کام لە پرەنسیپە گرنگەکانی یاسای نێودەوڵەتی قەدەغەکردنی پەنابردنە بەر هێز لەلایەن حکومەتەکانەوە دژ بە وڵاتانی دیکە قەدەغە كردووە. هەمان ئەو پرەنسیپە کە لەم ڕۆژانەدا بەڕوونی لە هێرشی ئێراندا بۆ سەر هەرێمی كوردستان پێشێل دەکرێت و پێویستە لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ناڕەزایەتییەکی جددی لێبکەوێتەوە.
لە مادەی دووەم (٤) ی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان بەڕوونی باس لەوە دەکات:
دەشڵێت: "هەموو ئەندامان لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانیاندا خۆیان لە هەڕەشەکردن یان پەنابردنە بەر هێز لە دژی یەکپارچەیی خاک یان سەربەخۆیی سیاسی هەر وڵاتێک یان بە هەر شێوازێکی دیکە کە پێچەوانەی مەبەستەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بێت، خۆیان بەدوور بگرن".
تاکە ئیستسنای ئەم یاسایە پەنابردنە بۆ هێز بۆ بەرگریکردن لە خۆ، کە لە مادەی ٥١ی میساقەکەدا دانپێدانراوە، هەروەها کاتێک ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان (UNSC) بەپێی بەشی حەوتەمی میساقەکە پەسەندی کردووە بە مەبەستی پاراستنی یان بۆ ئەوەی ئاشتی بگەڕێننەوە
بەڵام بە کردەوە و بە تایبەتیی لەم ساڵانەی دواییدا پڕۆسەکە چڕتر بووەتەوە کە زۆرجار حکومەتەکان بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڕۆن، یان بە هێنانەوەی پاساوەکانی وەک دەستێوەردانی مرۆیی، بەرگریکردن لە خۆپارێزی، یان بەرپرسیارییەتی پاراستن، یان لە ڕێگەی پشتگوێخستن یان دوورکەوتنەوە بۆ هێرشکردنە سەر سیستەمی نەتەوە یەکگرتووەکان پەنایان بۆ هێز بردووە.
ڕۆڵ و سنووردارکردنی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان
ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان ئۆرگانی سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکانە کە ئەرکی پاراستنی ئاشتی و ئاساییشی نێودەوڵەتی لە ئەستۆیە. ئەم ئەنجوومەنە دەسەڵاتی ئەوەی هەیە کە دڵنیابێت لە بوونی هەر هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاشتی، پێشێلکردنی ئاشتی یان کردەوەیەکی دەستدرێژی و بڕیاردان لەسەر ئەوەی کە چ ڕێوشوێنێک بۆ مامەڵەکردن لەگەڵیاندا بگرێتەبەر، لەوانەش بەکارهێنانی هێز. بڕیارەکانی ئەنجوومەنی ئاساییش پابەندکەرن بۆ هەموو ئەندامانی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەبێ گوێدانە ڕەزامەندییان یان پابەندبوونەکانی تری پەیماننامەکە.
ئەم ئەنجوومەنە بەهۆی تۆماری ئەدای کارەکانییەوە لەلایەن زۆرێکەوە ڕەخنەی زۆری لێ گیراوە، لەوانە نەبوونی نوێنەرایەتی و شەرعیەت، بەتایبەتیی سەبارەت بە گۆڕانی واقیعە جیهانییەکان و سەرهەڵدانی ئەکتەر و بابەتی نوێ؛ ناکارامەیی و ناتەبایی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەتایبەتیی لە مامەڵەکردن لەگەڵ قەیرانە ئاڵۆز و بەپەلە؛ هەڵبژاردەیی و جێبەجێکردنی دوو ستانداردی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەتایبەتیی لە پەیوەندی لەگەڵ بەکارهێنانی هێزدا، ڕووبەڕووی دەبێتەوە.
