لە كاتێكدا جیهان سەرقاڵی خۆئامادەكردنە بۆ پێشوازی لە رۆژی جیهانی ئافرەتان و دەستەبەری مافەكانیان، ئەویش بە ئامانجی پاراستنی خانمان لە هەموو جۆرە توندوتیژییەك كە رۆژانە لەلایەن كەسە نزیكەكانیانەوە رووبەڕوویان دەبنەوە، كەچی بەپێی ئامار و بۆچوونی پارێزەرانی مافەكانی ئافرەت لە هەرێمی كوردستان، توندوتیژی لە هەڵكشاندایە و یادكرنەوەی ساڵانەی ئەو رۆژەش نەبووەتە بەربەستێكی كاریگەر بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژیی خێزانی، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان زیاتر تاوتوێی ئەو پرسە گرینگە دەكەن.

ناسك سەعید بەڕێوەبەری راگەیاندنی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «گفتوگۆكردن و كاركردن لەسەر پرسی ئافرەتان پێویستی بە كاری بەردەوام و پشوودرێژی هەیە، بەو مانایەی ناتوانرێت ئەم پرسە ماوەی بۆ دیاری بكرێت، ئەوەتا خودی دروستبونی 8ی مارس لەسەرچاوەی نادادپەروەری و نایەكسانیی كۆمەڵگە بۆ ئافرەت هاتۆتە بوون، كەواتە هەتا رۆژێك هەست نەكرێت، یەكسانیی رەگەزی و دادپەروەری چەسپێندراوە، خەباتكردن بەردەوام دەبێت، دەستەبەری مافەكانیش بە ئەستەم بەدی دێت. لەو روانگەوە جۆری توندوتیژی و نایەكسانی هەر بوونی دەبێت، بەتایبەت لەناو خێزانەكاندا كە سەرچاوەی بنیادنانی تێگەیشتنە بۆ هەردوو رەگەز و رێزگرتنە لە ئافرەت.» هاوكات دەڵێت: «لە ناو خێزانی كۆمەڵگەی كوردیدا هێشتا توندوتیژی بەشێوەیەكی دیاربوونی هەیە،ئەگەرچی ساڵانە لەرێگەی بەرنامەو كاری جیاوازەوە هەوڵ دەدرێت، هۆشیاریی تاك پەرەی پێبدرێت، بەڵام هێشتا لەئاست كەمبوونەوەی توندوتیژییەكان كاریگەریی بەرچاوی نەبووە، ئەمەش پێمان دەڵێت،تاكی كۆمەڵگەی كوردی پێویستی بە وشیاریی زیاتر هەیە بۆ نەهێشتنی جۆرەكانی توندوتیژی». جەختی لەوەش كردەوە «8ی مارس كە رۆژی جیهانیی ئافرەتانە، زۆركات بە بۆنەی ئاهەنگ ئامێز یادەكە دەكرێتەوە، بەڵام ئەوەمان لەبیر نەچێت، هەر بوونی ئەو رۆژە بە مانای بەبیرهێنانەوەی كۆمەڵگە دێت كە پێویستە تاكی كۆمەڵگەی ئێمەش پرسی ئافرەت بە پرسی گشتی بزانێت و لەخەمی ئەوەدا بێت، ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی بپارێزێت و وەك مرۆڤێك رێز لە ئافرەت بگرێت و، پەیوەندییە خێزانیەكانی لەگەڵدا گەشە پێ بدات. لەهەمانكاتدا ئافرەتانیش نابێت رێگە بدەن شكۆی مرۆڤبوونیان لێ وەربگیرێتەوە و، بە لاواز سەیری كەسێتییان بكرێت و بەچاوی بەزەیی لە ئەقڵ و تواناكانیان بڕواندرێت.ئافرەت پێویستە هەوڵ بدات بۆئەوەی پێگە راستەقینەكەی خۆی بۆ خێزان و كۆمەڵگە بگەڕێنێتەوە و وەك كاراكتەرێكی سەركەوتوو و كاریگەر لەكۆمەڵگە دابندرێت و رێزی لێبگیردرێت.
ناز فەلەكەدین بەڕێوەبەری كتێبخانەی گشتیی هەولێر، سەرەتا ئەوە وەبیر دەهێنێتەوە كە «8ی مارس سالی 1978 لەلایەن نەتەوە یكگرتووەكان بە فەرمی بووە رۆژی تایبەت بە ماندووبوونی ئافرەتان و دایكان و دڵسۆزییان بۆ خێزان و وڵاتیان، هەر چەند سالی1857 خۆپێشاندانی ژنان لە كارگەی رستن و چنین لە نیۆیۆركی ئەمریكا كە بە مووچەی كەم و ساتی كاری زیاتر لە 10 كاتژمێر كاریان دەكرد، سەری هەڵدا و دەیان ئافرەت بریندار بوون، یان زیندانی كران و، تەنانەت كوژران. ساڵانە ئەم رۆژە كە رۆژی بەرخۆدانی ئافرەتانە لە جیهاندا پیرۆز رادەگیریت، بە ڵام لە هەمان كات توندوتیژیی خێزانی بەرەوهەڵكشان بووە و ساڵانە هەزاران ئافرەت دەبنە قوربانیی شاڵاوی ئەشكەنجەی جەستەیی و رۆحی. ژنان تووشی مەرگ دەبن، یان بە هۆی غەدرەوە دوای جیابوونەوەیان لە هەموو سۆز و خۆشەویستیی خێزانی دوور دەكەونەوە و، تەنانەت مافی دایكبوونیان لێ زەفت دەكرێت،بۆیە زۆر جار پەنا دەبنە خۆكوشتن و بەرگەی ئەو هەموو تاوانە ناگرن كە بەرامبەریان دەكرێت.»
