D. Nermîn me'rûf bo Gullan: cêgîrkrdinî pşkî herêmî kurdistan bo sê sall lenaw budceyi ḧkumetî fîdrrallî le berjewendîyi herêmî kurdistane

 

prsî budceyi gşitî 'êraqî fîdrrall bo sê sallî 2023 û 2024 û 2025 û legell pşkî herêm le prroje yasake be yekêk lew babete giringane dadenrêt, ke legell pesendkrdin û têperrandinî prroje yasake roll û karîgerî gewreyi leser cûllandinî sêktere abûrîyekan heye. gullan dîdarêkî legell prrofîsorî yarîdeder d. nermîn me'rûf ẍefûr endamî lêjineyi darayî encumenî nwêneranî 'êraq encam da û bem core wellamî prsiyarekanî dayewe.

 

 

* dwayi eweyi reşnûsî prroje yasayi budceyi 'êraqî fîdrrall hate lêjineketan û le perleman xwêndineweyi bo kra, weku kesêkî psporr û şareza leser budce, aya hellsengandint bo prroje yasayi budceyi gşitîyi 'êraqî fîdrrallî çone?

- reşnûsî prroje yasayi budceyi gşitîyi 'êraq ke nzîkeyi 200 tirîliyon dînare le mêjuwî em wllateda be gewretirîn budce dadenrêt. ḧkumetî 'êraqî fîdrrall dawayi krduwe budceke bo sê sallî 2023 û 2024 û 2025 pesend bikrêt, budcekeş leser binemayi nrxî newt le seruwî 70 dolarewe danrawe û, nrxî dînarîş beranber dolar lenaw prroje yasayi budcekeda be 1300 dînar cêgîr krawe, lenaw budcekeşda pşkî herêmî kurdistan be 12.67% diyarî krawe, budceyekî qebare gewreyi bem şêweye legell pesendkrdinî karîgerîyi gewre drust dekat leser koyi sêktere abûrîyekan û jiyan û guzeranî hawullatiyanî 'êraq û herêmî kurdistanîş, legell emeşda leser koyi prroje yasake û madidekanî û pşkî herêmî kurdistan zortirîn serinc û têbînîyi wrdî abûrî û darayî heye.

* mebestt le têbînî û serincekan leser prroje yasayi budceke çîye? aya lenaw gftugokanî perlemanda ta çend umêd heye em kemukurtîyane çareser bikrên?

- giringtirînî ew têbînî û serincaneyi leser prroje yasake heye brîtîye le:

1- bo yekemîn care ḧkumetî fîdrrallî dawayi krduwe prroje yasayi budce bo sê sall bêt, herçende em dawayeyi ḧkumetî 'êraq bepêyi yasayi îdareyi darayî le madideyi 4î birrgeyi duwemda rêgepêdrawe, beweyi ḧkumet budce bo maweyekî maminawend amade bikat û, sallî yekemî îlzamîye û dû sallekeyi dîkeyi egerî pêdaçûneweyi heye, bellam budceyek leser binemayi 70 dolar bo her bermîlêk newt amade bikrêt ke hîç kesêk natwanêt zaminî berdewamîyi em nrxe bikat, eme cêgayi serinc û rexineye.

2- le katêkda 95%î dahatî 'êraq leser nrxî newtî xaw bêt û budceke leser binemayi 70 dolar mezende krabêt, ême le lêjineyi darayî perleman be gumanewe derrwanîne berdewamîyi em nrxe.

3- budceyi emsall le ruwî qebarewe nzîkeyi 200 tirîliyon dînare û le ruwî kurthênanewe xoyi le ziyatir le 64 tirîliyon dînar dedat, eger budceke bo sê sall pesend bikrêt, ewa kurthênaneke degate ziyatir le 190 tirîliyon dînar û eme bargranîyi zor dexate ser abûrî û ḧkumetî 'êraq.

4- bo prrkrdineweyi em kurthênane ḧkumet pşitî be qerizî derekî û nawxoyî bestuwe.

5- xercî bekarxistin lenaw budcekeda geyşituwete 134 tirîliyon dînar û 60 tirîliyon dînarî teniya bo mûçe derrwat, emeş bargranîyekî dîkeye leser abûrî û çalakîyi abûrîyi wllat .

