەی دوو هەفتەی ڕابردووی نێوان ئیسرائیل و چەكدارانی حەماسە، كە بووەتە كارەساتێكی گەورەی مرۆڤایەتی و نەك هەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بەڵكو هەڵوێستی لایەنەكانی فەلەستینیشی لەسەر ئەم ڕووداوە كردووە بە دوو بەشەوە، كە ئەویش هەڵوێستی دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستینە لە ڕامەڵڵا و هەڵوێستی حەماسە لە غەززە.

هەڵوێستی مەحموود عەباس وەك سەرۆكی دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین، كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتووەكان و نوێنەرانی لە وڵاتانی جیهان بە نوێنەریان لە هەرێمی كوردستانیشدا، نوێنەرایەتیی شەڕعیی گەلی فەلەستین دەكەن، هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ هەڵوێستی كۆی دەوڵەتانی عەرەبی بەگشتی نەبووە، تەنانەت تا ئەو ڕۆژەشی كە ڕۆكێتەكە بەر نەخۆشخانە ئەهلییەكەی غەززە نەكەوت، بەردەوام مەحموود عەباس بە تەلەفون پەیوەندی لەگەڵ جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكا و سەرۆكی وڵاتانی دیكەش هەبووە، بڕیاریش بوو كە ڕۆژی 18ی تشرینی یەكەمی 2023 لوتكەیەكی چوار قۆڵی لە نێوان سەرۆكەكانی «میسر، ئوردن، ئیمارات، فەلەستین لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكا» بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەم شەڕە ئەنجام بدرێت، بەڵام بۆمبارانكردنی نەخۆشخانەكەی غەززە ئەم كۆبوونەوەی هەڵوەشاندەوە، بەڵام سەردانی جۆزیف بایدنی بۆ ئیسرائیل ڕانەگرت.

لێرەوە ئەگەر ئەم شەڕە دژە مرۆڤایەتییە لەو چوارچێوەیە دەربهێنین لەوەی ئایا فەلەستینییەكان مافی بەگرییان هەیە، یان نە؟ یان ئایا لە كاردانەوەی ئەو هێرشانەی حەماسدا ئیسرائیل مافی بەرگریكردنی لەخۆی هەیە، یان نە؟ و بیخەینە ئەو چوارچێوەیەی بەوەی ئایا بەها و شكۆی مرۆڤ لەم شەڕە خوێناوییەدا چۆن سەیر دەكرێت؟ ئەوا وەڵامی ئەم پرسیارە بەم شێوەیە دەدرێتەوە:

1. لەسەر ئاستی دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی، هیچ دەوڵەتێك بە فەرمی دەستخۆشی و پیرۆزبایی لە هێرشەكەی حەماس نەكردووە بە سەر ئیسرائیل و كوشتنی هاوڵاتیانی سڤیلی جوو، ئەمە خۆی لە خۆیدا مانای ئەوەیە ئەو شێوازەی حەماس هەوڵی دا، جارێكی دیكە كێشەی فەڵەستینی پێ بە جیهان بناسێنێتەوە و بە هاوشێوەی ئۆكتۆبەری 1973 بیكاتە دەروازەیەك بۆ شكستی حكومەتی ئیسرائیل و كردنەوەی دەرگای ئاشتی و ڕێككەوتن، هەر لەسەرەتاوە بەم ئاراستەیە پێشوازی لێ نەكرا و، تەنانەت دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستینش لە ڕەمەڵا پێشوازی لێ نەكرد.

2. ئەو سۆزە نێودەوڵەتییەی بۆ قوربانییانی سڤیلی جوو، دوای هێرشەكەی حەماس بۆ ئیسرائیل دروست بوو، دوای كاردانەوە توندەكانی ئیسرائیل بەناو «مافی بەرگری لە خۆكردن» و هێرشە توندو بەربڵاوەكانی بۆسەر هاووڵاتیانی سڤیلی فەلەستینی لە غەززە، گۆڕانكارییەكی گەورەی بەسەر ڕای گشتی لە جیهاندا دروست كرد و، ئێستا هیچ دەوڵەتێك تەنانەت ئەو دەوڵەتانەشی بەبێ هیچ مەرجێك پشتگیرییان لە هەڵوێستی ئیسرائیل دەكرد، دەستخۆشییان لە ئیسرائیل نەكردووە بۆ ئەو هێرشە دڕندانانە و تەنانەت سەرۆكی ئەمریكا دوای بەركەوتنی ڕۆكێت بە نەخۆشخانە ئەهلییەكەی غەززە، تێمێكی ڕاسپارد بۆ ئەوەی لێكۆڵینەوەی ورد لەو ڕووداوە بكەن و، ڕایگەیاند ئەو تاوانە نامرۆڤایەتییە قبووڵ ناكرێت، لە هەمووشی سەیرتر هەر زوو وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل ڕایگەیاند، ئەو ڕۆكێتە ئیسرائیلی نییە، بۆیە ئەم لایەنەش پێمان دەڵێت، لەگەڵ ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مافی بەرگری لەخۆكردنی بە ئیسرائیل داوە، بەڵام ئەوەی ئیسرائیل بەرانبەر فەلەستیەكانی غەززە ئەنجامی دەدات، ئەوە مافی بەگری لەخۆكردن نییە، بەڵكو پاكتاوكردن و كۆمەڵكوژیی گەلێكە و جیهانیش ئەمە قبووڵ ناكات.

ئاماژەكردنمان بەم دوو لایەنەی كێشەكە بۆ ئەوەیە مەترسیی گەورە لە ئێستادا ئەوەیە، ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە زوویی جڵەوگیری ئەم شەڕە نەكات و سنوورێكی بۆ دانەنێت، بەتایبەتی ئەگەر تیمی ئاشتی پارێزی نەتەوە یەكگرتووەكان لێكیان جیا نەكاتەوە، ئەوا جیا لەوەی كێشە سەرەكییەكە كە كێشەی ڕەوای فەلەستین و مافی بەرگری لەخۆكردنی ئیسرائیلە، بوونی نامێنێت، هیچ دووریش نییە كە ئەم شەڕە تەڕ و وشك پێكەوە بسووتێنێت.