ناز فەلەكەدین رایوایە: «هۆكاری سەرەكیی توندوتیژیی خێزانی و ستەمكردن لە ئافرەت، پیاوسالاریی لە رادەبەدەری كۆمەڵگەیە، چ لە خانەوادە و چ لە شوێنی كاركردن» گوتیشی: «ئافرەتانی ئەمڕۆ رووناكبیرترنو چاوكراوەتر سەیری دەوروبەریان دەكەن، بۆیە چواردیواری زیندانی كۆت و بەندی بیر و بۆچوونی تەسكی زۆرداری و پیاوی توندوتیژرەت دەكەنەوە. ژنان هەندێكجار لە شوێنی كاركردنیشیان تووشی گێچەلی سێكسی و توندوتیژی دەبن. هیوادارم دادگا و حكومەت، چ لە ناو خێزان و چ لە كۆمەڵگە و كەرتی تایبەت و فەرمانگا فەرمییەكان پاڵپشتیی مافەكانی ئافرەت بكەن.»
لەلای خۆیەوە مەلا رەعد ئۆمەربلی كارگێڕو وتەبێژی لقی هەولێری یەكێتی زانایانی ئایینی ئیسلامی كوردستان، توندوتیژیی خێزانی لە روانگەی ئایینی ئیسلامەوە بەمجۆرە باس دەكات: «سەركەوتنی خێزان، سەركەوتنی كۆمەڵگەیە، خۆشبەختیی كۆمەڵگەش لە خۆشبەختیی خێزاندایە، بۆیە ئایینی ئیسلامی پیرۆز گرینگیی زۆری بە خێزان داوە و، ڕێگری كردووە لە توندوتیژیی خێزانی. خودای گەورە لە قورئانی پیرۆز ژن و پیاوی بە پۆشاك وجلوبەرگ نیشانداوە:(هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ) واتە:ئێوە پۆشاكن بۆ ژنەكانتان و ئەوانیش بۆ ئێوە پۆشاكن. وە پێغەمبەری سەروەر(درودی خوای لەسەر) دەفرموێت (رفقاً بالقوارير) واتە:نەرمونیان بن لەگەڵ شووشەو گەوهەر،كەواتە پێغەمبەر(د.خ) وەسفی ئافرەتانی بە شووشەو گەوهەری ناسك و جوان و گرانبەها كردووە. كەواتا ئافرەتان لە ئایینی ئیسلامی پیرۆز پلەو پایەی بەرزیان هەیە، بۆیە پێغەمبەر محەمەد(د.خ) دەفەرموێت: (خيركم خيركم لأهله، وأنا خيركم لأهلي)، واتە: باشترین كەستان ئەوكەسەیە كەلە گەڵ خێزانیباش بێت. هەروەها خودای پەروەردگار باسی خێزان و هاوسەری بە رەحم ولێبووردەیی كردووە،بەڵام لە زۆر ولاتی موسڵمان و خێزانی موسڵمان بەناوی ئایینی ئیسلام توندوتیژی خێزانی ئەنجام دەدەن و شەرعییەت بە توندوتیژییەكانیان دەدەن، بۆ نمونە ئەو مافانەی خودای گەورە و پێغەمبەری سەروەر (د.خ) بە خێزان و ئافرەتانی داوە، لەلایەن پیاوەكان لێیان زەوت دەكرێت، لەوانە:
1-ئافرەت مافی هەڵبژاردنی هاوسەری هەیە و زۆر جار بەناوی ئایین ئەم مافە لێیان زەوت كراوە.
2- مافی بەشداریی خوێندنی هەیە.
3 مافی بەشداریی كاری سیاسی و حكوومی هەیە.
4- مافی بازرگانیكردنی هەیە.
5- مافی شوفێریی هەیە.
6- مافی دەربڕینی بیروبۆچوونی خۆی هەیە.
7- مافی خاوەنداریی موڵكوماڵی هەیە.
8- دوای مردنی دایكوباوك و كەسی نزیك، شان بەشانی پیاوان مافی وەرگرتنی بەشە میراتی هەیە، بەو شێوەیەی كە لە شەرع بۆیان دیاری كراوە.
9- چۆن پیاو تەڵاق وجیابوونەوەی لەدەستە، بەهەمان شێوە ژنیش مافی (فسخ النكاح) هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی هاوسەرگیری هەیە، بە هەبوونی بەڵگەی شەرعی و لە دادگا، ئەمە بەشێكە لەو مافانەی بە ئافرەتان دراوە. هەركات ئەم مافانەیان لێ زەوت بكرێت، ئەوە دەبێتە مایەی توندوتیژی و لە ئایینی ئیسلامی پیرۆز قەبووڵ ناكرێت. ئایینی ئیسلام چۆن سزای بۆژنان داناوە، بەهەمان شێوە بۆ پیاوانیشی داناوە،كەچی ژن و كچ سزا دەرێن لە سەر كاری ناڕەوا، بەلام پیاو و كوڕ سزا نادرێن و، بگرە هەندێك جار بە شانازییەوە باسی كارە ناپەسەندەكانیان دەكەن. هەروەها جیاوازیكردن لە نێوان رەگەزی نێرو مێ لە ناو خێزان دەبێتە مایەی توندوتیژی و كێشەی كۆمەڵایەتیی لێ دەكەوێتەوە».