• Saturday, 18 May 2024
logo

fîlîp ekêrman lîberman prrofîsorî dîrasatî ayînî û mêjû le zanikoyi vanderbîllt bo gullan: bunyadî dewlletanî rojhellatî nawerrast legell pêkhate ayînî û komellayetîyekaniyanda naguncêt

Gulan Media February 29, 2020 Dîmane
 fîlîp ekêrman lîberman prrofîsorî dîrasatî ayînî û mêjû le zanikoyi vanderbîllt bo gullan: bunyadî dewlletanî rojhellatî nawerrast legell pêkhate ayînî û komellayetîyekaniyanda naguncêt
fîlîp ekêrman lîberman xawenî birrwanameyi dktoraye le bwarî dîrasatî rojhellatî nzîk û le êstada prrofîsorî dîrasatî ayînî û mêjuwe le zanikoyi vanderbîllt, gullan le miyaneyi dîmaneyekda çend prsêkî legellda tawtwê krd, ke peywest bûn be hellsengandinî siyasetî êstayi îdareyi serok tiremp, betaybetî siyasetî em îdareye le ast rojhellatî nawerrast û sza û fşarekan le dijî êran û çarenûsî eweyi pêyi dewtirêt (sefqeyi sede) û ayindeyi çend wllatêkî prr le pşêwîyi em nawçeye û çend prsêkî dîkeyi peywendîdar.


