şerrî mezihebigerayî nêwan 'erebî sunine û şî'ekan û şerrî da'ş, hemuwî waqî'êkî naseqamgîr û naxoşî lê kewtewe, bem hoyewe mesîḧîyekan koçiyan krd berew herêmî kurdistan û henderan, herçende le kurdistan pêşwazîyekî baş le aware mesîḧîyekan kra û serok barizanî le çendîn boneda dawayi lêkrdin xak û wllatî xoyan cê nehêllin, bellam be hoyi naseqamgîrîyekanî 'êraqewe, em koçe her berdewamîyi heye, bo qsekrdin leser prsî mesîḧîyekan û xwast û dawakarîyekaniyan le ḧkumetî herêmî kurdistan, dîdarêkman legell xalîd cemal albîr berrêweberî gşitîyi karubarî mesîḧîyekan le wezaretî ewqaf û karubarî ayînî sazda, lêreda puxteyi dîmaneke billawdekeyinewe.

* behoyi şerrî mezihebigerayî û dwatir serhelldanî da'ş, zorbeyi herezorî mesîḧîyekan 'êraq koçiyan krd û beşî here zoriyan rûyan le herêmî kurdistan krd, aya êsta barudoxî mesîḧîyekan çone?
- koçkrdinî mesîḧîyekan le 'êraqda mêjûyekî konî heye, bellam le mêjuwî hawçerxda koçkrdinî mesîḧîyekan bo rûdaw û karesatekanî sallanî 1991 û 2003 û 2005u 2014 degerrêtewe, le her wêstgeyek lew wêstgane şerr û karesatî gewre rûyan da û hokarîş bûn bo koçkrdinî mesîḧîyekan û kembûneweyan bo 300 hezar kes, le katêkda jmareyi mesîḧîyekan le sallî 1988 be dû miliyon mesîḧî mezende dekran, lem koçkrdineşda beşî herezorî mesîḧîyekanî nawerrast û xwaruwî 'êraq û deşitî neyinewa rûyan le herêmî kurdistan krd, emeş bo ewe degerrêtewe ke mesîḧî herdem bedwayi şwênî aram û seqamgîr û xoşguzeran û hêminda degerrêt, çunike ew beşêk nebuwe le kêşe û milmilanê qûllekanî nêwan 'êraqîyekan, keçî le nêwan sallanî 2005 ta 2014 ziyatir le 1140 mesîḧî bûne qurbanîyi şerrî mezihebigerayî û tîrorstanî da'ş, çendîn kenîse û dêr û şwênî mêjuwîyan teqêndrayewe, herboye teniya le şerrî da'şda 250 hezar mesîḧî le kempekanî kurdistan nîşitecê kran û hêndeyi ew jmareyeş herêmî kurdistaniyan weku wêstgeyek bekarhêna le koçkrdinyan bo dereweyi wllat, kembûneweyi mesîḧîyekan le 'êraqda seretayekî xirape bo têkçûnî pêkhateyi resenî komellgeyi 'êraq, ew koçkrdine le nawçekanî nawerrast û xwaruwî 'êraqda be şêweyek buwe ke le şarêkî weku besira le koyi 300 hezar mesîḧî teniya çwar hezar mesîḧî mawnetewe. lêreda bo mêjû deyllêm û xuda şahîde ke xellkî kurdistan û ḧkumet û serkrdayetîyi siyasîyi kurdistan rollêkî cwamêraneyan hebû le dalldedanî aware mesîḧîyekan û lêqewmawanda, ewan derwazekaniyan walla krdu yarmetî û hawkarîyi ew mesîḧîyaneyan da ke le tirsî şerr rûyan le herêmî kurdistan krdbû, ḧkumetî herêmî kurdistan jmareyekî zorî ew mesîḧîyaneyi le wezaret û damudezgakanî ḧkumetda damezirand, bellam drêjekêşanî maweyi azadkrdineweyi nawçeyi mesîḧîyekan, betaybetî ledeşitî neyinewa û şarî musll bê umêdîyekî gewreyi le naw xêzane mesîḧîyekan drustkrd, boye benaçarî destiyan krd be herizanfroşîyi mall û ḧalliyan û rêgayi henderaniyan grte ber.
* kewate beşî here zorî mesîḧîyekan le herêmî kurdistan nîşitecên, aya taçend mesîḧîyekan le edayi ḧkumet le behêzkrdinî pêkewejiyan û kultûrî lêbûrdeyî xellkî kurdistan razîn?