6- eweyi cêyi têbînîye, eweye ke koyi hemû damezirawekanî ḧkumetî 'êraq birrî ew dahateyi koyi dekenewe, teniya 17 tirîliyon dînare, le katêkda dewlletî 'êraq 134 tirîliyon dînar xerc dekat, teniya bo kokrdineweyi 17 tirîliyon dînar, emeş naberaberîyekî zor zor gewreye û deyselmênêt ke em wllate teniya pşitî be dahatî newt bestuwe.

7- her çende pşkî herêmî kurdistan ke be 12.67% diyarî krawe û ziyatir le 15 tirîliyon dînare û eweş giringe bo begerrxistinî prrojekan û dabînikrdinî mûçe, bellam em rêjeye keme le katêkda bepêyi rêjeyi jmareyi danîşituwanî herêmî kurdistan ke xudî wezaretî plandanan dayinawe û be 14%î xemillanduwe. her xoyi lexoyda amarî wezaretî plandanan krawete binema bo diyarîkrdinî pşkî herêmî kurdistan û parêzgakan û wezareteke jmareyi danîşituwanî herêmî kurdistanî be 14% xemillanduwe, keçî tenanet ḧîsab bo em binemayeş nekrawe.

legell emeşda prroje yasayi budce layenî başî zorî têdaye, lewane cêgîrkrdinî pşkî herêmî kurdistan û terxanikrdinî 90 tirîliyon dînar bo xercîyekanî ḧakîme ke têyda psuleyi xorak û genmî cûtiyaran û dabînikrdinî derman û pêdawîstî û sûtemenî û wze û xercî hellbijardinekanî têdaye û xercî 681 hezar fermanber le herêmî kurdistan mûçekaniyan çespêndrawe û 100 miliyar dînarîş bo cêbecêkrdinî madideyi 140 danrawe, egerçî em birre pareye bo cêbecêkrdinî em madideye keme, bellam bo zîndûkrdineweyi ew madide destûrîye giringîyi zorî heye. umêdewarm lenaw perlemanda hewllî ziyadkrdinî bidrêt, herweha damezirandinî liywayi 20î hawbeşî hêzî pêşmerge legell hêzî fîdrrallîda budceyi bo terxan krawe û 3777 pleyi wezîfî bo ew liywa hawbeşe cêgîr krawn. sebaret be hêzî pêşmerge egerçî bepêyi jmareyi danîşituwanî herêm û lenaw xercî siyadî hejmar dekrêt, keçî lenaw dûtwêyi wezaretî bergrîyi 'êraq danrawe, ke emeş rêkar û rotînî zor drust dekat, legell emeşda ziyatir le 228 miliyar dînar danrawe le xercî siyadî bo hêzî pêşmerge weku hêzêkî zemînî lenaw menzumeyi bergrîyi 'êraqda.

* legell bûnî em hemû têbînî û serince giringane, aya gerentîyi pesendkrdin û têperrandinî budceke çende?

- hemû layene siyasîyekan kokin leser eweyi em prroje yasayeyi budce têperr bêt û lenaw perlemanda pesend bikrêt, betaybetî ke sallî rabrdû ḧkumet budceyi nebû, zorbeyi prrojekan cêbecê nekrawn û baruguzeranî xellkî qurse. renge le kotayî mangî ayar prroje yasake dwayi çakkrdinî hendêk têbînî û serinc pesend bikrêt û kodengî leser drust bêt.

* eger basî pşkî herêmî kurdistan û giringtirînî ew babetane bikeyin ke bo ême le herêmî kurdistan le budcekeda giringn, ewane çîn?

