le êstada milmilanêkanî nêwan êran û emirîka arasteyekî metirsîdariyan bexowe bîniywe û ta dêt barudoxî siyasîyi 'êraq alloztir derdekewêt, be çeşnêk pêşbînîkrdinî pêşhat û peresendinekan karêkî dijware, bellam legell eweşda nakrêt egerekanîş leberçaw negîrên û tawtwê nekrên bo eweyi bitwanrêt mamelleyekî drust legell barudoxekeda bikrêt. bo qsekrdin leser em prsane gullan dîmaneyekî legell mes'ud ḧeyder rawêjkarî serok barizanî encamda.

* kuşitinî qasm suleymanî û ebu mehdî muhendîs û pêşitirîş hêrşkrdine ser balliyozxaneyi emirîka lelayen ḧeşdî şe'bî û ketaybekanî ḧzbullawe doxekeyi le beẍda zor alloz krduwe, wek çawdêrêkî siyasî çon lem gorranikarîye metirsîdarane derrwanît?
- kuşitinî qasm suleymanî û ebu mehdî muhendîs û ziyatir allozbûnî doxeke le 'êraqda be arasteyek derrwat ke be aşkra debîndrêt em wllate krawete gorrepanêkî yeklakrdineweyi milmilanêkan, eweta êran ballekanî mîlîşiya çekdarekanî le naw ḧeşdî şe'bî û hêzekanî ḧzbullawe bo em milmilanêyane bekar dehênêt, hemû em hêzaneş peywestin be komarî îslamî û supayi pasdaranewe, bêguman êran beranber be kuşitinî qasm suleymanî perçekrdarî debêt û hemû ew şwênaneyi ke berjewendîyi emirîkayi têdaye, bo êran debine bijareyi tollesendinewe lew kateyi êranîyekan be guncawî bzanin. ême pêşitirîş rûdawekanman bînî ke dwayi eweyi hêrşkraye ser serbazgeyi k1 le kerkûk, leberamberda emirîka wellamekeyi ewe bû ke bordumanî baregakanî ḧeşdî şe'bî û ḧzbullayi le 'êraq krd, ḧeşdî şe'bî û ḧzbullaş be rawêj û le ser fermanî êran emcare stiratîjiyetî xoyan gorrî, beweyi lem qonaẍeda carêkî dîke penayan nebrdewe ber çek û wellamî serbazî û, milmilanêkeyan xiste qonaẍêkî dîke, beweyi be xopîşandan hêrşiyan krde ser balliyozxaneyi emirîka le nawçeyi sewz, bemeş em hengaweyi ḧeşdî şe'bî û ḧzbulla çend peyam û amancêkî lepşitewe bû:
1. şkandinî heybetî dewlletî 'êraqî lenawçeyi sewz, bemeş teikîdiyan krdewe bo hemû cîhan ke ḧeşdî şe'bî û ḧzbullayi êran ḧukmî 'êraq deken û ḧkumetî 'êraqî hîç desellatêkî nîye.
2. wellamdaneweyi sûtandinî kunisullixane û balliyozxaneyi êran le şarekanî nawerrast û xwaruwî 'êraq.
3. wîstiyan arasteyi rayi gşitî bigorrin, beweyi narrezayetîyekan le dijî ḧkumetî 'êraqîyewe bibête dijî ḧkumetî emirîka.
4. le rojî naşitinî termî kujrawekanî ḧzbulla çekdarekanî ḧeşdî şe'bî û ḧzbulla wîstiyan biçne naw gorrepanî teḧrîr le beẍda û kotayî be xopîşandanekan bihênin.
