نێگرۆن گۆنزالێس سەرۆكی بەشی دیراساتی ئەمنییە لە زانكۆی نیو هامشایەر، هەروەها وانەبێژی بواری دیراساتی جیهانی و سیاسەتی بەراوردكارییە و لە توێژینەوەكانیدا بایەخ بە چەندین پرس و بابەتی گرنگ دەدات، وەك (بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكان، كۆمەڵگەی مەدەنی، بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم و مافەكانی مرۆڤ، نۆرمە نێودەوڵەتییەكان و برەودان بە ئاسایشی مرۆیی و بەتایبەتی پرەنسیپی بەرپرسیارێتی پاراستن)، دوایین توێژینەوەكانیشی پەیوەستن بە پەیوەندیی نێوان بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم و مافەكانی مرۆڤ و شرۆڤەكاریی ئەوەی چۆن ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی دەتوانن دەوڵەت ڕووبەڕووی بەرپرسیارێتی بكەنەوە، كاتێك دەست دەدەنە پێشێلكاریی مافەكانی مرۆڤ لە سەروەختی ناكۆكییە چەكدارییەكاندا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پرسی حوكمڕانیی باش و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار لەخۆ دەگرێت.

 

* وەك ئاشكرایە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە دەست چەندین كێشە و قەیرانەوە دەناڵێنێت، وەك بوونی دەوڵەتە شكستخواردووەكان و ناكۆكییە درێژخایەن و چارەسەرنەكراوەكان، كە زۆرجار سەردەكێشن بۆ هەڵگیرسانی جەنگ و بەرپابوونی شەڕی ناوخۆیی و چەندین نەهامەتی و ناهەمواریی دیكە، وەك تیرۆر و توندڕەوی و توندوتیژی، ئایا ئێوە چۆن لەم پرسە دەڕوانن و بۆچی بە شێوەیەكی گشتی ناتوانرێت حوكمڕانییەكی باش لەم ناوچەیەدا بەدی بهێنرێت؟

- بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەكرێت سەرەتا ئەوە بخەینە ڕوو كە حكومەتەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقا نەیانتوانیوە، یان شكستیان هێناوە لە دەستەبەركردن و بەدیهێنانی حوكمڕانییەكی كارادا، كە ئەمەش دۆخێكی خوڵقاندووە كە سەری كێشاوە بۆ دروستبوونی ناڕەزایەتی و تووڕەیی و سەرهەڵدانی توندوتیژی، لەم ڕوانگەیەوە دەتوانین بڵێین كە باشتركردنی حوكمڕانی دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی ئەو پانتاییە بەپیتەی كە تێیدا توندوتیژی گەشە دەكات و تەشەنە دەستێنێت، هەرچۆنێك بێت، ناتوانین بڵێین كە ئەوەی پێی دەگوترێت «حوكمڕانیی باش» دەرمانی هەموو دەردێكە و چارەسەری هەموو گرفتێكە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەكرێت، ئامرازێكی بەهێز بێت، بۆ كەمكردنەوەی ئاست و مەودای توندڕەوییەكی توندوتیژانە و ناسەقامگیری.

* ئەی بە تێڕوانینی ئێوە چۆن دەكرێت لە پرۆسەی حوكمڕانیی باش بڕوانین، بە واتایەكی دیكە ڕایەڵە و ڕەهەندەكانی چین؟

- لە ڕاستیدا گرنگە ئەو ڕاستییە لەبەرچاو بگرین كە خودی حوكمڕانی پرۆسەیەكی بێ ئەندازە ئاڵۆز و فرەڕەهەندە و فرەلایەنە، لەم ڕوەوە جێی خۆیەتی ئاماژە بەوە بكەین، كە لەسەر ئاستی جیهان پێناسەیەك نییە بۆ حوكمڕانیی باش، كە هاودەنگی و كۆدەنگیی لەسەر بێت، هەرچۆنێك بێت، ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بەم شێوەیە پێناسەی حوكمڕانیی باشی كردووە، كە كاركردن بە ئاراستەی كۆدەنگی و بەرپرسیارێتی و شەفافییەت و وەڵامدانەوە و كارایی و كارامەیی و سەروەریی یاسا لەخۆ دەگرێت.