* be şêweyekî gşitî çon le siyasetî dereweyi îdareyi serok donalld tiremp derrwanin, pêtan waye araste û aqarî em siyasete berew kwê derrwat?
- le rastîda eweyi bedî dekrêt, eweye ke îdareyi serok tiremp ptir pêdagrî leser astî abûrî dekat, emeş xoyi le ziyadkrdinî rsumatî gumirgî û sepandinî szayi abûrîda berceste dekat. eweyi peywest bêt be bwarî serbazîyewe, ewa dekrêt ême bigerrêyinewe bo ew stiratîjiyeteyi asayşî neteweyî, ke em îdareye billawî krdotewe û, têyda wîlayete yekgrtuwekanî emirîka hewll dedat le rêyi hawpeymanekaniyewe le rojhellatî nawerrastda siyasetekanî le ast em nawçeyeda cêecê bikat.
* êwe amajetan be nawçeyi rojhellatî nawerrast krd, eweyi lem ruwewe bedî dekrêt eweye ke îdareyi êstayi emirîka be tewawetî destî le prsî binyatinanî netewe û perepêdanî dîmukrasî hellgrtuwe, pêtan waye hokar û pallinerî eme çîye?
- le rastîda eger min wellamêkî kurtî em prsiyare bidemewe, ewa pêm waye egerçî îdareyi êstayi emirîka lem nawçeyeda kemtir serqalle be prsî binyatinanî netewewe, bellam legell eweşda eweyi bedî dekrêt eweye ke eme siyasetêkî rageyendrawî wîlayete yekgrtuwekanî emirîkaye.
* be şêweyekî gşitî, aya pêtan wanîye nawçeyi rojhellatî nawerrast giringîyekî kemtirî bo berjewendîyekanî emirîka heye, be çeşnêk ke êsta îdareyi serok tiremp bayexêkî kemtir bem nawçeye dedat?
- ême debêt ewe le berçaw bigirîn ke emirîka serqalle be çend bereyekî rûberrûbûnewewe, bo nmûne serqalle be bargrjîyekanî legell çînda, be heman şêwe legell rûsiyada. bellam eweyi peywest bêt be nawçeyi rojhellatî nawerrastewe, ewa stiratîjiyetî emirîka eweye ke rastewxo mamelle legell kêşe û qeyranekanî em nawçeyeda nekat, bellku peywendî û destirroyşituwîyi xoyi legell hawpeymanekanî lem nawçeyeda bekar bihênêt, bo eweyi xoyan bitwanin mamelle legell ew kêşe û tengjaneda biken. emeş derfet û bwar dedat be wîlayete yekgrtuwekanî emirîka bo eweyi bitwanêt hewll û terkîzî çirr bikatewe bo mamellekrdinî legell kêşe û nakokîyekanî beşekanî dîkeyi cîhanda.
* bellam eger be diyarîkrawî basî siyasetî îdareyi serok tiremp bikeyin le ast wllatî êranda û stiratîjiyetî hellmetî ewperrî fşar leberçaw bigirîn, ke dijî ew wllate piyadeyi dekat, aya pêt waye em stiratîjîyete le bedîhênanî amance rageyendrawekanîda serkewtû buwe?
- sereta debêt ewe billêyin ke ewe nhênîyek nîye bîdrkênîn, katêk billêyin serok tiremp xoşḧall nebû be rêkkewtine etomîyeke legell êranda ke serok barak obama pşitiywanîyi lê dekrd, lem rwangeyeşewe rêçkeyekî ciyawazî le ast êranda grteber, ke ême debêt girtineberî em hellmetî ewperrî fşareş her lem çwarçêweyeda seyr bikeyin û leberçawî bigirîn.
* pêwîst bû îdareyi serok tiremp çi siyasetêkî le ast êranda bigirtayeteber, ke ptir kara buwaye?
- le rastîda min xom le pêgeyekda nabînm ke bitwanm raspardem hebêt û billêm debû emirîka em rêçkeyeyi bigirtayeteber, yan siyasetêkî ciyawaztirî piyade bikrdaye.
* eger bas le kêşeyekî dîkeyi drêjxayenî em nawçeye bikeyin, ke brîtîye le nakokîyi felestîn û îsirrayl, ewa bem dwayiye serok tiremp dwayi çawerrwanîyekî zor planî aşitîyi bo çareserî em kêşeye rageyand, ke be sefqeyi sede dadenrêt, aya pêt waye cêbecê dekrêt, yan çarenûsî şkst û pşitgwêxistin debêt?
- yekem kêşe le êstada ke rûberruwî planî sefqeyi sede botewe, eweye ke ḧkumetêkî seqamgîr lenêw îsiraylda nîye, ta em prseş yekla nebêtewe, ewa zeḧmete bitwanrêt karî bo bikrêt. kêşeyi duwem eweye ke aşkraye felestînîyekan xoşḧall nîn bew pêşniyareyi serok tiremp xistiyerrû, ke emeş xoyi le xoyda berbest û astengêkî dîke drust dekat, ke debêt kar bikrêt bo zallbûn beserîda. le rwangeyi hemû ewaneyi wtiran, ewa têrrwanînî min eweye ke em planî aşitîyeyi ke pêşniyar krawe, nabête hoyi eweyi le ayindeyekî nzîkda kêşeyi felestîn û îsirrayl çareser û yekla bikatewe.
* êwe amaje bewe deken ke le ayindeyekî nzîkda natwandrêt çareserî em nakokîye bikrêt, aya pêtan waye dekrêt le ayindeyekî dûrda hawkar bêt bo ew çaresereyi ke bûnî dewlletêkî felestînî lepall dewlletî îsirraylda lexo degrêt?
- min boçûnekeyi xom dûpat dekemewe, ke le ayindeyekî nzîkda em plane hellgrî çareser nîye bo yeklakrdineweyi em nakokîye, nikollî lewe nakrêt ke nakokîyekî yekcar alloze û birrînî çend berbestîş hem lelayi îsirrayl û hem layi felestînîyekanewe pêwîste bo geyşitin be çareser û hênanearayi aşitî le nêwan em dû layeneda.
* raste natwandrêt nikollî lewe bikrêt ke em kêşeye alloze, bellam ême dezanîn em nawçeye bedest çendîn kêşeyi dîkewe denallênêt, betaybetî eger doxî sûriya leberçaw bigirîn, ke bem dwayiye turkiyaş rastewxo destêwerdanî lew wllateda krdu êsta em dû wllate rûberruwî yektir debinewe, xwêndineweyi êwe bo em peresendinane çîye?
- ême debêt eweman leberçaw bêt ke turkiya le peywendî be asayşî nawxoyi wllatekeyewe rûberruwî çendîn teḧedidî botewe, betaybetî behoyi eweyi le bakûrî sûriya deguzerêt, lem rwangeyewe renge wa lêk bidrêtewe ke eweyi turkiya deykat bo parastinî berjewendîyekanî xoyetî, bellam kêşeke eweye ke renge eme dij û pêçewaneyi berjewendîyekanî natoş bêt, bellam herçonêk bêt, debêt ew wllate kar bo parastinî asayşî nawxoyi bikat.
* kewate pêt waye bo maweyekî drêjxayen turkiya lenêw xakî sûriyada demênêtewe?
- herwek amajem pê krd, turkiya rûberuwî teḧedidîyi peywest be asayşî nawxoyi wllatekeyi botewe û deyewêt le rêyi cûllekrdinewe berew sûriya berengarî em teḧedidîyane bibêtewe.
* wllatêkî dîke ke be dest çendîn kêşeyi qursewe grftare, wllatî 'êraqe, ke êsta pşêwîyekî tewaw ballî beser barudoxekeyda kêşawe û xopîşandanekanîş berdewamin, aya çon le ayindeyi em wllate derrwanin û pêtan waye doxeke berew kwê deçêt?
- min temeninam dekrd ke bitwanm şitêkî baş lem bareyewe billêm, çunike be rastî doxî 'êraq alloze, herwek dezanîn pêkhatekanî kurd û şî'e û sunine lem wllateda hen û emeş wayi krduwe hênaneara û parastinî doxêkî prr le aşitî karêkî asan nebêt, be rastîyş min nazanm aya bo desteberkrdinî aşitî lem wllateda çareserî drêjxayen çîye.
* eyi pêt waye em wllate be yekgrtuwîyi demênêtewe, yan çarenûsî dabeşbûn û parçe parçe bûne?
- eweyi min dekrêt lem bareyewe bîllêm, eweye ke katêk dewlletan le seretayi sedeyi bîstda le nawçeyi rojhellatî nawerrastda drust kran, ewa wek pêwîst pêkhateyi ayînî û komellayetî em wllatane leberçaw negîra, ke dekrêt amaje be wllatanî sûriya û 'êraq û êran bikeyin, kewate renge pêşniyarî ewe bikrêt ke çareserî drêjxayenî naseqamgîrî le 'êraqda dabeşbûnî bêt beser pêkhatekanîda, herçende wllatêkî wek lubinan sererrayi bûnî pêkhateyi ayînîyi ciyawaz, ta radideyek seqamgîr buwe, be hoyi bunyadî ḧkumetekeyewe, kewate herdû rêgake le aradan.
Top