ewe bû dwatir wllatanî ewrupa û cîhan peyamêkî tundiyan geyande serkrdekanî ḧeşd û ḧzbulla, ḧkumetî 'êraqîş raygeyand ke eger xopîşanderanî ḧeşdî şe'bî û ḧzbulla negerrênewe, pê deçêt balliyozxanekanî emirîka û ewrupa û zorêk le wllatanî 'erebî le 'êraq bikşênewe, ziyanmendî serekî lemeşda dewlletî 'êraq û 'êraqîyekan debin, herweha herdû amancî serekîyi ḧeşdî şe'bî û ḧzbulla şkstî hêna beweyi biçne naw gorrepanî teḧrîr û kotayî be xopîşandanekan bihênin û rayi gşitî le 'êraq dijî ḧkumetî 'êraq û êran bo dijî emirîka bigorrin, le hemûşî karîgertir kujranî qasm suleymanî û ebumehdî muhendîs bû lelayen frrokekanî emirîkawe, ke doxekeyi be carêk wrûjand û egerî hellgîrsanî şerrêkî gewre dekrêt, diyare emirîka katêk hêzî ziyatirî rewaneyi 'êraq û kwêt û nawçeke krd, çawerrwanî em waqî'e bû, bemeş emirîka twanî waqî'eke be corêkî dîke bqozêtewe û zebrêkî kuşnde le yekêk le nawdartirîn serkrdekanî êran û ḧeşdî şe'bî bidat, lelayekî dîkewe çend serkrdeyekî ballayi 'êraq ke rollî serekîyan le birriyardan heye û serokî ḧzbin le 'êraqda, ewane berprsane mamelleyan nekrduwe û be araste û şêwazêk mamelleyan krduwe rastewxo xoyan çûnete naw hêrşkrdine ser balliyozxaneyi emirîka lebeẍda, boye lelayen emirîkawe kewtûnete nêw lîstî tîrorewe û eme bo nawbangî 'êraq xirape, herweha 'êraq le barudoxêkda nîye ke bitwanêt rûberruwî emirîka bibêtewe, leber eweyi newtî 'êraq ke defroşrêt, parekeyi lelayen emirîkawe parêzgarî lê dekrêt, nenardinî ew pareyeş teniya bo yek mang debêtehoyi rawestanî hemû mamellekanî 'êraq, herboye hêrşkrdine ser balliyozxaneyi emirîka le beẍda mamelleyekî siyasî û berprsane û dûrbînane nebuwe û bwarî ziyatirî be emirîka da, bo encamdanî ew hêrşe asmanîye û billawkrdineweyi hêzî ziyatir le 'êraq.
* herêmî kurdistanîş hellkutane ser balliyozî emirîkayi le beẍda serkone krd û dawayi hêwrbûneweyi doxekeyi krd, aya le ḧalletî berdewamîyi tundutîjîyekan û ziyatir allozbûnî doxekeda, herêmî kurdistan taçend aram û seqamgîr debêt bo parastinî giyanî kunisullixanekan û nêrde dîplomasîyekan?
- hellwêstî kurd le beyaninameyi rêzdar nêçîrvan barizanî serokî herêmî kurdistan hellwêstêkî zor berprsaneye, çunike nêrdeyi dîplomasî bepêyi rêkkewtininameyi nêwdewlletîyi viyenina pêwîste parêziraw bêt û xakî balliyozxaneş xakî ew dewlleteye ke balliyozxanekeyi leser drust krawe, boye parastinî le berprsiyarêtîyi dewllet û ḧkumetî 'êraqîye, herweha weku le beyaninamekeyi rêzdar serokî herêmî kurdistan hatuwe, 'êraq hêşita tirsî tîror û tîrorstanî da'şî lesere û le hemû katêk ziyatir pêwîstî be hawkarî û rollî emirîka û nêwdewlletî heye. ew ezimûneyi le 2011 ruwîda ke emirîka le 'êraq kşayewe û qa'îde û tîrorstan behêz bûn û le 2014 da'ş hat, hemû em mêjuwe pêwîste pend û 'îbretî lê werbigîrêt û