* ئاماژەتان بەوە كرد، كە حوكمڕانیی باش سەر دەكێشێت بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی و توندڕەوی، ئایا دەكرێت لەم ڕووەوە ڕوونكردنەوەی زیاتر بدەن؟

- بەڵێ، دەكرێت حوكمڕانیی باش ببێتە هۆی كەمكردنەوەی توندڕەوی و توندوتیژی، ئەویش لە ڕێی چارەسەركردنی گرفت و ناڕەزایەتییە بنەڕەتییەكان و برەودان بە پرۆسەیەك، كە بوار و پانتایی بۆ هەمووان لەخۆ بگرێت، لەگەڵ پەرەپێدانی سەروەریی یاسا و بەرپرسیارێتی و زامنكردنی دەستەبەركردنێكی كارای خزمەتگوزارییە گشتییەكان و ئاسانكاریكردن بۆ گفتوگۆ و چارەسەركردنی ناكۆكییەكان، چونكە لە ڕێی پڕكردنەوە و دەستەبەركردنی پێداویستیی هاووڵاتییانەوە، حكومەتەكان دەتوانن متمانە بەدەست بهێنن و شەرعییەت و ڕەوایەتی بنیاد بنێن و بەڕەكە لەژێر پێی گرووپە توندڕەوەكان دەربهێنن.

* ئەگەر پرسەكە پتر ورد بكەینەوە، ئایا لێرەدا مەبەستتان ئەوەیە كە دەبێت جەخت لەسەر بنیادنان و بەهێزكردنەوەی دامەزراوەكان بكەینەوە؟

- من پێم وایە كاتێك دامەزراوەكان شەفاف و دادپەروەرانە و بەرپرسیار بن، ئەوا ئەمە ئەگەری ئەوە كەم دەكاتەوە كە تاكەكەسەكان وەك ئامرازێك بۆ بەدیهێنانی دادپەروەری، یان چارەسەركردنی كێشەكانیان بیر لە پەنابردنەبەر توندوتیژی بكەنەوە. كەواتە لەخۆگرتنی هەمووان و بەشداریكردن، هاوكار دەبن لە كەمكردنەوەی هەستی پەراوێزكەوتندا، ئەمەش ئەگەری ئەوە كەم دەكاتەوە، كە تاكەكان وەك شێوازێكی ناڕەزایەتی دەربڕین، یان یاخیبوون پەنا بۆ توندڕەوی ببەن.

* بەڵام زۆر جار باس لەوە دەكرێت كە بنیادنانی حوكمڕانیی باش پرۆسەیەكی ئاسان نییە و ئاڵۆزی و سەختییەكی زۆر لەخۆ دەگرێت و كاتێكی زۆریشی دەوێت، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟

- ئەوە ڕاستە كە دەبێت ئێمە لەم ڕووەوە واقیعبینانە بین، لە بارەی كات و كۆششی پێویست بۆ بنیادنان و چەسپاندنی تێكڕای ڕەهەندەكانی حوكمڕانیی باشەوە، بۆ ئەوەی ئەم ئاڵۆزییە ڕوون بكەینەوە، با لەم بارەیەوە جەخت لەسەر پرسێكی وەك پرسی چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا بكەین. ئێمە دەزانین لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەرەوەی ئەم ناوچەیەش گەندەڵی و پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ لەلایەن بەرپرسانی دامەزراوە ئەمنییەكانەوە پاڵنەرێكی سەرەكیی دروستبوونی توندڕەوین. كەواتە ئەركە سەرەكییەكە بریتییە لە باشتركردن و برەودان بە حوكمڕانیی پەیوەست بە بواری ئەمنییەوە. كەواتە چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا چاكسازیكردن لەو دامەزراوانەدا لەخۆ دەگرێت كە بەرپرسیارن لە دەستەبەركردنی ئاسایش، لە نێویاندا سوپا، هێزی پۆلیس، ئاژانسەكانی هەواڵگری، دەزگای دادوەری، دامەزراوەكانی دیكەی جێبەجێكردنی یاسا. پرۆسەی چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا كۆمەڵێك كاری دیكە لەخۆ دەگرێت، لە نێویاندا چاكسازییەكانی پەیوەست بە بواری داڕشتنی یاسا و سیاسەت و دووبارە بنیادنانەوەی دامەزراوەكان و پڕۆگرامەكانی بنیادنانی توانا، دەستەبەركردنی ڕاهێنان و بەپیشەییكردنی كارمەندانی دامەزراوەكانی ئاسایش و بەشداریپێكردنی كۆمەڵگە، لەگەڵ هەوڵەكانی باشتركردنی نوێنەرایەتیكردنی گرووپە پەراوێزخراوەكان لە دامەزراوە ئەمنییەكاندا. هەموو ئەم هەوڵ و كۆششانە دەبێت ببنە هۆی بەرگرتن بە پێشێلكردنی دەسەڵات و گەندەڵی و پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ، ئەمەش لە كۆتاییدا دەبێتە هۆی لاوازكردنی پاساو و پاڵنەرەكانی گرووپە توندڕەوەكان كە خۆیان وەك تاكە جێگرەوەی نادادییەكان وێنا دەكەن.

* ئێوە پرسەكەتان لە ڕووی تیۆرییەوە ڕوون كردەوە. ئایا دەكرێت وەك نموونەیەكی بەرجەستەبوونی ئەم حاڵەتەی ئێوە ئاماژەی پێ دەكەن، باس لە وڵاتێكی دیاریكراوی ئەم ناوچەیە بكەین، كێشەیەكی دیكەش ئەوەیە كە زۆرجار دامەزراوەیەكی دیاریكراو نییە و وڵاتەكە تەواو لە پشێویدایە، ڕەنگە نەتوانرێت ئەو چاكسازییەی ئێوە ئاماژەی پێ دەكەن جێبەجێ بكرێت؟

- ئەوە ڕاستە كە هەموو ئەو هەوڵ و چاكسازییانەی ئاماژەمان پێ كردن، ئەو گریمانەیە لەخۆ بگرن كە پێشوەختە دەزگای ئەمنی لە ئارادابوون و تا ڕاددەیەك لە ڕووی دامەزراوەییەوە پەرەیان پێ دراوە، بەڵام پێویستیان بە چاكسازییە، لەگەڵ ئەوەشدا مەرج نییە ئەمە حاڵەتەكە بێت لەو وڵاتانەی ناكۆكی و لەرزۆكی باڵی بەسەردا كێشاون، وەك یەمەن. لەوەش زیاتر، تەنانەت هەندێ جار هەوڵ و كۆششەكان بە ئامانجی بنیادنانی تواناكان لە هەندێ وڵاتدا كە ژێرخانێكی باشتری دامەزراوەییان هەیە، دەرئەنجامی چاوەڕوانكراویان لێ ناكەوێتەوە. عێراق نموونەیەكی بەرجەستەی ئەم حاڵەتەیە، سەرباری ئەوەش، هەندێ لە توێژەران پێیان وایە كە ئەو چاكسازییە كە لە ئاستەكانی سەرەوە دەست پێ دەكات بەرەو ئاستەكانی خوارەوە، بەس نین و پێویستە ئەمە هاوشان بێت بە ڕێچكەیەكی نامەركەزی، كە گرووپە ئەمنییە لۆكاڵییەكان و بەشداریكردنی كۆمەڵگە لەخۆ بگرێت. هەروەها نابێت ئەوەش لە یاد بكەین كە تەنانەت هەندێ جار كە ئیرادە و ویستێكی سیاسیش هەبێت بۆ جڵەوكردنی سوپا و هێزی پۆلیس، ئەوا ڕەنگە كەلتوورێك لە ئارادا بێت، كە بوار بەوە بدات بەرپرسە ئەمنییەكان لە بەرپرسیارێتی ڕزگار و دەرباز بكەن، كە ئەمەش خۆی لە خۆیدا دەبێتە هۆی ڕێگریكردن و ئاستەنگ دروستكردن لە بەردەم ئەنجامدانی چاكسازییەكاندا، بە ئامانجی باشتركردنی پرسی بەرپرسیارێتی.