- le kurdistan kultûrî pêkewejiyan û lêbûrdeyî mêjuwîyekî qûllî heye, supas bo xuda ke ḧkumet û xellkîş twaniyuyane parêzgarî lew kultûre biken û rêge neden grûp û destî labela hanî gencekan biden bo tundutîjî û pêgeyandinî kultûrêkî namo be komellgeyi kurdistan, ke nuqmî rq û kîne û drrindeyî bin. bo êmeyi mesîḧîyi cêgayi şanazîye le herêmêkda dejîn ke hemuwan bê ciyawazî le cêbecêkrdinî erke ayînîyekanda azadin û peyrrewkrdinî merasîmî ayînî û yadkrdineweyi bonekanda serbestin, cenabî serok ms'ud barizanî her le sallî 2007 ke ême hatîne wezaretî ewqaf û karubarî ayînî, cextî leser parastinî ew beha pîrozaneyi pêkewejiyan û yektirqbûllkrdin û lêktêgeyşitinî nêwan ayîn û ayînzakan krdotewe, le sallî 2005 le perlemanîş birriyarî jmare pêncî derkrd, ke mafî be hemû ayîniyekan le kurdistan dedat û em mafaneş le wezaretî ewqaf û karubarî ayînî cêgîr kra, ew kate le wezaretî ewqaf û karubarî ayînî nwênerayetî teniya sê ayînman hebû, dwayi eweyi pênc ayînî dîkeyi hate ser ke (behayi û saybeyi mendayî û cuwekan û kakeyî û zerdeşitî) bûn, bemeş jmareyi ayîne didanpêdanrawekan le wezaretî ewqaf û karubarî ayînî buwe 8 ayîn. ême supasî ḧkumetî herêmî kurdistan dekeyin ke cge le dalldedan û hawkarîkrdinî aware mesîḧîyekan jmareyekîşî lê damezirandîn û xizimetêkî başiyan pêşkeş krduwîn, le meşda ew kat cenabî ms'ud barizanî weku serokî herêmî kurdistan û berrêzan nêçîrvan barizanî û dktor berhem sallḧ zor hewlliyanda bo çareserkrdinî kêşeyi zewîyekanî mesîḧîyekan, supas bo xwa beşêkî zorî çareser kra û eweyi mawetewe le çawerrwanî çareserkrdindaye, lelayekî dîkewe lesallî 2007ewe cenabî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan be hawkarîyi serkîs aẍacan pêşwazîyekî gewreyi le kenîsekanî cîhan krd û zewî bo drustkrdinî kenîsekan terxan krd, be supasîşewe kak nêçîrvan barizanî serokî pêşuwî ḧkumetî herêmî kurdistan ew kat sererrayi şerrî da'ş û qeyranî darayî neyhêşit ew prrojane rabigîrên û budceyi bo terxan krdin.
* mesîḧîyekanî kurdistan fakterêkî giringn bo eweyi em ruwe geşeyi pêkewejiyan le kurdistan be cîhanî mesîḧî û vatîkan bigeyenin, aya êwe weku nwênerî mesîḧîyekan le wezaretî ewqaf û karubarî ayînî ta çend twaniyutane bem erke hellsin?
- rollî papayi vatîkan û patiryark û metiran û kenîsekanî rojawa bo nasandinî ruwî geşî kurdistan le dalldedanî mesîḧîyekan û azadîyi ayînî û parastinî kultûrî pêkewejiyan û lêbûrdeyî giring bû, emeş bo ew peywendîye behêze degerrêtewe ke lenêwan vatîkan û kenîsekanî rojawa û ḧkumetî herêmî kurdistanda heye, êmeş le wezaretî ewqaf û karubarî ayînî berdewam karman leser em xalle krduwe û hewllmandawe kiyan û waqî'î cwanî herêmî kurdistan bigeyenîne kenîsekanî rojawa û emirîka û efrîqiya û sercem wllatanî cîhan, bûnî em peywendîye bo kurdistan zor giring bû, çi le ruwî miroyî, yan le ruwî parastinî kiyanî herêmî kurdistan le nawçeyekî prr le kêşe û allozda, bo nmûne le şerrî da'şda zorbeyi kenîsekan rastewxo, yan le rêgeyi rêkxirawe miroyiyekanewe hawkarî û yarmetîyekaniyan geyande herêmî kurdistan, tenanet kenîsekanî rojawa le handanî ḧkumetekaniyan bo yarmetîdanî xellkî kurdistan û pêşmerge rollêkî giringiyan gêrra, le şerrî da'şda kenîsekan ziyatir le 150 miliyon dolariyan le rêgeyi rêkxirawekanewe geyandote herêmî kurdistan û pêşwazîman le çendîn frrokeyi taybetî ew hawkarîyane krduwe, le karesatî em dwayiyeyi rojawaşda ew rêkxirawane çendîn hawkarîyan narduwe û rastewxo dwayi dû roj hawkarîyekaniyan geyşite ême, lem hefteyeşda be hemahengî legell rêkxirawî xêrxwazîyi barizanî lelayen rêkxirawêkî biyanîyewe hawkarîman bo hatuwe û rewaneyi rojawayi dekeyin.