hewll nedrêt bîr lewe bikrêtewe ke hawpeymanekan le 'êraq derbikrên, lelayekî dîkewe hellwêstî sunineş zor rûn û aşkraye ke îdaneyi pelamardanî balliyozxanekeyan krd, hellwêstî kurdîş lem qonaẍe metirsîdaru hestiyareyi 'êraqda rûne, betaybetî ke dewllet le beşêkî zorî nawçekanî nawerrast û xwaruwî 'êraq hîç rollêkî nemawe û daxllbûnî ḧeşdî şe'bî û hêzekanî ḧzbullaş bemşêweye, doxeke berew arasteyek debat ke dewllet le beẍdaş rollî nemênêt û ḧkumet lawaz bêt, pêdeçêt legell hellgîrsanî ziyatirî allozîyekan kurdistan her bemcore hêminaneye hellsukewt bikat, beşêweyekî gşitî êsta herêmî kurdistan lehemû nawçekanî dîkeyi 'êraq aramtire, boye le ḧalletêkda eger barudoxî beẍda ziyatir têkbiçêt, pêm waye hewlêrî paytextî kurdistan guncatirîn şwêne bo eweyi balliyozxanekanî wllatanî biyanî le beẍda bigwazirênewe bo hewlêr, çunike êreş herêmêkî fîdrrallîye û beşêkî arame le 'êraq, eweyi giringe lem qonaẍeda mamelleyi berprsaneye legell doxeke û didanbexodagirtin û pelenekrdine le birriyardan û reçawkrdinî berjewendîyekanî gelanî 'êraq û nekrdinî 'êraqe be dardestî hîç dewlletêk dijî ewî dî û rêzgirtin le yasa û rêsa nêwdewlletîyekane leser xakekey.
* eger bmanewêt le prroseyi siyasîyi 'êraq tê bigeyin, yan bzanîn arasteyi prroseke berew kwê deçêt, debêt çawdêrî siyasî çawerrê bikat ta bzanêt le xutibeyi rojî cum'eda merce'îyetî necef çî dellêt, bêguman êweş her debêt gwê le peyamekanî merce'îyetî necef bigirin, aya le rwangeyi gutarekanî merce'îyetewe prroseyi siyasî le 'êraqda berew kwê deçêt?
- merce'îyetî dînî le necef çwarçêweyekî gşitî be prroseyi siyasî 'êraq dedat û nexşerrêga diyarî dekat, emeş leser binemayi dawakarîyekanî xopîşanderane û herweha leser binemayi eweye ke taçend le twanada heye em dawakarîyane le ruwî krdarîyewe cêbecê bikrên, wata merce'îyetî necef lelayek dawakarîyekanî xopîşanderan be başî dexwênêtewe, lelayekî dîkeşewe waqî'bînane le gutarêkda gellalleyi em dawakarîyane dekat, bo eweyi kutle siyasîyekan le naw mallî şî'eda ke ḧukmirranîyi 'êraq deken, çwarçêweyekî bo diyarî biken, eweta merce'îyet leser binemayi dawakarîyi xopîşanderan dawayi krd:
1. ḧkumet birrûxêt û ḧkumet rûxêndra.
2. komîsiyonî hellbijardinekan bigorrdrêt û yasayekî nwê bo hellbijardinî encumenî nwêneranî 'êraq dabinrêt, emîşiyan cêbecê kra.
3. le dwa xutibeyi merce'îyetîşda dawayi encamdanî hellbijardinî pêşwexte kra.
4. le kujranî qasm suleymanî û ebu mehdî muhendîs-îşda berprsiyarane dawayi didan bexodagirtinî krd.
beşêweyekî gşitî milmilanêkanî naw mallî şî'e zor qurs û allozn, detwanm billêm nêwmallî şî'e beser dû bereyi nakok û dij beyekda dabeş bûn:
bereyi merce'îyet û şeqam.
bereyi nasiraw be bereyi êranî ke destiyan be desellatewe grtuwe û nayanewêt wa beasanî destiberdarî desellat bin.