* ئێوە باسی پرسی چاكسازیتان كرد لە بواری ئەمنیدا، بەڵام هەروەك ئاشكرایە كە كێشەیەكی جددی كە وڵاتانی ئەم ناوچەیە بە دەستیانەوە دەناڵێنن، ئەوەیە كە ناتوانن چەك لە دەستی دەوڵەتدا كۆ بكەنەوە و چەندین گرووپی دیكە هەن كە چەكیان بەدەستەوەیە، هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ ئەم دۆخە چییە؟

- نكۆڵی لەوە ناكرێت كە بڵاوبوونەوە و تەشەنەكردنی گرووپە چەكدارییە نادەوڵەتییەكان لە ناوچەكەدا بە ڕاددەیەكی گەورە بوونەتە هۆی ئاڵۆزكردنی هەوڵ و كۆششەكانی پەیوەست بە چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا، لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە، ئایا دەبێت ناكۆكییەكە چارەسەر بكرێت پێش خستنەگەڕی هەوڵەكانی پەیوەست بە چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا، یان ئەوەتا كە چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا خۆی لە خۆیدا ئامرازێكە بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكە؟ چۆن دەكرێت مامەڵە لەگەڵ هێزەكانی دەرەوەی هێزە نیزامییەكان بكەین، وەك ئەوەی لە وڵاتی عێراقدا بەدی دەكرێت؟ ئایا چارەنووسی هێزەكانی سووریای دیموكراتی چی دەبێت، دوای ئەوەی هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئەو وڵاتە جێدەهێڵن؟ ئایا چارەنووسی گرووپە چەكدارەكانی لیبیا چی دەبن؟ بۆ زۆرێك لە وڵاتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە چەشنی ئەم وڵاتانەی ئاماژەمان پێ كردن، ئەوا پێویستە چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا هاوشان بێت بە چەكداماڵین و هەڵوەشاندنەوە و دووبارە ئاوێتەكردنەوەی گرووپ و چەكدارە نادەوڵەتییەكان لە ژیانی مەدەنیدا، بۆی هەیە هەوڵێكی لەم چەشنە مایەی مشتومڕێكی زۆر بێت و لە ڕووی سیاسییەوە مایەی ناسەقامگیری بێت و كاتێكی زۆری بوێت. لە كۆتاییدا دەمەوێت ئەوە بڵێم كە سەرەڕای ئەم تەحەددی و دژوارییانەی پەیوەستن بە چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا، بەڵام ئەمە پرسێكی بنەڕەتی و بنچینەییە بۆ بەدیهێنانی حوكمڕانیی باش، كەواتە چەكداماڵین و هەڵوەشاندنەوە و دووبارە ئاوێتەكردنەوەی گرووپ و چەكدارە نادەوڵەتییەكان و چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا دوو پرۆسەی یەكتر تەواوكارن كە چارەسەری لایەنەكانی دۆخی دوای ناكۆكی و بنیادنانی ئاشتی دەكەن. واتە بە چەكداماڵینی چەكدارانی پێشوو و دووبارە ئاوێتەكردنەوەیان لە ژیانی مەدەنیدا و چاكسازیكردن لە دامەزراوە ئەمنییەكاندا، ئەوا پرۆسەكانی چەكداماڵین و هەڵوەشاندنەوە و دووبارە ئاوێتەكردنەوەی گرووپ و چەكدارە نادەوڵەتییەكان و چاكسازیكردن لە كەرتی ئەمنیدا، پێكەوە بەشدار دەبن لە بنیادنانی كۆمەڵگەیەكدا كە ئاشتی و سەقامگیری و خۆڕاگرییەكی زیاتر باڵی بەسەردا بكێشێت.