* xerîke 'enikawe lenaw paytextî kurdistan debête paytexte cwanekeyi mesîḧîyekan, aya taçend em frawanbûneyi 'enikawe bote cêgeyi dllinyayî û xoşḧallîyi mesîḧîyekanî kurdistan û beşekanî dîkeyi 'êraq?
- 'enikawe buwete paytextî mesîḧîyekanî kurdistan û 'êraq û nawçeke, em şare buwete laneyi hemû tayfekanî mesîḧî û hemuwî lêre kobûnetewe, katêk kenîsekan rûyan leherêmî kurdistan krdu ḧkumet dawaykrd, ke le seraniserî parêzgakanî kurdistanda kenîse drust biken, ewan bepêyi jmare û çirrîyi danîşituwanî mesîḧîyekan projekaniyan destpêkrd, ewe bû derencam şarî 'enikaweyan hellbijard bo cêbecêkrdinî projekanî drustkrdinî kenîse û şwênî roşnbîrî, êmeş weku berrêweberayetî gşitîyi mesîḧîyekan êsta çwar projeyi gewreyi drustkrdinî kenîseman leberdestdaye, ke yekemiyan kenîseyi mar ptirs pollse û kenîseyekî kasolîkîye le nawçeyi 108 bebirrî 5 miliyar û 538 miliyon dînar drust dekrêt, ke dû miliyar dînarî leser ḧîsabî kenîseye û beşî herezorî prrojeke tewaw buwe, em kenîseye be yekêk le kenîse gewrekanî rojhellatî nawerrast dadenrêt û 1500 kes lexo degrêt û 28 polî xwêndinî mesîḧî têdaye, herweha kenîseyi ermenman be birrî dû miliyar û 500 hezar dînar tewaw krduwe û êsta nwêjî têda dekrêt, eme cge le drustkrdinî senterêkî roşnbîrî be birrî 550 miliyon dînar, ke bo aşûrîyekan drust dekrêt, hawkat bo tayfeyi siryanî kenîseyi um nurman drust krduwe û 60%î projeke tewaw buwew çawerrwan dekrêt le sallî nwêda tewaw bêt û nwêjî têda bikrêt .
* mesîḧîyekan ciya leweyi le perleman xawenî çend kursiyekin le ḧkumet û damudezgakanî dîkeş wezîr û çend postêkî giringiyan heye, taçend beşdarîkrdinî mesîḧîyekan le proseyi siyasî û ḧkumetda cêgayi rezamendîyi hawullatiyanî êweye?
- emirro mesîḧîyekan leperleman xawenî pênc kursîn û kursîyekî dîkeşman bo ermenekan heye, le prose siyasîyekeda ḧzbe mesîḧîyekan azadane mumareseyi karî siyasî deken û molletiyan heye, be xoşḧallîyewe tewacudman le naw ḧzbe siyasîyekanîşda heye û le naw proseyi ḧukmirranîda çendîn berrêweber û berrêweberî gşitî û postî dîkeman heye, û cenabî serokî herêmî kurdistanîş bellênî eweyi dawe le serokayetî herêm postî dîkeman bidatê û herweha ḧzbe siyasîyekan le gftugodan bo bedesthênanî postî cêgrî parêzgar.
* yekêk lew erke giringaneyi em xuleyi perleman nûsîneweyi destûre bo herêmî kurdistan, aya ew madidew xallane çîn ke detanewêt le destûrî kurdistanda hebêt?