* merce'îyet êsta dawayi pelekrdin le derkrdinî yasayi hellbijardin le hellbijardinî komîsiyonî serbexoyi hellbijardin dekat, bo encamdanî hellbijardinî pêşwexte, dwayi emaneş ḧkumetêkî ẍeyre cedelî, eger wek çawdêrêkî siyasî em hengawane şrove bikeyt, aya çi bayexêk bo destûrî 'êraq demênêtewe, yan aya gutarekanî merce'îyet nabête cêgreweyi destûrî 'êraq?
- nexêr, gutarekanî merce'îyet nabête cêgreweyi destûr, bellku çwarçêweyekî gşitî diyarî dekat û tedexul le wrdekarîyekan nakat, gutarekanî merce'îyet ziyatir bo ḧzbe siyasîyekanî şî'eye le 'êraq, leber eweyi dezanêt ewan zorîne û balladestin le perlemanî 'êraq, dwayi emeş ke prroseke dekewête ser rêçkeyekî rast bew arasteyeyi ke dawakarîyekanî ser şeqam razî dekat û merce'îyetîş qena'etî bew gorranikarîyane hênawe, ew kat wrdekarîye siyasî û yasayiyekan debêt le çwarçêweyi destûrda mamelleyan legellda bikrêt, eweşî ke heye sê pêkhate serekîyekeyi şî'e û kurd û sunine emane wrdekarîyekan yekladekenewe, eweta yasayi komsiyonî ballayi hellbijardinekan yekla krayewe û hellbijardinîş kra bo dadwerekan û teniya dû dadwerî herêmî kurdistan mawe, weku nwênerî kurd yekla bikrêtewe, yasayi hellbijardinekanîş yekla buwewe, herçende leser dû babetî giring mşitumirrêkî zor drust bû, ewîş ewe bû ke aya baznekan leser astî parêzgakan bêt, yan biçête xwarewe bo qezakan û le naw qezakanîşda zorêk pêyan waye kêşeyi îdarîyi heye le diyarîkrdinî sinûrî qezakan, be şêweyekî gşitî renge îşkaliyatî zorî hunerî bêtepêş komîsiyon, emaneş hemuwî wadekat hellbijardinî pêşwexte zor dwabikewêt, betaybetî ke bîruboçûnî zor ciyawaz le nêwan hersê pêkhatekeyi kurd û 'erebî şî'e û sunineş heye, hemû em îşkaliyat û wrdekarîyane merce'îyet destêwerdanî têda nakat û bo kutle siyasîyekanî becêyi dehêllêt, bellam merce'îyet lemaweyi rabrdûda dûpatî krdotewe ke berdewam çareser dedozêtewe û hêlle gşitiyekan diyarî dekat, ḧzbe şî'yekanîş ew cureteyan nîye rûberuwî bibinewe, herweha merce'îyet deyewêt ewe bselmênêt ke peyam û boçûnekanî le xizimet eweda bêt ke seqamgîrî û dadperwerî biçespênêt û le pênaw parastinî seqamgîrîyi 'êraq û bijêwîyi jiyan û guzeranî xellk û gelanî 'êraqda bêt.
* eger wayi dabinên le akamî em werçerxaneda sîstmî siyasî le 'êraqda gorrdra, bo nmûne lem sîstemeyi êstawe buwe sîstmî serokayetî, yan ḧukmirranîyi zorîne û kemîne le 'êraqda, eweyi êsta xopîşanderan dawayi deken, aya layenî kurdistanî amadebaşî bo em egerane krduwe?