- raste ême weku perlemantar le perlemanî 'êraq mebestmane dwacar yasayekî budceyi rêkupêk û behêz derbiçêt, bellam dwacar ême be nwênerayetîyi parte siyasîyekan û ciyawazîyi bîruboçûnekanmanewe dakokî le mafî xellkî kurdistan dekeyin, emeş be erkî neteweyî û nîşitmanîyi xomanî dezanîn, boye herçende pşkî herêmî kurdistanman pê keme, bellam ziyatir le 15 tirîliyon dînar ke pşkî herêmî kurdistane karîgerîyi başî leser abûrî û bûjaneweyi sêktere abûrîyekan û mûçe û cûllandinî karukasbî û pîşeyi xellkî debêt, hemuwan dezanin le 2014we taku 2021 be hoyi bargrjî û allozîyekan leser newt ew birre pşkeyi le 12.67% ke le sallanî pêşû diyar dekra, nedegeyşite herêmî kurdistan û be hoyewe tûşî qeyranî darayî buwîn û, karîgerîyi xirapî leser jiyan û bijêwî danîşituwanî herêmî kurdistan hebû, her boye eme birre pareyekî başe eger be drustî bigate herêmî kurdistan û be şêweyekî zanistî û 'eqllanî û dadperwerane le herêmî kurdistan dabeş bikrêt, be lanî kemewe cûlleyek be bazarr dedat û prroje xizimetguzarîyekan ranagîrêt û mûçeyi mûçexoran metirsî leser namênêt, egerçî eme şaysteyi tewawîyi herêmî kurdistan nîye, bellam birrekeyi kem nîye, emeş dwayi eweyi kurd weku pêkhateyekî serekîyi 'êraq mafekanî xoyi lenaw karinameyi ḧkumetekeyi mḧemed şiya' sûdanî cêgîr krd, dwatirîş le naw reşnûsî prroje yasayi budce nêrdraye perleman û beşêkî zorî dawakarîyi layene siyasîyekan be kurdîşewe rengî dawetewe le naw budcekeda, herçî ew rêkkewtineş heye ke le nêwan her dû ḧkumetî herêmî kurdistan û ḧkumetî 'êraq le dwayi birriyarekeyi dadgayi nawbijiywanîyi parîs derçû, beweyi henardekrdinî newt le rêgeyi somowe bêt û le beranberda herêmî kurdistan tewawî şayste darayiyekanî xoyi le rêgeyi budcewe werdegrêt, emeş gerentiyekî zorî bo mûçexoran debêt.

* bellam aya pabendbûnî herêmî kurdistan be nardine dereweyi 400 hezar bermîl newtî rojane cêgayi metirsî nîye? be watayekî dîke em pabendbûne asteng nîye?

- bepêyi rêkkewtinekeyi nêwan herdû ḧkumetî herêmî kurdistan û ḧkumetî 'êraqî fîdrrall ke le 4î nîsanî emsall wajo krawe, herêm pabende be nardine dereweyi 400 hezar bermîl newt rojane le rêgeyi kompaniya somowe û birrgeyekîş danrawe, beweyi ḧkumetî herêm bwarî xerckrdinî lejêr çawdêrîyi ḧkumetî fîdrrall û herdû diywanî çawdêrîyi herêm û fîdrrallewe debêt, serok wezîranî 'êraqîş lem nzîkane henardekrdinî newtî herêm bo benderî cîhan radegeyenêt û ta ew kate ḧkumet detwanêt pşkî xoyi be birrî 400 miliyar dînar le rêgeyi qeriz û slfewe werbigirêt û, dwatir legell pşkî xoyi le budce tawtwê dekrêt, lelayekî dîkewe şandî herêm û layene peywendîdarekan le beẍda gftugoyi zoriyan krduwe û rêkkewtineke sîfetêkî yasayî pêşwexteyi be pşkî herêm le budce dawe, emeş hengawêkî giring bû bo kotayîhatin be deyeyek le nakokîyi nêwan nawend û herêm ke be hoyewe abûrîyi herêmî kurdistan û 'êraqîş ziyanî gewreyan berkewtuwe, umêdewarm em rêkkewtine rêxoşker bêt bo têperrandinî sercem ew madide û birrganeyi le prroje yasayi budce danrawn, ke çwarçêweyekî yasayî werdegrêt û hiywadarm herêm û 'êraqîş le pênawî berjewendîyi gşitî pabendî cêbecêkrdinî madide û birrgekanî rêkkewtineke bin. le layekî dîkewe seqfêk danrawe bo pşkî herêmî kurdistan bew watayeyi eger dahatî 'êraq ziyatirîş bêt, lew pşke ziyatir ber herêmî kurdistan nakewêt, legell hemû em têbînî û serincane, min pêm waye her hîç nebêt lew doxe xirapeyi têyda têperrbuwîn, xiraptir nabêt, cêgîrkrdinî pşkî herêmî kurdistan bo sê sall le naw budceyi ḧkumetî fîdrrallîda le berjewendîyi herêmî kurdistane.