- minîş legell ewedam ke pêwîste destûr xoman bînûsînewe û drustî bikeyin, nabêt destûrêk bêt kopî komellge û wllatanî dîke bêt, debêt ewaneyi destûr denûsinewe be gftugo û rawêj legell hemû kemîne û pêkhatekan bînûsinewe, taweku mafî kemînekan parêziraw bêt û hîç pêkhatew ayîn û ayînzayek hest bewe nekat ke lew destûreda weku hawullatî derece dû seyrî dekrêt, hendêk xall û birrge heye le naw destûrda debêt reçawî ewe bikrêt ke le kurdistan 8 ayîn û ayînza befermî bûniyan heye, eme wêrrayi bûnî neteweyi corawcor, herweha debêt le bwarekanî regezname û barî şarstanî û hawserîyi û bac û rsumatekan reçawî layenî dînî û waqî'î mesîḧîyekan bikrêt, bo nmûne: lebwarî nasinameyi regeznamew barî şarstanî û azadîyekanî tak û netewe û ayînzakanda, debêt to şanazî be destûrêkewe bikeyt ke binema serekîyekanî mafî mirov û azadîyekanî têda bêt, bo nmûne to çon azadîyek be mesîḧîyek dedeyt ayînekeyi xoyi bigorrêt debêt beheman şêwe azadîyi bideyt be musllmanêk ke ayînekeyi xoyi bigorrêt bo mesîḧî, yan her ayînêkî dîke, tenanet le naw nasinamekeda takekan azad biken ke çi ayînêk helldebijêrin, ba lêre basî ḧalletêk bikeyin le katî hawsergîrîyekî nêwan musllman û mesîḧîyek rastewxo le nasinameyi mindallekanî denûsirêt musllman, lekatêkda pêwîste çawerrwan bît taweku ew mindalle temenî debête 18 sall û ew kat birriyar bidat çi ayînêk helldebijêrêt, eme le destûrî 'êraqda nîye û rastewxo wereqeyekî bo dekrêt û nfûsî mindalleke dekene musllman. lelayekî dîkewe le bwarî bac û rsumatekanîşewe pêwîste legell pêkhatekanda qseyi cdidî bikrêt. le destûrî emirîkada hîndîye sûrekan weku hawullatî resenî ew wllate û kemîneyek ke metirsî lenawçûniyan lê dekrêt, yasa û mafî taybetiyan heye, ke pêyi dewtirêt (yasayi hawullatî resen), debêt lêreş beheman şêwe ew kemînaneyi metirsîyi koç û kembûneweyi jmareyan lê dekrêt, parêziraw bin û handanêkiyan hebêt bo eweyi koç neken, erkî serşanî berprsanî ew wllateye kemînekan bparêzn, metiranêkman çûbuwe ostirraliya lewê ḧalletêkî bînîbû, dwatir boyi gêrrayinewe ke projeyekiyan destpêkrdbû le katî hellkendinî xakeke û amadekarî bo destpêkrdinî binaẍekey, nzîkeyi 40 boqî degmen hatibûne derewe, katêk berprsan zanîyan, wtiyan emcore boqe berew lenawçûn deçêt, rastewxo şwênekeyan perjîn krdu projekeyan hellweşandewe û deyan yasaw rênmayiyan bo gorrî û şunêkeyan krde nawçeyekî parêzirawî sirûşitî, emirro kurd le nawçeyekî hestiyar û allozî rojhellatî nawerrastdaye, ke xoyi û zorbeyi netewe û ayînekanî dîke kewtûnete ber şallawî qrrkrdin û naçariyan deken koç biken, hemûman karesatî kurdanî êzîdî û mesîḧyekanman bînî ke çon supayi wllatanî dîke hêrşî drrindeyi leser dekat û le nêwan mindall û pîr û afretda ciyawazî naken, giring layi ewan eweye kurdekan dûrbixenewe û naçariyan biken berew henderan koç biken û lêre nemênên, boye pêwîste parêzgarî le pêkhate resen û kultûre cwanekanî pêkewejiyan û lêbûrdeyî bikeyin û hemû kemîne û pêkhatekan lem herême bparêzîn, lem rwangeyewe bûnî mesîḧîyekan le kurdistan zerûre û hanî komellgeyi nêwdewlletî û papayi vatîkan û kenîsekanî rojawa dedat, ke le rêgeyi rêkxirawe miroyiyekan û ḧkumetekaniyanewe pallpşitî û pşitgîrî le mafekanî hemû pêkhate û kemînekan biken û yarmetî û hawkarîyekî başîşn pêşkeş be herêmî kurdistan biken, ew herêmeyi bote şwênî lêqewmawan û friyakewtinî deyan meziheb û ayîn û neteweyi ciyaciya, her dwênê bû le dwayi dû roj beser karesatî rojawada frrokeyekî hawkarî kenîsekanî rojawa geyşite herêmî kurdistan, her boye xemxoranî em herême debêt em layene be başî leberçaw bigirin û le nûsîneweyi destûrda ḧîsabî wrdî bo biken.