- gorrînî sîstemî siyasîyi 'êraq bo serokayetî, dawakarîyi xopîşanderan nebuwe, min wayi debînm eme ziyatir dawakarîyi êrane bo drustibûnî ḧukmêkî merkezî lew rwangeyeyi ke şî'e zorîneye le 'êraqda, herweha gorrînî destûrî 'êraqî, pêwîste ême dîraseyekî em destûre bikeyin û prsiyar bikeyin, aya çi şitêk le destûrda rêgre leweyi herêm û parêzgakanî 'êraq neyantwaniywe be hoyi destûrewe xizimetguzarîyi pêşkeş biken û aw û kareba bo xellkî dabîn biken û nehêllîn gendellî ledamezirawekanî ḧkumet û wllatda teşene bikat, yan behoyi çi madide û birrgeyekî destûrewe netwanrabêt astî perwerde û tendrustî le 'êraqda berewpêş biçêt. layenêkî dîke em destûre dwayi 100 sall leḧukmirranîyi 'êraq yekêke le destûre here başekanî nawçeke û le mêjuwî 'êraqda destkewtêkî gewreye û kurdîş weku beşêkî serekîye le pêkhateyi 'êraq û hawbeşî koyi prrosekeye û layenêkî serekîye le prroseyi siyasîyi 'êraqda û rawboçûnî xoyi heye, beşêkî zorî serkrdekanî kurd û yasanasekanî kurd le nûsîneweyi destûrda rolliyan hebuwe û têyda beşdar bûn, yasanasekanî kurd le madideyi 126 û madideyi 42 yi destûrî 'êraqda dû flteryan danawe, taweku be hîç şêweyek destkarîyi mafekanî gelî kurd û berjewendîyekanî nekrêt, em perlemane xoyi le xoyda guman le şer'îyetî xoyda heye, çunike le zorêk le nawçekanî 'êraq tenanet be rêjeyi 20% beşdarîyan le hellbijadin nekrduwe, ewe rêjeyi berizî beşdarbuwanî herêmî kurdistane ke waykrduwe em rêjeye beriz bibêtewe, her boye em perlemane le êstada guman leser şer'îyetî heye û natwanêt destkarîyi babetêkî wa hestiyar bikat, le ḧalletêkîşda eger herweku eweyi leser zarî zor le serkrdekanî kurd amajeyi pê krawe, eger pêwîst bikat destûr hemwar bikrêtewe û dîrase bikrêt û hellsengandinî hemû ew madidane bikrêt û dûbare darrêjdrêtewe, yekêk lewane jmareyi endam perlemanekanî 'êraqe ke her bo 100 hezar kes yek endam perleman danrawe, rawboçûnêkî zor heye ke dellêt pêwîste jmareyi endam perlemanekanî 'êraq cêgîr bikrêt be jmareyekî diyarîkraw be 150 bo 200 kes, bellam legell emeşda pêwîste encumenî fîdrrallî drust bikrêt, pêwîste dewlletî 'êraq bibête dewlletêkî fîdrrallîyi rasteqîne ke le çend herêmêk pêkhatibêt û em herêmane sûd le ezimûnî herêmî kurdistan werbigirin, hem leḧukmirranî û hem lemeseleyi awedanî, leber eweyi ezimûnî herêmî kurdistan le 1992 ـewe le bwarî prroseyi dîmukrasî û awedanî destî pêkrduwe ke sererrayi têbînîyekan le ser qonaẍe ciyawazekanî ḧukmirranî le herêmî kurdistanda, bellam le zor bwarî awedanî û seqamgîrîda le nawçekanî nawerrast û xwaruwî 'êraq lepêşitir û başitire. ḧukmirrananî 'êraq debêt ew qena'eteyan la drust bêt ke dwayi 100 sall le ḧukmirranîyi merkezîyet şkstiyan hênawe û dewlletî 'êraq be merkezîyet berrêwe naçêt, her boye debêt rêz le destûr bigîrêt û 'êraq bibête dewlletêkî fîdrrallîyi rasteqîne .
* bellam xo debêt ḧkumetî herêmî kurdistan bo hemû eger û teḧedîyekan xoyi amade bikat, betaybetî eger bêtu beẍda rêçkeyekî ciyawazî le merkezîyet û dûr le binema destûrîyekan piyade krd, herweku çon le çend sallî rabrdûda le pêşêlkrdinî mafe destûrî û yasayiyekanî herêmî kurdistan cêbecêyi krduwe, lem egereda debêt kurd çî bikat?