چاوخشاندنێک بە تۆمارەکانی بەکارهێنانی هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان
سەرەڕای قەدەغەکردنی بەکارهێنانی هێز و ڕۆڵی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان لەم بوارەدا، ئێران و توركیا و تەنانەت ناتۆ و هەندێک لە حکومەتەکان زۆرجار پەنایان بۆ هێز بردووە بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییش، هەندێک لە نموونەی هەرە دیارەکانی ئەو جۆرە حاڵەتانە بریتین لە:
- دەستێوەردانەکانی ناتۆ لە لیبیا لە ساڵی 2011، کە سەرەتا لەلایەن ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە لەژێر دوکترینی بەرپرسیارییەتی پاراستن، بۆ پاراستنی هاووڵاتییانی مەدەنی لە توندوتیژی و سەرکوتکردنی ڕژێمی قەزافی، بەڵام دواتر مەودا و دەسەڵاتەکانی بڕیارنامەی ئەنجوومەنی ئاساییش فراوانتر بوو بۆ بەدواداچوون بۆ گۆڕینی ڕژێم و پاڵپشتیکردنی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن تێپەڕی،.
ئێستا هێرشی كۆماری ئیسلامی ئێران و توركیابۆ سەر هەرێمی كوردستان یەکێکە لە دوایین حاڵەتەکانی پێشێلکردنی ئاشکرای یاسا نێودەوڵەتییەکان و بەکارهێنانی هێزی بێ مۆڵەت لەلایەن ئەو وڵاتانەوە. کارێکی لەم شێوەیە تەحەدایەکی جدییە بۆ یاسا نێودەوڵەتییەکان و لەگەڵ نەزمی جیهانیدا ناکۆکە، چونکە؛
- بە پێشێلکردنی بنەمای بنەڕەتی قەدەغەکردنی بەکارهێنانی هێز دادەنرێت کە بەردی بناغەی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان و نەزمی یاسایی نێودەوڵەتییە.
1. بەکارهێنانی هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان، سەروەری یاسا و چارەسەرکردنی ئاشتیانەی ناکۆکیەکان تێکدەدات و مەترسی پەرەسەندن و تۆڵەسەندنەوە زیاتر دەکات. بەکارهێنانی هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەسەڵات و شەرعیەتی ئەنجوومەنی ئاساییش و نەتەوە یەکگرتووەکان بە گشتی لەناو دەبات و سیستەمی ئاساییشی بەکۆمەڵ و هاوکاری فرەلایەنە لاواز دەکات.
- هەڕەشە لە سەروەری و یەکپارچەیی خاکی دەوڵەتان دەکات کە توخمە بنەڕەتییەکانی نەزمی سیاسی نێودەوڵەتین.
2. بەکارهێنانی هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشێلکردنی ماف و بەرژەوەندی حکومەتەکانە و دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆ و هەڵبژاردنە سیاسییەکانیان دەکات.
3. هەروەها بەکارهێنانی هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان ناسەقامگیری و نائەمنی بۆ حکومەتەکان درووست دەکات و متمانە و متمانە بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییە یەکسانەکانی نێوانیان لاواز دەکات.
4. جگە لەوەش پەنابردن بۆ هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان تەحەدای پرەنسیپی یەکسانی و جیاکاری نەکردنی حکومەتەکان دەکات و پلەبەندی و ناهاوسەنگی دەسەڵات لەنێوانیاندا درووست دەکات.
- مافی مرۆڤ و خۆشگوزەرانی خەڵک دەخاتە مەترسییەوە، کە ئامانجە کۆتاییەکانی نەزمی ئەخلاقی نێودەوڵەتین. پەنابردن بۆ هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەبێتە هۆی ئازار و زیانی مرۆڤایەتی و پێشێلکردنی کەرامەت و مافی مرۆڤەکان.
i. بەکارهێنانی هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان قەیرانی مرۆیی و ژینگەیی درووست دەکات و گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی و ئابووریی خەڵک تێکدەدات و خواست و بەشداریی خەڵک پشتگوێ دەخات و دیموکراسی و لێپرسینەوەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لاواز دەکات.
5. بەکارهێنانی هێز بەبێ مۆڵەتی ئەنجوومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکان پرسێکی ئاڵۆز و مشتومڕاوییە کە ڕەهەندی یاسایی، سیاسی، ئەخلاقی و کردەیی هەیە. کردەوەیەکی لەم شێوەیە، تەحەددا و دووڕیانەکانی سیستەمی نێودەوڵەتی هاوچەرخ نیشان دەدات، کە ململانێ جێگەی پێکەوەژیان و هاوکاریی گرتووەتەوە، ڕێکوپێکی بە نائارامی جێگەی گرتووەتەوە و سەقامگیری جێگەی ناسەقامگیری گرتووەتەوە..