- bo yeklakrdineweyi prs û babetekan berdewam serdanî hewlêr dekrêt û hemahengî legell serok barizanî weku merce'îyetî kurd û nawendî birriyar dekrêt, emeş le prrose siyasîyekeyi 'êraqda kurdî weku fakterêkî giring hêşitotewe, bêguman le dwayi serdanekeyi cenabî barizanî bo beẍda hawkêşekan bew arasteyeda werçerxa ke ême beşêkîn ledewlletî 'êraq û demanewêt le çwarçêweyi destûrî 'êraqda kêşekanman çareser bikeyin û her bem destûre kêşe hellpesêrdrawekanî nêwan herêm û beẍda çareser bikrêt, le prsî yeklakrdineweyi kêşeyi kerkûk û nawçe kurdistanîyekanî dîkeyi dereweyi îdareyi herêm û prsî newt û maf û şayste darayiyekanî pêşmerge weku hêzêkî serekî le sîstemî bergrî 'êraq û herweha prsî newt û pşkî herêmî kurdistan le budceyi gşitî 'êraq û hemû grft û kêşe darayiyekanî dîke, cge lemane cêbecêkrdinî destûr bo bunyadinanî damudezga fîdrrallîyekan, lemeşda rollî kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistan dête pêşewe û pêwîste bew arasteye kar bikat ke hemû em xallane le çwarçêweyi rêkkewtine siyasîyekan bixate naw çwarçêweyi yasayiyewe, herçende be boçûnî min lem qonaẍe û be reçawkrdinî barudoxeke zor zeḧmete hemû em kêşe û grftane karî leser bikrêt, çunike ta ḧkumetêkî nwê danemezirêt û barudoxî 'êraq seqamgîrîyi be xoyewe nebînêt, natwanrêt qseyi cdidî leser yeklakrdineweyi kêşekan bikrêt, herboye zor lew babetane be hawşêweyi sallî 2019 le 2020 berdewam debêt, bo nmûne: pşkî kurdistan le budce û meseleyi mûçe le ruwî yasayiyewe ta budceyi 2020 pesend nekrêt be hawşêweyi budceyi 2019 doxeke berdewam debêt. herêmî kurdistan çawdêrîyi doxî 'êraq dekat û eweyi heye û le sercem bwarekanî peywendîye siyasî û abûrîyekan gorranikarîyekî gewreyi beserda nayet, le ruwî eminîşewe hemahengîyekî baş le nêwan herêm û beẍda heye û lelayen serkrdayetîyi siyasî kurdistanewe berçawrrûnî heye, ême umêd dekeyin rollî kurdîş bew arasteye biçêt ke beẍda seqamgîrîyi bexoyewe bibînêt û barudoxî 'êraq têk neçêt, leber eweyi têkçûnî seqamgîrîyi 'êraq karîgerîyi û şwênewarî nerênîyi leser herêmî kurdistanîş debêt, ême le herêm ezimûnî pêşitirman heye, katêk da'ş hate musll û enbar û tkrît û nawçekanî dîke awareyekî zor rûyan le herêmî kurdistan krd, sererrayi eweyi herêmî kurdistan weku mallî xoyan mamelleyi legell krdin, bellam derencam qursayiyekî zoriyan xiste ser budceyi herêm û bware xizimetguzarîyekan û damudezgakanî herêmî kurdistan, le derencamî bûnî ew saqamgîrîye siyasîye, seqamgîrîyi abûrîş debêt û derencam bo doxî abûrî û darayî herêmî kurdistan qazancî debêt. boye lem doxe siyasî û eminîye alloze û le milmilanêyeyi nêwan êran û emirîka le gorrepanî 'êraqda, debê desellatdaranî beẍda derçn le hejmûnî îqlîmî be reçawkrdinî berjewendîyekanî gelanî 'êraq û dûrxistineweyi le şerr be hel bzanin, eger eme nekrêt, ezimûnî lubinan dûbare debêtewe û le ḧalletî frawanbûnî milmilanêkeda, jêrxanî abûrîyi 'êraq wêran debêt.